فشار خون بالا و پایین از بیماری‌های بسیار شایعی در جهان است و در نتیجه یافتن علت فشار خون بالا و پایین بسیار مهم است. در حقیقت از آن جا سبک و شیوه‌های زندگی افراد به نسبت گذشته تغییر کرده، انتظار می‌رود که تقریباً نیمی از بزرگسالان به این مشکل دچار شده باشند.
فشار خون بالا به طور معمول در طی چند سال ایجاد می‌شود و معمولاً هیچ علائم مشخصی ندارد، اما می‌تواند به رگ و اندام‌های شما به ویژه مغز، قلب، چشم و کلیه آسیب جدی وارد کند.
تشخیص زودهنگام بیماری
تشخیص زودهنگام این بیماری یا اختلال هم مانند سایر بیماری‌های شایع اهمیت دارد. اندازه‌گیری منظم فشار خون می‌تواند به شما و پزشک کمک کند تا متوجه هر تغییری در مدت معلوم شوید. اگر فشار خون شما بالا رفته باشد، ممکن است پزشک به شما توصیه کند فشار خون خود را طی چند هفته بررسی کنید تا ببینید که آیا تعداد دفعات افزایش فشارخون شما محدود است یا خیر. درمان افزایش فشارخون شامل تجویز داروهای تخصصی و تغییر در سبک زندگی است. اگر این بیماری درمان نشود، می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی دیگری از جمله حمله قلبی و سکته مغزی شود.
چه مواردی منجر به فشار خون بالا می‌شود؟
فشار خون دو نوع است که هر کدام به علت متفاوتی ایجاد می‌شود. این دو نوع شامل فشار خون اولیه و ثانویه است که در ادامه این دو نوع و انواع آن را با هم بررسی خواهیم کرد.
فشار خون اولیه
به فشار خون اولیه، فشار خون اساسی نیز گفته می‌شود. این نوع فشار خون بالا با گذشت زمان ایجاد می‌شود و هیچ علت قابل تشخیصی برای آن وجود ندارد. بیشتر افراد به این نوع فشار خون بالا مبتلا هستند. محققان هنوز نمی‌دانند که چه مکانیزمی باعث می‌شود فشار خون به آرامی افزایش بیابد. نکته‌ای که ثابت شده است این است که ترکیبی از عواملی چون ژنتیک، تغییرات فیزیکی و محیط در این فرآیند نقش دارند.
ژنتیک
برخی از افراد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به فشار خون هستند. این ممکن است از جهش‌های ژنی یا ناهنجاری‌های ژنتیکی به صورت ارثی از والدین شما منتقل شوند.
تغییرات فیزیکی
اگر چیزی در بدن شما تغییر کند، ممکن است در سراسر بدن خود با مشکلاتی روبرو شوید. فشار خون بالا ممکن است یکی از این موارد باشد. به عنوان مثال تصور می‌شود که تغییر در عملکرد کلیه‌های شما به دلیل افزایش سن، تعادل طبیعی نمک و مایعات بدن را تغییر دهد. در نتیجه این تغییرات باعث افزایش فشار خون خواهند شد.
محیط
با گذشت زمان، انتخاب‌های ناسالم در سبک زندگی مانند کمبود فعالیت بدنی و رژیم غذایی نامناسب می‌توانند صدمات زیادی به بدن شما وارد کنند. انتخاب سبک زندگی نادرست می‌تواند منجر به تغییرات اساسی در وزن شود. اضافه وزن یا چاقی می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا را افزایش دهد.
فشار خون ثانویه
فشار خون ثانویه اغلب به سرعت رخ می‌دهد و شدیدتر از فشار خون اولیه است. چندین بیماری که ممکن است باعث پرفشاری خون ثانویه شود، عبارتند از:
- بیماری‌های کلیوی
- آپنه انسدادی خواب
- نقص مادرزادی قلب
- مشکلات تیروئیدی
- عوارض جانبی داروها
- استفاده از داروهای غیرقانونی
- سوءمصرف الکل یا مصرف آن
- غدد فوق کلیوی
- تومورهای غدد درون‌ریز خاص
علائم فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا به طور کلی یک بیماری خاموش است. بسیاری از افراد هیچ علائمی را تجربه نخواهند کرد. ممکن است سال‌ها یا حتی دهه‌ها زمان نیاز باشد یا وضعیت به اندازه‌ی کافی شدید شود که علائم آن آشکار شود. حتی در آن زمان این علائم ممکن است به مسائل دیگر نسبت داده شود.
