چه زمانی باید دندان عقل را کشید؟
بسیاری از افراد در سنین نوجوانی و جوانی ممکن است با چالش‌های دندان عقل مواجه شوند. دندان عقل در افراد مختلف ممکن است شرایط و وضعیت متفاوتی داشته باشد. در این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر به سؤالات رایجی که ممکن از درباره دندان عقل داشته باشید، پاسخ خواهیم داد.
دندان عقل چیست؟
دندان عقل به سومین دندان آسیای بزرگ گفته می‌شود. این دندان کمی دیرتر از دندان‌های دیگر و در حدود سنین ۱۶ تا ۲۵ سالگی می‌روید. ازآنجاکه این دندان در سنینی رویش پیدا می‌کند که فرد وارد مرحله بزرگسالی می‌شود، به آن دندان عقل (wisdom tooth) می‌گویند.
دندان عقل چرا در دهان رشد می‌کند؟
حال شاید سؤالی که برایتان ایجاد شده باشد این است که، دندان عقل برای چیست و چه کارایی دارد. دندان عقل یکی از نمونه‌های تکامل بشر در طول هزاران سال است. انسان‌های اولیه استخوان‌بندی و اسکلت درشت‌تری داشته‌اند. بررسی جمجمه انسان‌های اولیه نشان می‌دهد که آنها سه دندان آسیای بزرگ در هر نیم فک (مجموعاً ۱۲ عدد) داشته‌اند که از همۀ آنها برای جویدن استفاده می‌کرده‌اند.
دلیل این امر هم به احتمال قوی این بوده است که، غذای آنها اغلب از مواد خام و سخت تشکیل شده و آنها برای جویدن این غذاها به دندان‌های آسیای بیشتر و آرواره‌های قوی‌تری نیاز داشته‌اند که همین امر کارایی دندان عقل را توجیه می‌کند.
به‌مرورزمان با بهبود شرایط زندگی بشر و نرم‌ترشدن رژیم غذایی او، نیاز به آرواره‌های قوی‌تر و دندان‌های بیشتر از بین رفته و درنتیجه فک انسان در کنار سایر استخوان‌ها به‌مرور کوچک‌تر شده است و کارایی دندان عقل کمتر شده است.
بنابراین آخرین دندان آسیای بزرگ به‌تدریج فضای کافی برای رویش را از دست داده و درنتیجه شیوع نهفتگی در این دندان افزایش یافته است. به نظر می‌رسد که، در انسان معاصر نهفتگی این دندان شایع‌تر شده و در واقع سومین دندان آسیای بزرگ در هر نیم فک به‌تدریج در حال حذف‌شدن از خزانه ژنی انسان است.
دندان عقل در چه سنی رشد می‌کند؟
همان طور که گفتیم، دندان عقل در ۱۶ تا ۲۵ سالگی رشد می‌کند و ممکن است این فرایند تا ۳۰ سالگی ادامه یابد. در بسیاری از افراد این دندان ممکن است تا سال‌های طولانی به شکل نهفته در زیر لثه باقی بماند و در افرادی که فک بزرگ‌تری دارند آشکار می‌شود و مانند یک دندان معمولی در دهان قرار می‌گیرد.
همان طور که گفتیم، این دندان در بسیاری از افراد به شکل نهفته باقی می‌ماند و ممکن است پس از سال‌ها دچار مشکلاتی شود. برای مثال عفونت دندان‌های مجاور ممکن است به این دندان، که نهفته است، سرایت کند و موجب ایجاد درد و علائم شود. در این حالت ممکن است گمان شود که، رویش دندان عقل در سن بالا اتفاق افتاده است که درحقیقت این‌چنین نیست. رویش دندان عقل در سن بالا ۳۰ سال اتفاق نمی‌افتد.
از کجا بفهمیم دندان عقل داریم؟
همان طور که گفتیم، دندان عقل سومین دندان آسیای بزرگ است که اگر در فک شما وجود دارد، یعنی دندان عقل دارید. در مواردی ممکن است دندان عقل شما نهفته یا نیمه نهفته باشد. در این حالت یا کل دندان یا بخش عمدۀ دندان آشکار نشده است. اگر دندان کاملاً نهفته باشد، پاسخ این سؤال که از کجا بفهمیم دندان عقل داریم را باید از دندان‌پزشک خود جویا شوید. با تصویربرداری و معاینه‌ای که دندان‌پزشک انجام می‌دهد به شما خواهد گفت که وضعیت دندان عقل شما به چه شکلی است و چه کار باید انجام دهید.
دندان عقل پایین است یا بالا؟
سؤال رایج دیگری که درمورد دندان عقل پرسیده می‌شود این است که، دندان عقل پایین است یا بالا. برخی گمان می‌کنند که کلاً یک دندان عقل در فک انسان رشد می‌کند. باید گفت در فک انسان در هر طرف چه بالا و چه پایین یک دندان عقل رشد خواهد کرد؛ یعنی در مجموع ۴ دندان عقل خواهید داشت.
