پتاسیم یکی از هفت مادۀ معدنی ضروری جهت سلامت بدن است. بدن انسان در حالت عادی روزانه حداقل به 100 میلی‌گرم پتاسیم نیاز دارد. مصرف مناسب پتاسیم خطر مرگ و میر را تا 20 درصد کاهش می‌دهد. همچنین این ماده میتواند خطر سکتۀ مغزی و فشار خون را در افراد کاهش دهد. از کاهش تودۀ عضلانی جلوگیری و تراکم مواد معدنی استخوان را حفظ می‌کند. همچنین احتمال تشکیل سنگ کلیه را در بسیاری از شرایط کاهش می‌دهد.
وظایف اصلی پتاسیم در بدن شامل تنظیم تعادل مایعات، تنظیم فعالیت الکتریکی قلب و سایر عضلات است. در این مقاله از وبلاگ پزشکی اسنپ دکتر نگاهی عمیق به میزان مصرف توصیه شدۀ پتاسیم، فواید آن برای سلامتی، منابع غنی از پتاسیم، اثرات مصرف بیش از حد یا کمبود پتاسیم و هرگونه خطرات احتمالی مصرف پتاسیم دارد.
حقایقی درباره پتاسیم
بزرگسالان باید روزانه 4700 میلی‌گرم پتاسیم مصرف کنند. با این حال کمتر از دو درصد از مردم به اندازۀ کافی پتاسیم مصرف می‌کنند. پتاسیم به تنظیم فشار خون، سلامت قلب و عروق، بهبود استخوان و عملکرد بهتر عضلات کمک می‌کند. سبزیجاتی مانند چغندر، لوبیای سفید، لوبیای سویا و لوبیای لیما بیشترین میزان پتاسیم را در میان موادغذایی سالم دارند.
کمبود پتاسیم میتواند منجر به خستگی مفرط، ضعف و یبوست شود. این بیماری میتواند در مواقع شدید به فلج، نارسایی تنفسی و انسداد روده به صورت دردناک تبدیل شود. هیپرکالمی نوعی بیماری است که به سبب آن مقدار پتاسیم در خون افزایش می‌یابد و در نتیجه میتواند سلامتی فرد را تهدید کند. پتاسیم به صورت مکمل در انواع مختلفی وجود دارد. اما مصرف منابع غذایی غنی از این مادۀ معدنی بهترین راه دریافت آن است و بهتر است این روش جایگزین استفاده از مکمل‌ها گردند.
مقدار توصیه شده پتاسیم در روز
پتاسیم یکی از مواد مغذی حیاتی است و درصد بسیار کمی از مردم به اندازۀ کافی آن را در موادغذایی خود مصرف می‌نمایند. میزان مصرف کافی برای پتاسیم برای بزرگسالان 4700 میلی‌گرم در روز است. در حالی که بیشتر افراد این مقدار توصیه شده را دریافت نمی‌کنند.
نظرسنجی ملی بررسی سلامت و تغذیه (NHS) نیز گزارش داد که کمتر از دو درصد از مردم روزانه 4700 میلی‌گرم پتاسیم مورد نیاز را دریافت می‌نمایند. همچنین آمار نشان داد زنان به طور متوسط کمتر از مردان پتاسیم مصرف می‌کنند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) مصرف 3510 میلی‌گرم در روز را توصیه و تأکید کرد. بیشتر مردم جهان به این توصیه توجهی ندارند.
مکمل‌های پتاسیم به صورت‌های مختلفی در داروخانه‌ها موجود است. با این حال بهتر است هرگونه ویتامین یا مادۀ معدنی را از طریق غذا دریافت کنید. لازم به ذکر است گروه ویتامین‌ها یا مواد معدنی خاصی موجود نیست که مواد مغذی و لازم را جهت زندگی سالم در خود دارند. بلکه مصرف مجموعه‌ای از مواد مغذی سبب افزایش سلامتی و ارتقاء عملکرد بدن خواهد شد.
