اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟
اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین، نوعی از اختلال شخصیت است که شخص در صورت ابتلا، از حضور پیدا کردن در محیط‌های اجتماعی، پرهیز می‌کند. دلایل زیادی باعث می‌شود تا فرد چنین رویکردی داشته و مایل به حضور در موقعیت‌های اجتماعی نباشد؛ به همین اندازه نیز عوارض آن، آزاردهنده هستند. در حقیقت این اختلال، هم خود فرد و هم اطرافیان او را تحت تاثیر قرار داده و کیفیت زندگی را به شدت ضعیف خواهد کرد. در این مطلب با ما همراه باشید تا نگاهی به تعریف این اختلال شخصیتی، دلایل ابتلا و عوارض آن بیندازیم.
تعریف اختلال شخصیت اجتنابی
اختلال شخصیت اجتنابی از جمله اختلالات شخصیتی است که فرد به دلیل عوامل مختلفی به آن مبتلا شده و در نهایت، از حضور در موقعیت‌های اجتماعی، جمع‌های کوچک و بزرگ، دوری می‌کند. این اختلال روانی، توأم با حس ترس و اضطراب زیاد بوده و توانایی اجتماعی بودن فرد را از او می‌گیرد.
این افراد، نگران قضاوتی هستند که دیگران ممکن است نسبت به آن‌ها داشته و خود نیز نسبت به خویش داوری منفی و همراه با حس بد بودن، عدم کفایت، ناتوانی و مانند آن‌ها را دارند. این احساسات، باعث می‌شود تا فرد مبتلا به اختلال شخصیت دوری‌گزین، از حضور پیدا کردن در جامعه، استرس زیادی داشته و تا جایی که امکان دارد خود را از فعالیت‌های گروهی و به هر شکلی در جمع بودن، فاصله دهد.
ترس از قضاوت منفی، ترس از نپذیرفته شدن و ترس از تمسخر، مبتلایان به این اختلال شخصیتی را روزبه‌روز، گوشه‌گیرتر و منزوی‌تر می‌سازد. از این روی اهمیت زیادی دارد که این اختلال به موقع در فرد شناسایی شده و برای درمان و کنترل، برنامه‌ریزی درستی صورت بگیرد.
سن ابتلا به اختلال شخصیت دوری‌گزین
محدوده سن مشخصی برای ابتلا به این اختلال شخصیتی وجود ندارد. افراد ممکن است از نوجوانی تجربه خود از این عارضه را آغاز کرده و با بالاتر رفتن سن نیز همچنان بار آن را بر دوش بکشند.
دلایل ابتلا به اختلال شخصیت اجتنابی
اگرچه علت اصلی ابتلا به این اختلال شخصیتی، به طور دقیق مشخص نیست؛ اما فاکتورهای مختلفی چون عوامل ژنتیکی، المان‌های محیطی و تجربه‌های تلخ شخصی در زندگی، همگی در شکل گرفتن این عارضه دخیل هستند.
مطالعات بسیاری ثابت کرده که وراثت در این اختلال شخصیتی، نقش پررنگی دارد، با این همه نمونه‌های بسیاری را داریم که بدون نقش وراثت، شخص کاملا اکتسابی این اختلال را تجربه می‌کند.
تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی
برای آن که بتوان این اختلال شخصیتی را تشخیص داد، حتما مراجعه به روانپزشک و روانشناس لازم است و افراد معمولی علم و توان کافی برای تمیز دادن این اختلال از ناهنجاری‌های عادی روزمره یا دیگر اختلالات را ندارند. تشخیص از طریق مشاوره، تست‌های آزمایشگاهی، تست‌های بالینی و جلسات گفتگویی، صورت می‌گیرد و همان طور که گفتیم، یک کار کاملا تخصصی و کلینیکی محسوب می‌شود.
علائم اختلال شخصیت دوری‌گزین
اکثر مواقع این افراد علائم متوسط تا شدیدی دارند که هم برای خود آن‌ها و هم برای دیگران، قابل اعتنا است. از جمله این علائم، می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
حس خودکوچک‌بینی
یکی از احساسات آزاردهنده‌ای که این افراد تجربه می‌کنند، حس حقارت یا خودکوچک‌بینی است. اگر چه شاید به لحاظ مرتبه اجتماعی، وضعیت تحصیلی، مالی، ظاهری و …؛ حتی در سطح بالاتری از حد متوسط جامعه قرار داشته باشند، اما در هر جمعی خود را کمتر از چیزی که هستند و از آن جمع تصور کرده و این موجب آزار روحی شدیدی می‌شود.