آیا همواره باید دندان عقل را کشید؟
تا زمانی که فضای کافی برای رویش دندان عقل وجود دارد، ضرورتی برای کشیدن آن نیست؛ مگر این که به دلایل ارتودنسی، وابسته به نظر متخصص آن، (جهت ایجاد فضای بیشتر در قسمت‌های عقبی فک) نیاز به کشیدن دندان عقل باشد.
گاهی گفته می‌شود که، نکشیدن دندان عقل باعث بروز بی‌نظمی در ردیف دندان‌ها می‌شود. در جواب باید گفت که هیچ تحقیق علمی این موضوع را تأیید نکرده است و بروز بی‌نظمی در ردیف دندان‌ها معمولاً ناشی از رشد تدریجی استخوان فک است که تا آخر عمر به‌صورت پیوسته ادامه می‌یابد.
چنانچه دندان عقل به شکل نهفته یا نیمه نهفته در استخوان فک باقی بماند، احتمال فشار به دندان‌های مجاور بیشتر شده و باعث بروز دردهایی در ناحیۀ مفصل فک، گوش، چشم و سایر نقاط سر و صورت می‌شود که برای مقابله با بروز چنین دردهایی بهتر است که دندان‌پزشک دندان‌های عقل را بکشید.
با اینکه کارایی دندان عقل از لحاظ جویدن یا زیبایی حائز اهمیت نیست، امروزه با پیشرفت علم و با به کارگیری فنّاوری‌های نوین می‌توان از این دندان‌ها به‌عنوان دندان ذخیره در هنگام از دست دادن سایر دندان‌ها (اتو ایمپلنت‌کردن یا جایگذاری یک دندان به جای دندان دیگر) و حتی منبعی ارزشمند جهت برداشت سلول‌های بنیادی استفاده کرد.
از کجا بفهمیم که نیاز به کشیدن دندان عقل داریم؟
باید توجه داشت که، اگر دندان عقل قصد رویش و بیرون‌آمدن از لثه را داشته باشد، این اتفاق معمولاً پیش از ۲۰سالگی رخ می‌دهد. بنابراین اگر تا این سن دندان عقل شما در نیامده است، بهتر است جهت معاینه به دندان‌پزشکتان مراجعه کنید.
از سوی دیگر، چنانچه مسیر رشد دندان عقل به دلایلی تغییر کرده و افقی رشد کند، باعث صدمه‌زدن به ریشۀ دندان مجاور می‌شود. برای جلوگیری از این پیشامد نیاز به عکس رادیوگرافی از دندان عقل است تا از رویش صحیح آن اطمینان حاصل شود. پیشنهاد می‌شود دندان عقل در حدود ۲۰سالگی کشیده شود و این عمل در سنین بالاتر از ۴۰سالگی توصیه نمی‌شود.
کشیدن دندان‌های عقل در سنین بالاتر چه مشکلاتی دارد؟
با افزایش سن ریشه‌ها قطورتر شده (اصطلاحاً فک‌جوش‌شدن دندان عقل)، همچنین انعطاف‌پذیری استخوان کمتر شده و ممکن است کشیدن دندان سخت‌تر شود.
التیام محل کشیدن دندان و پرشدن فضای خالی دندان عقل در سنین بالا سخت‌تر بوده یا بیشتر طول می‌کشد. همچنین احتمال شکستن استخوان فک در افراد پیر در حین جراحیِ درآوردن دندان عقل وجود دارد و این افراد به‌دلیل شرایط سنی و درمان‌های پزشکی (مانند مصرف داروهای قلبی‌ریوی) از تحمل کمتری نسبت به افراد جوان برخوردار هستند.
موارد منع کشیدن دندان عقل چیست؟
- سن بالا (معمولاً بیش از ۴۰ سال)
- اگر احتمال آسیب به بافت‌های مجاور مثل عصب دندانی تحتانی وجود داشته باشد.
- مدفون‌شدن کامل دندان عقل در استخوان به‌صورتی که هیچ آسیبی به محیط اطراف نزند که البته بهتر است هر یک یا دو سال یک بار
- شرایط دندان بازبینی شود.
- افرادی که دچار نقص یا ضعف در سیستم ایمنی هستند و بیماری‌های قلبی و عروقی و انعقادی دارند.
- به‌هرحال باید توجه داشت که بهتر است، تصمیم نهایی در همۀ این موارد با نظر دندان‌پزشک گرفته شود.
رادیوگرافی اولیه که نشان‌دهنده رویش کامل دندان‌های عقل در سمت راست تصویر و عدم نیاز آنها به کشیدن است. در سمت چپ دندان‌های عقل به‌علت کمبود فضا وعدم رویش کامل قبلاً کشیده شده‌اند.
