با نوجوانی که درگیر اعتیاد شده است، چطور رفتار کنیم؟
یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های پدر و مادرهایی که نوجوان دارند این است که نوجوان‌شان با دوستان ناباب نگردد و سیگار و مواد مخدر مصرف نکند. خیلی وقت‌ها این نگرانی به‌شیوه‌ای اشتباه مدیریت می‌شود و نه‌تنها نتیجه خوبی ندارد بلکه ممکن است باعث شود نوجوان از خانواده دور شده و بیشتر به سمت همان چیزی که از آن می‌ترسیم هل داده شود. اینجاست که دانستن علائم هشداردهنده سوءمصرف مواد در نوجوانان و آموزش دیدن درباره واکنش درست نسبت به این موضوع، می‌تواند سلامت روانی و رفتاری نوجوان را تضمین کرده و به والدین هم کمک کند تا بتوانند درصورت نیاز هرچه زودتر از مشاور کمک بگیرند.
علائم و نشانه‌های سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان
مصرف مواد مخدر معمولا نشانه‌های روشن فیزیکی دارد. مثلا چشم‌های فرد قرمز می‌شود یا متوجه نوسانات وزن در او می‌شوید. به‌طور کلی علائم شایع مصرف مواد مخدر در نوجوانان عبارتند از:
- چشم‌های پر خون و قرمز
- بوی دود در نفس یا لباس آنها
- خستگی مکرر و پرخوابی
- ظاهری آشفته‌تر از حد معمول
- بهداشت ضعیف
- افراط در خوردن یا از دست دادن اشتها
- گونه‌ها یا چهره اغلب قرمز و برافروخته
- ناتوانی در صحبت کردن قابل فهم، گفتار نامفهوم یا گفتار سریع
- خون دماغ یا آبریزش بینی که ناشی از آلرژی یا سرماخوردگی نیست
- زخم‌ها، لکه‌های اطراف دهان
- کاهش یا افزایش ناگهانی یا چشمگیر وزن
- خراشیدگی/ کبودی پوست
- تعریق زیاد
- مردمک بزرگتر یا کوچکتر از حد معمول
- سردی و عرق کردن کف دست
- تلو تلو خوردن و نداشتن تعادل
درست است که نوسانات خلقی نوجوان را می‌توان به تغییرات هورمونی دوران بلوغ نسبت داد؛ اما اگر در نوجوانی تغییرات خلقی همراه با تغییراتی در رفتار یا ظاهر دیده می‌شود، باید به آن توجه کرد. مانند:
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که زمانی از آنها لذت می‌برده
- رها کردن دوستان قدیمی و عضویت در یک گروه دوستی جدید
- رفتارهای پرخاشگرانه یا عصبانی
- خوابیدن بیش از حد معمول
- قانون‌شکنی و نادیده گرفتن یا شکستن مقررات منع رفت و آمد
- اجتناب از تماس چشمی
- رفتار غیرمسئولانه
- درخواست زود به زود پول
- دزدی
- قفل کردن درهای اتاق خواب
- بهانه آوردن (یا دروغگویی آشکار)
- شرکت نکردن در کلاس‌های درس و افت نمرات
- ناپدید شدن برای مدت طولانی
چگونه بفهمیم یک نوجوان از الکل یا مواد مخدر استفاده می‌کند؟
فهمیدن دقیق و درست اینکه آیا یک نوجوان از مواد استفاده می‌کند یا خیر، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. بسیاری از نشانه‌های مصرف مواد مخدر در نوجوانان رفتارهای معمولی در بزرگسالان و جوانان محسوب می‌شود. برخی دیگر از نشانه‌های مصرف مواد مخدر هم فقط نشانه‌های مشکلات روانی مثل افسردگی یا اضطراب هستند.