فواید پتاسیم
پتاسیم دارای فواید اثبات شده و مؤثری در سلامتی است. در اصل این ماده، یک الکترولیت است که با وجود سدیم خنثی می‌شود و به تنظیم فشار خون ثابت کمک می‌کند. پتاسیم همچنین برای حفظ تعادل اسیدها و بازها در بدن مهم است.
فشار خون و سلامت قلب و عروق
مصرف میزان محدود پتاسیم به مرور زمان فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی و عروقی را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. افزایش مصرف پتاسیم همراه با کاهش سدیم جهت کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی بسیار مؤثر واقع می‌شود. در یک مطالعه افرادی که 4069 میلی‌گرم پتاسیم در روز دریافت کرده‌اند، در مقایسه با افرادی که حدود 1000 میلی‌گرم در روز مصرف کرده‌اند، خطر مرگ ناشی از بیماری ایسکمیک قلب 49 درصد کمتر بود.
حفظ استخوان و عضله با مصرف پتاسیم
غذاهای غنی از پتاسیم بر خلاف اسیدوز محیط قلیایی را در بدن حفظ می‌کنند. اسیدوز متابولیک توسط یک رژیم غذایی پر از غذاهای اسیدی مانند گوشت، محصولات لبنی و غلات فرآوری شده ایجاد می‌شود. اسیدوز نتیجۀ رایجی از رژیم غذایی معمول از غذاهای اسیدی است. اسیدوز میتواند باعث دفع نیتروژن، کاهش تراکم مواد معدنی استخوان و تحلیل عضلات شود.
رژیم غذایی سرشار از پتاسیم میتواند به حفظ تودۀ عضلانی در افراد مسن کمک کند. همچنین در شرایطی منجر به تحلیل رفتن عضلات مانند کتوز دیابتی شود. با این حال مصرف کافی پتاسیم میتواند به جلوگیری از این امر کمک کند.
یک مطالعه نشان داد که شرکت کنندگانی که 5266 میلی‌گرم پتاسیم در روز دریافت کرده‌اند، به طور متوسط 3.6 پوند تودۀ بافت بدون چربی نسبت به افرادی که 50 درصد کمتر پتاسیم دریافت کرده‌اند، داشتند و آن را حفظ کرده‌اند. برخی مطالعات همچنین افزایش تراکم استخوان با مصرف زیاد پتاسیم را نشان می‌دهد.
غذاهای سرشار از پتاسیم
لوبیای سفید و انواع دیگر لوبیا از غنی‌ترین منابع پتاسیم‌ها به شما می‌روند. علاوه بر این پتاسیم در بسیاری از غذاهای کامل و فرآوری نشده وجود دارد. جهت معرفی برخی از بهترین منابع پتاسیم سبزیجات برگدار تازه، آووکادو، گوجه فرنگی، سیب زمینی و لوبیا را می‌توان نام برد. فرآوری موادغذایی گفته شده مقدار پتاسیم در رژیم غذایی را به مقدار قابل توجهی کاهش می‌دهد.
رژیم غذایی حاوی غذاهای فرآوری شده به صورت معمول پتاسیم کمی دارد. بسیاری از غذاهای فرآوری شده مقادیر زیادی سدیم با توجه به فرآیند تولید را در ترکیبات خود خواهند داشت. با افزایش مصرف سدیم، افزایش مصرف پتاسیم جهت کاهش اثر سدیم و تنظیم فشار خون لازم است.
در اینجا لیستی از مواد غذایی که در یک فنجان غذای غنی از پتاسیم وجود دارد بیان شده است.
