تنبلی چشم در کودکان تا چه سنی قابل درمان است؟

آیا از کودکی مجبور به استفاده از عینک شده‌اید و یا تنبلی چشم را در کودکی تجربه کرده‌اید؟ اگر با این مشکل بینایی روبه‌رو هستید با ادامه این مطلب از وبلاگ اسنپ دکتر همراه باشید تا با علل، پیش‌گیری و نحوه درمان آن بیشتر آشنا شوید.

آمبلیوپی چیست؟

آمبلیوپی که به‌عنوان تنبلی چشم نیز شناخته می‌شود، یک مشکل بینایی رایج در کودکان است. در بیشتر موارد آمبلیوپی، مغز کودک شما سیگنال‌های یک چشم را نادیده می‌گیرد، به این معنی که تنها از طریق یک چشم اجسام را می‌بیند. در واقع با گذشت زمان، مغز عادت می‌کند که فقط با یک چشم کار کند. چشمی‌که توسط مغز نادیده گرفته می‌شود، دید طبیعی را توسعه نمی‌دهد.

بچه‌ها اغلب به این مشکل بینایی عادت می‌کنند و ممکن است آن را با والدین درمیان ‌نگذارند. در نتیجه، آمبلیوپی آن‌ها ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها تشخیص داده نشود.

در آمبلیوپی چه اتفاقی می‌افتد؟

از زمان تولد تا حدود 8 سالگی، چشم و مغز کودک ارتباطات حیاتی بین یکدیگر را تشکیل می‌دهند و به بلوغ بصری می‌رسند. هر چیزی که بینایی یک یا هر دو چشم را مسدود یا تار کند می‌تواند این اتصالات را کند یا از ایجاد آن ارتباط جلوگیری کند.

اگر این اتفاق بیفتد، مغز ممکن است تصاویری که توسط یک یا هر دو چشم دیده می‌شود را به طور کامل تشخیص ندهد. سپس مغز شروع به نادیده گرفتن تصاویر مشاهده شده توسط چشم سالم می‌کند و چشم ضعیف‌تر می‌شود و قدرت بینایی (حجت) را از دست می‌دهد. سپس به این چشم “آمبلیوپی” می‌گویند.

چه چیزی باعث آمبلیوپی می‌شود؟

دلایل متعددی وجود دارد که ممکن است منجر به آمبلیوپی شوند. آمبلیوپی سه علت اصلی دارد:

• یکی از شایع‌ترین مشکلات استرابیسم است. استرابیسم، زمانی رخ می‌دهد که چشم‌های کودک در یک راستا (مستقیم) نباشد. در این حالت، یک یا هر دو چشم به داخل (چشم متقابل)، بیرون، بالا یا پایین سرگردان می‌شوند. با این حال چشم‌ها با هم کار نمی‌کنند، چشم ناهماهنگ یا ضعیف‌تر، به درستی تمرکز نمی‌کند و مغز سیگنال آن چشم را نادیده می‌گیرد و در نهایت منجر به آمبلیوپی می‌شود.
• عیب انکساری یا نیاز به عینک. دوربینی شدید، نزدیک‌بینی یا آستیگماتیسم (نوعی تاری دید) است. این مشکلات دید را تار می‌کنند و این تصاویر تار هستند که به مغز ارسال می‌شوند. با گذشت زمان، مغز شروع به نادیده گرفتن این تصاویر می‌کند و در نتیجه آمبلیوپی در یک یا هر دو چشم ایجاد می‌شود.
• شرایطی که باعث ضعف بینایی در یک چشم  می‌شوند، می‌تواند به‌دلیل یک مشکل آناتومیکی یا ساختاری باشد، مانند آب مروارید یا افتادگی پلک (پتوز)، که مغز را وادار می‌کند تا تصاویر تاری که توسط آن چشم دیده می‌شود را نادیده بگیرد.
• عوامل دیگری می‌تواند کودک را در معرض خطر بیشتر آمبلیوپی قرار دهد، از جمله:

• سابقه خانوادگی آمبلیوپی
• نارس بودن
• تاخیر رشد
• اختلالات جمجمه و صورت
• برخی شرایط ژنتیکی مانند سندرم داون

علائم و نشانه‌های آمبلیوپی چیست؟

اکثر کودکان مبتلا به آمبلیوپی از مشکلات بینایی شکایت نمی‌کنند. با گذشت زمان، آن‌ها به داشتن دید خوب در یک چشم و دید ضعیف در چشم دیگر عادت می‌کنند. با این‌حال علائم آمبلیوپی می‌تواند از کودکی به کودک دیگر متفاوت باشد، اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• چروکیدگی در یک یا هر دو چشم
• مالیدن یک چشم (نه فقط در هنگام خستگی)
• اقلام را نزدیک چشم نگه دارید تا آنها را ببینید
• چشم سرگردان یا ضربدری (استرابیسم)
• درک ضعیف از عمق تصاویر

توجه به این نکته مهم است که برخی از کودکان هیچ علامتی از آمبلیوپی ندارند. چشم قوی کودک به همراه مغز او می‌تواند چشم ضعیف‌تر را جبران کند و به نظر برسد که کودک بینایی خوبی دارد.

اغلب والدین یا معلم ممکن است متوجه شوند که کودک با مشکل بینایی دست و پنجه نرم می‌کند (شاید متوجه شوند کودک سرش را برای دید بهتر کج می‌کند). 