علائم فشار خون شدید می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سردرد
- تنگی نفس
- خون دماغ شدن
- گرگرفتگی
- سرگیجه
- درد قفسه سینه
- تغییرات سطح بینایی
- خون در ادرار
چگونه می‌توان میزان فشار خون بالا را تشخیص داد؟
فشار سیستولیک: این اولین یا بالاترین عدد هنگام اندازه گیری فشارخون و نشان دهنده‌ی فشار در رگ‌های شما هنگام ضربان قلب و خون‌رسانی خون است.
فشار دیاستولی: این عدد دوم یا پایین فشار در عروق را حین ضربان قلب شما نشان می‌دهد.
دو دسته میزان فشار خون را برای بزرگسالان تعریف می‌کنند:
- سالم: میزان فشار خون سالم 120-80 میلی‌متر جیوه است.
- بحران فشار خون: تعداد سیستولیک بیش از 180 میلی‌متر جیوه یا عدد دیاستولی بیش از 120 میلی‌متر جیوه است. فشار خون در این محدوده نیاز به توجه فوری پزشکی دارد. اگر علائمی مانند درد قفسه سینه، سردرد، تنگی نفس یا تغییرات بینایی در هنگام بالا رفتن فشار خون دیده شد، نیاز به مراقبت‌های پزشکی و درخواست کمک از اورژانس است. میزان فشار خون با کاف فشار گرفته می‌شود. برای خواندن دقیق این عدد باید یک کاف مناسب داشته باشید. یک کاف نامناسب ممکن است اعداد نادرستی را نشان دهد.
میزان فشار خون برای کودکان و نوجوانان متفاوت است. در این زمینه با توجه به معاینه‌ی پزشکی سطح مطلوب فشارخون توصیه می‌شود.
درمان فشار خون بالا
در ادامه روش‌هایی جهت درمان فشار خون بالا بیان خواهد شد.
ایجاد یک رژیم غذایی سالم
یک رژیم غذایی مناسب برای قلب برای کمک به کاهش فشار خون حیاتی است. همچنین برای کنترل فشار خون بالا و کنترل خطر ابتلا به عوارض اهمیت خاصی دارد. این عوارض شامل بیماری قلبی، سکته مغزی و حمله قلبی است.
یک رژیم غذایی مناسب برای قلب بر غذاهایی تأکید دارد که شامل موارد زیر است:
- انواع میوه‌ها
- انواع سبزیجات
- غلات کامل و تصفیه نشده به همراه سبوس و ترجیجاً نان و برنج قهوهای
- پروتئین‌های مفید مانند ماهی
افزایش فعالیت بدنی
دستیایی به وزن سالم علاوه بر تغذیه‌ی سالم باید همراه با فعالیت بدنی مناسب باشد. علاوه بر کمک به کاهش وزن ورزش می‌تواند به کاهش استرس، کاهش طبیعی فشار خون و تقویت سیستم قلبی عروقی کمک کند. شما می‌توانید جهت تعیین هدف برای خود هر هفته 150 دقیقه فعالیت بدنی تعیین کنید که حدود 30 دقیقه و برای پنج نوبت در هفته است.
دستیابی به وزن سالم
اگر به اضافه وزن یا چاقی مبتلا هستید، کاهش وزن از طریق رژیم غذایی مناسب منجر به افزایش سلامت قلب و فعالیت بدنی می‌شود که در نتیجه به کاهش فشار خون کمک خواهد کرد.