بنابراین اگر دلیلی برای مشکوک بودن به استفاده نوجوان از مواد مخدر داریم، باید حتما برای اقدام و مکالمه آماده شویم. حتی بد نیست که سوالات به‌طور مستقیم و کاملا واضح از نوجوان پرسیده شود. (مثلا آیا مواد مخدر مصرف کرده‌ای؟) درست است که هیچکس نمی‌خواهد جواب «بله» به این سوالات بشنود، اما آماده بودن برای پاسخ مثبت نوجوان می‌تواند نقطه شروعی برای نتیجه گرفتن بهتر و سریع‌تر برای درمان باشد.
علاوه بر این سوالات مستقیم می‌توانید به شکل نامحسوس هم نظارت‌هایی بر رفتار نوجوانی که نسبت به مصرف مواد او مشکوک هستید، داشته باشید. برخی تاکتیک‌های زیر می‌تواند برای بررسی دقیق‌تر احتمال اعتیاد به مواد مخدر کمک کند:
- از حس بویایی خود استفاده کنید. بوی نفس یا لباس نوجوان به شما می‌گوید که سیگار یا الکل مصرف کرده یا نه.
- به چشمان نوجوان نگاه کنید. مردمک‌های منقبض شده و چشم‌های قرمز نشانه خوبی نیست.
- تغییرات خلق‌و‌خوی نوجوان را زیرنظر داشته باشید. مثلا اگر یک‌باره بلند می‌شود و بی‌دلیل هیستریک می‌خندد یا دست و پا چلفتی شده و مرتب به دیوار می‌خورد باید سریع عمل کنید. اینها نشانه‌های سوء مصرف مواد هستند.
- مراقب قانون‌شکنی‌ها باشید. اگر نوجوان در مورد تلفن صحبت‌کردن‌ها و بیرون رفتن‌هایش پاسخ درستی نمی‌دهد یا نمی‌تواند در زمان تعیین‌شده به خانه بازگردد، مشکلی وجود دارد و باید حواستان را جمع کنید.
همچنین تلفن همراه یا سایر دستگاه‌های دیجیتالی نوجوان مثل لپ‌تاپ و تبلت را نادیده نگیرید. بررسی کنید آیا پیام‌های اخیرش یا پست‌هایی که در رسانه‌های اجتماعی گذاشته اشاره‌ای به مصرف مواد مخدر دارند؟ یا آیا چیزی نوشته که با آنچه به شما می‌گوید در تضاد است؟
اگر در جستجو‌ها شواهدی مبنی بر مصرف مواد مخدر پیدا شد، برای یک گفتگوی جدی آماده شوید و با استدلال تجاوز به حریم خصوصی منصرف نشوید. روی تصمیم خود برای جستجو و محدودیت‌هایی که تعیین کرده‌اید قاطع باشید.
اگر متوجه شدید که فرزندتان به احتمال زیاد مواد یا مشروبات الکلی مصرف نکرده، زمان خوبی است تا پیگیری کنید که آیا توضیح دیگری برای هرگونه تغییر در ظاهر یا رفتار او وجود دارد که باید به آن توجه شود یا خیر.
عوامل خطر سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان چیست؟
چندین عامل اصلی وجود دارد که ممکن است خطر اعتیاد در نوجوانان را بالا ببرد:
- سابقه خانوادگی
هنگامی که فردی در خانواده نوجوان – والدین، خواهر و برادر و… – سابقه مصرف مواد (الکل، تنباکو/ نیکوتین، ماری‌جوانا، داروهای تجویزی یا سایر مواد مخدر) داشته باشد، آن نوجوان ممکن است بیشتر از دیگر همسالان خود مستعد اعتیاد باشد.
- سن اولین مصرف مواد
سن یکی دیگر از عوامل خطر مهم اختلال مصرف مواد است. هرچه سنی که فرد شروع به مصرف الکل یا سایر مواد مخدر می‌کند، پایین‌تر باشد، احتمال ابتلای او به اعتیاد بیشتر است. تحقیقات نشان می‌دهد که مغز افراد تا بیست سالگی به‌طور کامل رشد نکرده و الکل و مواد مخدر می‌توانند به مغز نوجوان آسیب برسانند و در آینده منجر به مشکلاتی مثل اعتیاد شوند.