در 1 فنجان مقدار پتاسیم موجود (میلی‌گرم):
- سبزی چغندر پخته، آب پز یا آبکش، بدون نمک 1309
- کنسرو لوبیای سفید 1189
- لوبیای سویای پخته، آب پز یا آبکش، بدون نمک 970
- لوبیای لیما پخته، آب پز یا آبکش بدون نمک 969
- سیب زمینی شیرین پخته شده 950
- آووکادو 708
- قارچ پخته آب پز یا آبکش بدون نمک 555
- یک موز 537
- گوجه‌فرنگی قرمز رسیده و خام 427
- ملون یا طالبی 417
یک روش خوب جهت کاهش اثرات مضر وعده‌های غذایی با سدیم بالا، مصرف یک میوه یا سبزیجات با پتاسیم بالا با هر وعدۀ غذایی است. منابع بسیار بیشتری از پتاسیم غیر از این لیست وجود دارد.
کمبود پتاسیم
خستگی از علائم شایع کمبود پتاسیم است. کمبود پتاسیم میتواند باعث ایجاد یک سری علائم و مشکلات در سلامتی شود. همچنین هیپوکالمی یکی از بیماری‌های مربوط به کاهش پتاسیم خون است. سطح پتاسیم طبیعی بین 3.5 تا 5.0 میلی‌مول در لیتر تعریف می‌شود. زمانی که سطح پتاسیم به کمتر از 3.5 میلی مول در لیتر می‌رسد، هیپوکالمی تشخیص داده می شود. کمبود خفیف پتاسیم به طور کلی با علائم خاصی بروز نمی‌کند. سطح پتاسیم کمتر از 2.5 میلی مول در لیتر کمبود شدید پتاسیم تشخیص داده می‌شود و با کاهش سطح آن به مرور علائم شدیدتر در فرد دیده می‌شوند.
علائم سطح پایین پتاسیم شامل موارد بی حالی، خستگی،ضعف و درد عضلانی در سراسر بدن، یبوست است.
سطح بسیار پایین پتاسیم میتواند باعث:
- ضعف عضلانی یا فلج شدید
- نارسایی تنفسی
- انسداد دردناک در روده
- احساس سوزن سوزن شدن، بی حسی یا خارش احساس موجود در دست، پاها یا بازوها
- اسپاسم عضلانی متناوب
پتاسیم کم را می‌توان با استفاده از آزمایشات سادۀ خون تشخیص داد و با تغییر در رژیم غذایی مانند دریافت مکمل درمان کرد. انجام آزمایش‌های پزشکی و درمان پزشکی به طور منظم به فرد کمک می‌کند تا سطح پتاسیم خود را کنترل و از کمبود شدید مواد معدنی در آینده جلوگیری کند.
خطرات مصرف نامتعارف پتاسیم
وقتی فرد بیش از 4700 میلی‌گرم مصرف توصیه شدۀ پتاسیم دریافت کند، پتاسیم میتواند باعث بروز مشکلات خاصی شود و در سلامتی او تاثیر گذار باشد. افرادی که عملکرد کلیه آنها بدون مشکل است، بدن آنها میتواند مقدار اضافی پتاسیم را از راه ادرار دفع نماید. این روند به طور معمول هیچ عوارض جانبی منفی ندارد. تعداد کمی گزارش وجود دارد که پتاسیم با مصرف بسیار زیاد مکمل‌های پتاسیم عوارضی را باعث شده باشند. لازم به ذکر است در این موارد افزایش پتاسیم ناشی از موادغذایی طبیعی مشکلی ایجاد نمی‌کند.
هیپرکالمی
مصرف زیاد پتاسیم میتواند برای افرادی که کلیۀ آنها مشکل دارد، مضر باشد. مصرف بیش از حد پتاسیم میتواند منجر به هایپرکالمی شود. در این حالت کلیه‌ها نمی‌‌توانند پتاسیم کافی را از بدن دفع نمایند. اگر این شرایط به سرعت تشدید شوند، میتواند خطرناک باشد. سطح پتاسیم بین 5.1 تا 6.0 (mmol / L) به صورت بیش از حد در نظر گرفته می‌شود و نظارت و کنترل این شرایط را بهتر خواهد کرد. در هر صورت سطح بالاتر از 6.0 (mmol / L) خطرناک است. هیپرکالمی عمدتاً بدون علامت خواهد بود یا علائم بسیار کمی را نشان می‌دهد.