مدیریت استرس
ورزش یک روش عالی برای کنترل استرس است. سایر فعالیت‌ها نیز می‌توانند در کاهش استرس و بهبود عملکرد اعصاب مفید عمل کنند. این موارد شامل فعالیت‌های زیر است:
- مراقبه یا مدیتیشن
- تنفس عمیق
- ماساژ
- تمرینات رهایی و کشش عضله
- یوگا یا تای چی
در بخش فوق تمامی تکنیک‌های مؤثر در کاهش استرس را ملاحظه کردید. بهره‌مندی از خواب کافی نیز می‌تواند به کاهش سطح استرس کمک کند.
اتخاذ یک سبک زندگی سالم
اگر شما نیز مانند بسیاری از افراد مبتلا به فشارخون، سیگار مصرف می‌کنید، جهت افزایش سلامت خود سعی کنید آن را ترک کنید. مواد شیمیایی موجود در دود تنباکو به بافت‌های مختلف بدن آسیب می‌رساند و دیواره‌ی رگ‌های خونی را دچار گرفتگی می‌کند. همچنین در صورتی که بیش از حد الکل مصرف دارید، برای کاهش میزان مصرف یا قطع کامل آن به دنبال کمک باشید. الکل می‌تواند فشار خون را افزایش دهد.
توصیه‌های رژیم غذایی برای افرادی که فشار خون بالا دارند
یکی از ساده‌ترین راه‌های درمان فشار خون بالا و جلوگیری از عوارض احتمالی، رژیم شماست. آنچه می‌خورید تا حد زیادی به کاهش یا از افزایش فشار خون کمک می‌کند. در این جا برخی از رایج‌ترین توصیه‌های غذایی برای افراد مبتلا به فشار خون بالا ذکر شده است.
رژیم غذایی گیاهی
رژیم غذایی گیاهی راهی آسان برای افزایش فیبر و کاهش میزان سدیم و چربی اشباع و ترانس ناسالم است، البته همچنان می‌توانید لبنیات و گوشت را هم در تغذیه خود داشته باشید. مصرف میوه‌ها، سبزیجات، سبزیجات برگ‌دار و غلات سبوس‌دار را افزایش دهید. به جای گوشت قرمز، پروتئین‌های بدون چربی سالم مانند ماهی، مرغ یا توفو (پنیر سویا) را انتخاب کنید. همچنین تمامی حبوبات می‌توانند منابع غنی از فیبر، پروتئین و کربوهیدرات دیرجذب را در اختیار بدن قرار دهند.
کمتر نمک بخورید
افراد مبتلا به فشار خون بالا و کسانی که در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی هستند، بهتر است نمک کمتری مصرف کنند. بهترین راه برای کاهش نمک، پختن غذاهای تازه است. از خوردن غذاهای رستوران یا غذاهای بسته‌بندی شده که غالباً دارای مقدار زیادی سدیم هستند خودداری کنید.
کمتر شیرینی بخورید
غذاها و نوشیدنی‌های شیرین فاقد کالری هستند. اما محتوای غذایی ندارند. اگر در این مدت تمایل به خوردن شیرینی داشتید، سعی کنید میوه‌های تازه یا مقادیر کمی شکلات تلخ مصرف کنید که به اندازه کمتری شکر دارند. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف منظم شکلاتِ تلخ ممکن است فشار خون را کاهش دهد.
فشار خون با توجه به موارد زیر در طول روز متفاوت است:
- وضعیت بدن
- ریتم تنفس
- سطح استرس
- شرایط فیزیکی
- داروهایی مصرفی در طول روز
- مصرف انواع خوراکی یا نوشیدنی
- ساعت روز
فشار خون معمولاً در شب کمترین مقدار خود را دارد و با بیدار شدن به شدت افزایش می‌یابد. آن چه به عنوان فشار خون پایین برای شما تلقی می‌شود، ممکن است برای شخص دیگری طبیعی باشد. اکثر پزشکان فشار خون را فقط در صورت ایجاد علائم بیش از حد، پایین می‌دانند. برخی از متخصصان فشار خون پایین را فشار سیستولیک 90 میلی‌متر جیوه یا دیاستولیک 60 میلی‌متر جیوه تعریف می‌کنند.