خجالت‌زدگی
افراد مبتلا به این اختلال شخصیتی، از صحبت کردن در جمع‌ها، پرهیز کرده و حس خجالت‌زدگی به آن‌ها اجازه نمی‌دهد تا بتوانند نظرات یا احساسات خود را بیان کنند. در صورت اجبار و اضطرار به صحبت کردن نیز لحن و صدای آن‌ها، همراه با لرزش، ترس و اضطراب و دیگر موارد مشابه است.
همین اضطراب و استرس در صحبت کردن و نمود بیرونی آن، باعث می‌شود تا شدت اختلال در فرد افزایش پیدا کرده و مهر تائیدی بر حس حقارت خود بزند. او در این حالت به خود می‌گوید؛ “درست فکر می‌کردم که من نمی‌توانم در جمع صحبت کنم و از دید دیگران ضعیف و بی‌کفایت به چشم می‌آیم.” همین جا است که یک چرخه باطل شکل گرفته و به احساسات منفی او دامن زده می‌شود.
هراس از طرد شدن
هراس از طرد شدن، از دیگر علائمی است که شخصیت اجتنابی با خود همراه دارد. او ممکن است دوستانی داشته باشد؛ اما همیشه در هراس رها شدن از سوی آن‌ها به سر می‌برد. به چه علت؟ زیرا فکر می‌کند به حد کافی خوب نیست و ویژگی‌هایش او را در نظر دوستان و آشنایان، کسالت‌آور و بی‌ارزش می‌سازند. از این روی همیشه با ترس رو به رشدی از طرد شدن زندگی کرده و این او را منزوی‌تر و آزرده‌تر خواهد کرد.
اشتغال دوری‌گزین
این افراد تا حد امکان سعی دارند به سمت مشاغلی بروند که تعامل کمتری با جامعه داشته باشد. نداشتن حس اعتمادبه‌نفس کافی، آن‌ها را از اشتغال به مشاغلی که در ارتباط با مردم است، دور کرده و همین دایره کار کردن و فعالیت اقتصادی آن‌ها را به شدت محدود می‌سازد.
حتی اگر به دلیل ارتزاق مجبور به قبول مشاغلی باشند که در ارتباط با افراد و جامعه قرار دارد، ساعات کار برای آن‌ها، به ساعات عذاب‌آوری تبدیل شده و به محض رسیدن به محیط کوچک و محدود خانه، تازه خود را در امنیت می‌یابند.
حساس بودن نسبت به انتقاد
همه ما هر روز مورد انتقاد قرار می‌گیریم و ممکن است از شنیدن آن‌ها کمی آزرده شویم. این چیز عجیبی نیست؛ اما مبتلا به اختلال شخصیت دوری‌گزین، تاب پذیرش انتقاد را نداشته و حساسیت قابل توجهی در مقابل آن دارد.
او نمی‌تواند انتقاد یا هر گونه نظر منفی در مقابل خود را پذیرفته و به جای تفکر درباره مفهوم انتقادی که دریافت کرده، تنها خود را در یک گارد دفاعی فرو می‌برد. صدمه دیدن این افراد از انتقاد در زمانی که کار اشتباهی انجام داده‌اند، بسیار زیاد بوده و باعث می‌شود تا اعتمادبه نفسشان، افت بیشتری پیدا کند.
درمان اختلال شخصیت اجتنابی
لازم به ذکر است که این اختلال، معمولا با اختلالات شخصیتی دیگری چون اختلال اضطراب اجتماعی، افسردگی، اختلال شخصیت وابسته و موارد مشابه، توأم شده و رنج بیشتری را برای فرد به وجود می‌آورد. به ویژه اگر مدت زمان طولانی از ابتلا گذشته و هیچ اقدامی برای درمان و کنترل صورت نگرفته باشد، دیگر اختلالات نیز فرصت ظهور پیدا می‌کنند.
درمان این اختلال به ویژه در قالب پیشرفته آن، نیازمند کار روانشناسی و دارودرمانی گسترده‌ای بوده و فرد باید طی جلسات درمانی و مشاوره، کنترل شده و رفته رفته مسیر بهبود را طی کند. کمک اطرافیان و تجربه و دانش کافی روان‌درمان، فوق العاده موثر خواهد بود.
کلام آخر
اختلال شخصیت اجتنابی یا avoidant personality disorder، یکی از اختلالات شایع و بسیار آزاردهنده است که به دلیل دوری‌گزینی از اجتماع، کیفیت زندگی فرد را به شدت پایین می‌آورد. از این رو اهمیت زیادی دارد که این اختلال به موقع شناسایی شده و نسبت به درمان و کنترل علائم آن، اقدامات موثری صورت بگیرد.
توصیه می‌کنیم جهت مشاوره روانشناسی، از سرویس پزشک و مشاور اسنپ استفاده کرده و از مشاوره تلفنی یا آنلاین با بهترین روانشناسان و روانپزشکان، استفاده کنید.
