آیا کاهش وزن ناگهانی خطرناک است؟

همیشه کاهش وزن و لاغری خوشایند نیست؛ به خصوص که اگر این کاهش وزن، قابل توجه، ناخواسته و بدون اراده، یعنی بدون رعایت رژیم غذایی یا ورزش باشد. اگر ۵ درصد وزن شما (حداقل ۴.۵ کیلوگرم) در بازه ۶ تا ۱۲ ماه کاهش یافته است، باید برای درک دلایل احتمالی آن به پزشک مراجعه کنید.

دلایل متعددی برای کاهش ناخواسته و ناگهانی وزن وجود دارد. ممکن است این کاهش وزن به دلیل پشت سر گذاشتن یک رویداد استرس‌زا رخ داده باشد یا می‌تواند نشانه یک بیماری جدی مثل سرطان یا دیابت باشد. ما در این مقاله از وبلاگ اسنپ‌دکتر به دلایل احتمالی کاهش وزن ناگهانی پرداخته‌ایم. این اطلاعات ممکن است به شما کمک کند علت کاهش وزن خود را بهتر بشناسید، اما به یاد داشته باشید که این اطلاعات هرگز نمی‌تواند جای تشخیص پزشک را بگیرد. بنابراین اگر کاهش وزن ناگهانی و بدون اراده را تجربه می‌کنید برای تشخیص دقیق به پزشک مراجعه کنید.

کاهش وزن ناگهانی یا ناخواسته چیست؟

به از دست دادن حداقل ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن در مدت ۶ تا ۱۲ ماه بدون رعایت رژیم غذایی یا فعالیت بدنی، کاهش وزن ناگهانی یا غیرارادی (Unintentional Weight Loss) گفته می‌شود. این وضعیت یک علامت هشداردهنده است و می‌تواند نشان‌دهنده بیماری‌های جدی زمین‌ای باشد. بی‌توجهی به کاهش وزن ناگهانی به‌ویژه در سالمندان که لاغری آنها با ناتوانی و عوارض بالینی بیشتری همراه است، می‌تواند باعث مرگ فرد شود.

چه میزان کاهش وزن نگران‌کننده است؟

کاهش بیش از ۵ درصد وزن بدن یا ۴.۵ کیلوگرم در ۶ تا ۱۲ ماه (به‌ویژه برای افراد بالای ۶۵ سال) نگران‌کننده است. وزن اکثر افراد روزانه کمی نوسان دارد، اما این تغییرات معمولاً در محدوده ۲.۵ کیلوگرم باقی می‌ماند. اگر بدون تلاش، بیش از این مقدار وزن کم کرده‌اید، ممکن است مشکل دیگری در سلامتی شما وجود داشته باشد. بنابراین بهتر از هر چه سریع‌تر برای انجام آزمایش‌های بالینی و تشخیصی به پزشک مراجعه کنید.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن

کاهش وزن ناگهانی و بدون اراده (بدون رعایت رژیم غذایی و کاهش کالری دریافتی و بدون افزایش فعالیت بدنی) باشد، زنگ خطری برای سلامتی شما به حساب می‌آید. کاهش وزن پیامی از بدن به شماست که نشان می‌دهد وضعیت سلامتی شما در خطر است و اوضاع مانند سابق خوب نیست و بدن در حال مقابله با بیماری‌هایی مانند دیابت یا بیماری آدیسون که پیشرفت سریعی دارد.

به صدای بدن خود گوش دهید:

اگر در طول ۶ تا ۱۲ ماه، ۴.۵ کیلوگرم (برای یک فرد ۸۰ کیلویی) یا بیش از ۵ درصد وزن بدن خود را بدون اراده (رعایت رژیم غذایی و کاهش کالری دریافتی و افزایش فعالیت بدنی) و به صورت مداوم از دست داده‌اید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. توجه به این نشانه‌ها و شروع سریع درمان، شانس بهبود را افزایش می‌دهد.

سایر علائم همراه با کاهش وزن ناخواسته ممکن است شامل این موارد شود:

• خستگی
• بی‌اشتهایی
• تغییر در عادات دستشویی رفتن
• افزایش ابتلا به بیماری‌ها یا عفونت‌ها

دلایل احتمالی کاهش وزن ناگهانی

دلایل مختلفی می‌توانند با تأثیر بر اشتها، جذب کالری یا سوخت‌وساز بدن باعث شود که وزن کاهش یابد. بعضی از این دلایل می‌تواند حاصل یک شرایط گذرا باشد یا نشانه و عوارض یک بیماری مزمن. دلایل احتمالی کاهش وزن ناگهانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

۱. استرس

کاهش قابل توجه وزن پس از رویدادهای پراسترس (مانند تغییر شغل، طلاق، اخراج یا سوگواری) اغلب طبیعی است. وقتی حال‌تان بهتر شود، وزن معمولاً به حالت عادی بازمی‌گردد. این بهبود ممکن است پس از گذراندن دوره سوگواری یا عادت کردن به شرایط جدید اتفاق بیفتد.