با این حال هنگامی که علائم ظاهر می‌شوند، شبیه علائمی هستند که در هیپوکالمی دیده می‌شوند. هیپرکالمی شدید یا ناگهانی میتواند باعث تپش قلب، تنگی نفس و درد قفسۀ سینه شود. در این مرحله هایپرکالمی میتواند به یک وضعیت خطرناک در زندگی فرد تبدیل شود که نیاز به مراقبت دائمی پزشکی دارد.
کاهش مصرف پتاسیم
هیپرکالمی با کاهش مصرف پتاسیم درمان می‌شود. پتاسیم و سدیم بخشی از عملکرد تعادل یونی ثابت در بدن است. حفظ این تعادل برای عملکرد روان سیستم‌های بدنی حیاتی به حساب می‌آید. اگر به هیپرکالمی مشکوک هستید، بهتر است از غذاهای پتاسیم بالا مانند غذاهای ذکر شده در این مطلب، خودداری کنید. جایگزین‌های نمک، داروهای گیاهی یا مکمل‌ها نیز نباید در هنگام تشخیص این بیماری مصرف شوند. زیرا این مواد می‌توانند سطح پتاسیم را افزایش دهند و تعادل آن را به هم می‌زنند.
سطح بالای پتاسیم با مورد ایست قلبی دیده شده است.
اگر کلیه‌ها نتوانند پتاسیم اضافی را از خون خارج کنند، اثرات پتاسیم بر روی قلب میتواند کشنده باشد. همراه با اثرات مؤثر در درمان به کمک یک دارو ممکن است برخی اثرات ناخواسته در مصرفکنندگان آن ایجاد کند. اگرچه همۀ این عوارض جانبی ممکن است رخ ندهد. اما در صورت بروز ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشند. در صورت بروز هر یک از عوارض جانبی زیر بلافاصله با پزشک یا معالج خود مشورت کنید:
- خون در ادرار
- تاری دید
- سوزش، خارش، بی حسی، سوزن سوزن شدن
- تغییر در رنگ پوسی
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه
- گیجی
- کاهش یا افزایش میزان ادرار
- سرگیجه، ضعف یا سبکی سر هنگام برخاستن ناگهانی از حالت خوابیده یا نشسته
- ضربان قلب سریع، آهسته، تپش قلب یا نبض نامنظم
- تب
- تغییرات روحی یا روانی
- گرفتگی عضلات در دست، بازو، پا یا صورت
- حالت تهوع
- تحریکپذیری اعصاب
- بی حسی و سوزن سوزن شدن در اطراف دهان، نوک انگشتان یا پا
- تشنج
- تعریق
- مشکلات تنفسی
- خستگی یا ضعف مفرط
- حالت تهوع
- ضعف و سنگینی پاها
برخی از عوارض جانبی ممکن است رخ دهد که معمولاً نیازی به مشورت با پزشک ندارند. با سازگاری بدن با دارو این عوارض جانبی معمولاً از بین می‌روند. همچنین متخصص مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است در مورد راه‌های پیشگیری یا کاهش برخی از این عوارض جانبی به شما اطلاعاتی را داده باشد. در صورت ادامه یا آزاردهنده بودن عوارض جانبی زیر یا در صورت داشتن هرگونه سوال در مورد آنها با متخصص خود مشورت کنید:
- اسهال
- دل درد
سایر عوارض جانبی ذکر نشده نیز ممکن است در برخی از بیماران رخ دهد. اگر اثرات دیگری مشاهده کردید، با متخصص خود مشورت کنید.
بررسی نهایی
در آخر باید گفت در صورت مشاهدۀ هر یک از علائم گفه شده در این مطلب حتی در حد خفیف، حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. از این رو پزشکان متخصص اسنپ دکتر آمادۀ ارائۀ خدمات مشاوره در کمترین زمان ممکن به شما عزیزان هستند.
عالی بود مرسی. مرسی از وقتی که گذاشتین. عالی و پرمحتوا بود