- میل شدید و ولع/ مقاومت و تحمل
از آنجایی که مغز نوجوان‌ها هنوز در حال رشد است، نسبت به مغزهای بالغ و کاملا رشد یافته به الکل و سایر مواد مخدر حساس‌تر خواهد بود. در نتیجه، وقتی یک نوجوان حتی برای سرگرمی الکل یا سایر مواد مخدر استفاده می‌کند، می‌تواند هوس فیزیکی و مقاومت نسبت به ترشح هورمون‌های دوپامین و… پیدا کند. همین یک چرخه پیشرونده است که می‌تواند به سرعت به اعتیاد فعال تبدیل شود.
- محیط اطراف
قرار گرفتن در معرض استفاده از الکل و سایر مواد مخدر، چه در خانواده یا گروه همسالان، مصرف را «عادی» می‌کند. واقعیت این است که حلقه دوستان نوجوان باورها و رفتار آنها را در مورد مصرف مواد شکل می‌دهد. یعنی اگر نوجوان وقت خود را با نوجوانان دیگری بگذراند که درگیر رفتارهای ناسالم هستند، احتمال بیشتری دارد که خودش هم این رفتارها را انجام دهند. مخصوصا که چنین شرایطی دسترسی به مواد را افزایش می‌دهد و فرد را در برابر اولین استفاده و فرصت‌هایی برای ادامه استفاده آسیب‌پذیرتر می‌کند.
آنچه در فیلم‌ها، تلویزیون، آنلاین و موسیقی به تصویر کشیده می‌شود نیز می‌تواند روی شکل‌گیری تصورات نوجوان در مورد اعتیاد به الکل و مواد مخدر تاثیر بگذارد. پیام‌های رسانه‌ای ناقص می‌تواند باعث برداشت‌های نادرست خطرناک شود. اگر نوجوانی فیلم یا آهنگی را دوست دارد که به مصرف الکل یا سایر مواد مخدر اشاره دارد، این ممکن است به خودی خود یک علامت هشدار نباشد. با این حال، این علایق می‌تواند منجر به برداشت نادرست در مورد مصرف مواد شود.
اگر بفهمیم نوجوانی مواد یا الکل مصرف می‌کند چه باید بکنیم؟
واقعیت این است که سوء مصرف مواد آن هم توسط نوجوان‌ها می‌تواند خانواده‌ها را از هم بپاشد. پرداختن به یک مسئله جدی مثل سوء مصرف مواد مخدر یا الکل در خانواده، والدین را بیش از هر چیز دیگری در معرض آزمایش قرار می‌دهد. بنابراین مهم است که آرامش خود را حفظ کنید و بدانید که این اتفاق پایان دنیا نیست. فراموش نکنید که او هنوز یک نوجوان است و نحوه واکنش شما می‌تواند تفاوت اساسی در بهبود او داشته باشد.
موضوع فوق‌العاده حساس است. یادتان باشد نوجوانانی که عادت به مواد دارند در وضعیتی شکننده هستند. تصور نکنید که از همه چیزهایی که آنها در حال می‌‌گذرانند و در حال مبارزه با آن هستند باخبرید. مهم است که همیشه خطوط ارتباطی خودتان را با نوجوان باز نگه دارید تا بداند که شما فردی هستید که می‌تواند در هر شرایطی به او اعتماد کند و از او کمک بخواهد.
داشتن هدف برای مکالمه می‌تواند کمک کند. این کار همچنین کمک می‌کند تا آماده باشید و بتوانید در مقابل روش‌های متفاوتی که نوجوان شما ممکن است واکنش نشان دهد، به درستی عمل کنید. نکات زیر ممکن است بتواند این مکالمه دشوار را کمی راحت‌تر کند:
- اگر عصبانی هستند یا وقتی نوجوان آماده نیست، بهتر است صحبت را به تعویق بیندازید
- با آرامش صحبت کنید و نشان دهید که واقعا نگران هستید. جزئیات خاصی را به اشتراک بگذارید تا دلیل سوء ظن‌تان را نشان بدهد.