اگر هر یک از دو عدد زیر آن باشد، فشار شما کمتر از حد نرمال است. افت ناگهانی فشار خون می‌تواند خطرناک باشد. (تغییر فقط 20 میلی‌متر جیوه) برای مثال کاهش 110 سیستولیک به سیستولیک 90 میلی‌متر جیوه می‌تواند باعث سرگیجه و غش شود در صورتی که مغز خون کافی دریافت نکند. قطره‌های بزرگ مانند قطره‌های ناشی از خونریزی کنترل نشده، عفونت‌های شدید یا واکنش‌های آلرژیک می‌توانند زندگی فرد را تهدید کنند.
شرایطی که باعث فشار خون پایین می‌شود
بارداری
از آن جا که سیستم گردش خون در دوران بارداری به سرعت فعال خواهد شد، فشار خون احتمالاً کاهش می‌یابد. این امر در بیشتر موارد طبیعی است و فشار خون معمولاً بعد از زایمان به سطح قبل از بارداری بازمی‌گردد.
مشکلات قلبی
برخی از بیماری‌های قلبی که می‌توانند منجر به مشکلات فشار خون شوند، شامل ضربان قلب بسیار کم (برادی کاردی)، مشکلات دریچه قلب، حمله قلبی و نارسایی قلبی است.
مشکلات غدد درون‌ریز
بیماری پاراتیروئید، نارسایی آدرنال (بیماری آدیسون)، قند خون پایین (افت قند خون) و در بعضی موارد دیابت می‌تواند فشار خون پایین را تحریک کند.
کمبود آب بدن
وقتی بدن شما بیش از مقدار آب خود را از دست می‌دهد، می‌تواند باعث ضعف، سرگیجه و خستگی شود. تب، استفراغ، اسهال شدید، استفاده‌ی بیش از حد از داروهای ادرار آور و ورزش‌های شدید می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود.
از دست دادن خون بیش از حد
از دست دادن خون زیاد از جمله آسیب دیدگی شدید یا خونریزی داخلی، میزان خون را در بدن کاهش می‌دهد و منجر به افت شدید فشار خون می‌شود.
عفونت شدید
وقتی عفونت در بدن وارد جریان خون می‌شود، می‌تواند منجر به کاهش فشار خون تهدید کنندۀ زندگی شود که شوک سپتیک نامیده می‌شود.
واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی)
عوامل شایع این واکنش شدید و به طور بالقوه تهدید کننده‌ی زندگی شامل غذاها، داروهای خاص، سم حشرات و لاتکس است. آنافیلاکسی می‌تواند باعث مشکلات تنفسی، کهیر، خارش، تورم گلو و افت خطرناک فشار خون شود.
کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی شما
کمبود ویتامین B-12 ، فولات و آهن می‌تواند بدن شما را از تولید سلول‌های قرمز خون کافی (کم خونی) و فشار خون پایین باز دارد.
داروهایی که می‌توانند باعث فشار خون پایین شوند
برخی از داروها می‌توانند باعث فشار خون پایین شوند. از جمله:
- قرص‌های ادرار آور مانند فوروزماید (لاسیکس) و هیدروکلروتیازید (میکروزاید، دیگران)
- مسدود کننده‌های آلفا مانند پرازوسین (مینی پرس)
- مسدود کننده‌های بتا، مانند آتنولول (تنورمین) و پروپرانولول (Inderal Innopran XL )
- داروهایی برای بیماری پارکینسون، مانند پرامیپکسول (میراپکس) یا داروهای حاوی لوودوپا
- انواع خاصی از داروهای ضد افسردگی (داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای)، از جمله داکسپین (سیلنور) و ایمی پرامین (توفرانیل)
- داروهایی برای اختلال نعوظ از جمله سیلدنافیل (Revatio، ویاگرا) یا تادالافیل (Adcirca ،Alyq ،Cialis) ، به ویژه هنگامی که همراه با داروی قلب نیتروگلیسیرین (نیتروستات، دیگران) مصرف می‌شوند.
منبع: mayoclinic ، healthline