چطور تنبلی چشم را تشخیص دهیم؟

غربالگری بینایی بهترین راه برای تشخیص وجود آمبلیوپی یا عوامل خطر برای ایجاد آمبلیوپی است. غربالگری عکس، نوعی غربالگری بینایی است که از یک دوربین مخصوص برای تعیین میزان دید کودک استفاده می‌کند، اغلب همراه با آزمایش بینایی در پزشکان اطفال یا مدارس انجام می‌شود.

این معاینات باید از سنین کودکی و پیش دبستانی شروع شود تا قبل از اینکه کودک به بلوغ بینایی برسد، مشکلات مشخص شود.

اگر بعد از چند هفته اول زندگی کودکتان متوجه سرگردانی چشم او شدید، به پزشک مراجعه کنید. بررسی بینایی در صورتی که سابقه خانوادگی چشم‌های ضربدری، آب مروارید دوران کودکی یا سایر بیماری‌های چشمی‌ وجود داشته باشد، بسیار مهم است. برای همه کودکان، معاینه کامل چشم بین سنین 3 تا 5 سال توصیه می‌شود.

آمبلیوپی چگونه درمان می‌شود؟

درمان آمبلیوپی شامل وادار کردن مغز به توجه به تصاویر چشم آمبلیوپی یا ضعیف‌تر است تا بینایی در آن چشم قوی تر شود. این کار با عینک، چسب چشم، قطره چشم، جراحی یا ترکیبی از این موارد انجام می‌شود:

• عینک

زمانی که آمبلیوپی ناشی از عیوب انکساری شدید و/یا آنیزومتروپی (زمانی که یک چشم واضح تر از چشم دیگر می‌بیند) باشد، عینک تجویز می‌شود. عینک به ارسال تصاویر واضح و متمرکز به مغز کمک می‌کند تا دید از طریق چشم ضعیف‌تر واضح‌تر شود. این به مغز اجازه می‌دهد تا از هردو چشم‌ با هم استفاده کند و دید طبیعی را توسعه دهد.

• چشم‌بند 

در بسیاری از موارد، کودکان مبتلا به آمبلیوپی باید از چسب چشمی‌روی چشم قوی‌تر یا سالم‌تر استفاده کنند. با مسدود شدن این چشم، مغز مجبور می‌شود با چشمی‌که نادیده می‌گیرد شروع به کار کند. بسته به شرایط، این وصله به مدت 2 تا 6 ساعت در روز در حالی که کودک چند ماه یا چند سال زمانی که بیدار است استفاده می‌شود. دو نوع چسب چشم وجود دارد: یکی مانند چسب زخم عمل می‌کند و مستقیماً روی چشم قرار می‌گیرد. دیگری که برای کودکانی که از عینک استفاده می‌کنند طراحی شده است، وصله پارچه ای است که به طور ایمن روی یک لنز قرار می‌گیرد.

• قطره آتروپین

قطره آتروپین گاهی اوقات، علیرغم تلاش والدین، برخی از بچه‌ها از چسب چشم خود استفاده نمی‌کنند. در این موارد ممکن است از قطره آتروپین استفاده شود. همانطور که یک پچ دید را در چشم سالم یا مستقیم مسدود می‌کند، قطره آتروپین نیز در چشم سالم ریخته می‌شود و به‌طور موقت دید چشم قوی را تار می‌کند و مغز را مجبور می‌کند تصاویری را که توسط چشم ضعیف‌تر دیده می‌شود تشخیص دهد.

• عمل جراحي

اگر استرابیسم باعث آمبلیوپی می‌شود و درمان با عینک، چسب یا قطره هم ترازی چشم‌ها را بهبود نمی‌بخشد، جراحی عضله چشم ممکن است یک گزینه باشد. همچنین اگر آمبلیوپی ناشی از افتادگی پلک یا آب مروارید باشد، ممکن است جراحی انجام شود.

جراحی شامل اصلاح ماهیچه‌هایست که باعث انحراف چشم می‌شود. این نوع جراحی معمولاً نیازی به یک شب اقامت در بیمارستان ندارد.

اگر در زمانی که کودک شما در سنین پایین است و چشم‌ها هنوز در حال رشد هستند، درمان شود، شانس خوبی برای غلبه بر آمبلیوپی دارد. هدف از درمان این است که مغز کودک شما از هر دو چشم استفاده کند. با رشد فرزندتان، کار تیمی ‌برای چشم‌ها سخت‌تر می‌شود. درمان زودهنگام بهترین است. و اگر درمان بعد از 7 تا 10 سالگی شروع شود، ممکن است اصلا کارساز نباشد و یا در صورت عدم درمان، آمبلیوپی ممکن است کودک شما را از رشد طبیعی بینایی باز دارد.

بعد از بهبود تنبلی چشم چه باید کرد؟

هنگامی‌که آمبلیوپی بهبود یافت، ممکن است به درمان نگهدارنده برای جلوگیری از لغزش بینایی نیاز باشد. درمان نگهداری شامل استفاده مداوم از عینک و یا استفاده از چسب چشم برای مدت زمان کمتری در طول روز نسبت به دوره درمان است.

خطرات نادیده گرفتن تنبلی چشم

آمبلیوپی می‌تواند باعث نابینایی شود، اما خوشبختانه برگشت‌پذیرترین علت نابینایی است. تا زمانی که کودکان و خانواده‌ها به برنامه درمانی پایبند باشند، درمان بسیار موفق است.

در نهایت….

تنبلی چشم از جمله بیماری‌های بینایی است که از کودکی امکان ابتلا به آن وجود دارد. اما آنچه که مهم است، داشتن آگاهی از آن و معاینات دقیق و منظم در کودکی برای تشخیص زودهنگام و درمان سریع‌تر آن است.