- روی رفتار تمرکز کنید نه شخص. تاکید کنید که مصرف مواد مخدر خطرناک است اما این بدان معنا نیست که خود نوجوان لزوما فرد بدی است.
در نهایت باید زمان بیشتری را با این نوجوان بگذرانید و اگر نیاز است کمک حرفه‌ای دریافت کنید و با یک مشاور تماس بگیرید.
چند نکته کلیدی برای جلوگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان
همانطور که گفته شد قبل از صحبت با نوجوان مطمئن شوید که شما و هر کسی که مسئولیت مراقبت از نوجوان را به عهده دارد آرامش خودش را حفظ کرده و برای یک گفت‌وگوی سخت آماده است. نکات زیر می‌تواند به راحت‌تر شدن صحبت با نوجوان خود درباره مواد مخدر و جلوگیری از آلوده شدن او کمک کند:
- دیدگاه نوجوان را بپرسید و برای او سخنرانی نکنید. به نظرات و سوالات نوجوان در مورد مواد مخدر گوش دهید. به او اطمینان دهید که می‌تواند صادق باشد و بدون اینکه نگران تنبیه شدن باشد نظرش را بگوید و بحث و گفتگو کند.
- در مورد دلایل عدم استفاده از مواد مخدر بحث کنید. اما از ترساندن نوجوان خودداری کنید. تأکید کنید که چگونه مصرف مواد مخدر می‌تواند روی چیزهایی که برای نوجوان مهم است مثل عملکرد ورزشی، رانندگی، سلامتی یا ظاهر تأثیر بگذارد.
- با نوجوان در مورد چگونگی رد پیشنهادات مواد مخدر صحبت کنید. به او راه‌های مقاومت در برابر فشار همسالان را یاد دهید.
- برای بحث در مورد خودتان آماده باشید. به این فکر کنید که اگر نوجوان در مورد مصرف الکل یا سیگار کشیدنتان بپرسد، چگونه پاسخ می‌دهید. اگر سیگار را ترک کرده‌اید، دلیل آن را برایش توضیح دهید.
چه زمانی باید برای درمان سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان کمک گرفت؟
یکی از چالش‌برانگیزترین جنبه‌های اعتیاد این است که یک بیماری پیشرونده است. گاهی علائم هشداردهنده اولیه ممکن است به سختی قابل تشخیص باشد و مصرف تفننی هم در صورت عدم توجه ممکن است به یک اختلال حاد مصرف مواد تبدیل شود. بنابراین مهم است که در زمان درست واکنش درست و کافی به این موضوع نشان داده شود.
اگر مشکوک شدید یا به این نتیجه رسیدید که نوجوان قطعا در حال آزمایش یا سوء استفاده از مواد مخدر است باید اقدام بعدی خود را برنامه‌ریزی کنید. فهمیدن اینکه یک نوجوان در حال استفاده از مواد مخدر است یا حتی مشکوک شدن به آن می‌تواند شوکه‌کننده باشد. گاهی نیاز است تا از یک متخصص و مشاور در زمینه اختلالات رفتاری یا حتی روان‌شناس کمک بگیرید. فراموش نکنید بسیاری از نوجوانانی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، یک اختلال سلامت روانی مانند اضطراب یا افسردگی نیز دارند. بنابراین مؤثرترین راهکار، درمان مصرف مواد و درمان سلامت روان به‌طور همزمان است.
علاوه بر متخصصان و مشاوران، کمک می‌تواند از طرف دوستان خانوادگی، دوستان نوجوان معلمان یا مشاوران مدرسه هم باشد. همیشه ساختن یک شبکه پشتیبانی کمک می‌کند که بهترین نتیجه را برای یک درمان ماندگار و برگشت‌ناپذیر بگیرید. برای دریافت مشاوره در خصوص روش برخورد و صحبت با نوجوان مشکوک به اعتیاد می‌توانید از اسنپ دکتر و ارتباط با مشاوران بهره‌مند شوید.