ممکن است برای رسیدن به این مرحله به مشاوره یا حمایت نیاز داشته باشید. اگر فکر می‌کنید در مدیریت استرس نیاز به کمک دارید، از متخصصان مشاوره بگیرید یا با پزشک عمومی صحبت کنید.

 ۲. افسردگی

افسردگی (Depression) فقط یک بیماری روانی نیست، بلکه می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامت جسمی داشته باشد. وقتی افسردگی برای مدت طولانی تشخیص داده و درمان نشود، ممکن است باعث کاهش وزن ناخواسته شود.

افراد مبتلا به افسردگی اغلب علاقه خود را به غذا از دست می‌دهند یا وعده‌های غذایی را فراموش می‌کنند. افسردگی می‌تواند سطح کورتیزول و سایر هورمون‌ها را تغییر دهد، که بر متابولیسم و سوخت‌وساز بدن تأثیر گذاشته و منجر به کاهش وزن می‌شود. تمایل کمتر به خرید، پخت‌وپز یا صرف غذا به‌طور غیرمستقیم باعث کم‌خوری می‌شود. در برخی افراد، افسردگی باعث می‌شود طعم غذا کمتر خوشایند به نظر برسد.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از افسردگی

اگر کاهش وزن بی‌دلیل همراه با یکی یا چند مورد زیر باشد، باید احتمال افسردگی در فرد بررسی شود:

•       احساس غم یا پوچی مداوم
•       از دست دادن علاقه یا لذت نسبت به فعالیت‌های روزمره
•       خستگی یا کاهش انرژی
•       بی‌خوابی یا خواب بیش از حد
•       کاهش تمرکز و تصمیم‌گیری
•       احساس بی‌ارزشی یا گناه
•       تحریک‌پذیری یا اضطراب
•       افکار خودکشی یا مرگ

۳. دیابت (تشخیص داده ‌نشده یا کنترل‌نشده)

اگر فردی به دیابت نوع ۱ مبتلا باشد، بدن با کمبود انسولین کافی مواجه می‌شود، همچنین در فردی که به دیابت نوع ۲ مبتلا است، سلول‌ها به انسولین مقاوم می‌شوند. بدون انسولین، گلوکز (قند خون) نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود تا به انرژی تبدیل شود. بنابراین بدن برای تأمین انرژی، به‌جای گلوکز، سراغ ذخایر چربی و تجزیه پروتئین عضلات می‌رود. این فرآیند به‌نام کتوآسیدوز (در دیابت نوع ۱) یا لیپولیز (در نوع ۲) شناخته می‌شود. قند خون بالا (هایپرگلیسمی) باعث می‌شود کلیه‌ها برای دفع گلوکز اضافه، ادرار بیشتری تولید کنند. هر گرم گلوکز دفع‌شده، حدود ۴ کالری انرژی را نیز از بدن خارج می‌کند. حتی اگر فرد زیاد غذا بخورد، بدن نمی‌تواند از گلوکز موجود در غذا استفاده کند. در نتیجه، کالری مصرفی به هدر رفته و وزن کاهش می‌یابد.

علائم کاهش وزن دیابتی

اگر کاهش وزن بی‌دلیل همراه با یکی یا چند مورد زیر باشد، باید احتمال ابتلای فرد به دیابت توسط پزشک بررسی شود:

• تشنگی شدید و تکرر ادرار
• خستگی مفرط
• تاری دید
• افزایش اشتها همراه با کاهش وزن (پارادوکس متابولیک)
• در موارد حاد: بوی استون از دهان (نشانه کتواسیدوز)

۴. پرکاری تیروئید

پرکاری تیروئید تشخیص‌ داده نشده یا کنترل‌نشده با ایجاد اختلال در متابولیسم پایه بدن، منجر به کاهش ناگهانی و غیرارادی وزن می‌شود.  هورمون‌های تیروئید (T3 و T4) مانند ترموستات متابولیک بدن عمل می‌کنند. در پرکاری تیروئید، تولید این هورمون‌ها به‌طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد. این وضعیت میزان سوخت‌وساز پایه (BMR) را تا ۶۰–۱۰۰ درصد بالا می‌برد، یعنی بدن حتی در حالت استراحت کالری بیشتری می‌سوزاند. برای تأمین انرژی مورد نیاز این سوخت‌وساز بالا، بدن به‌سراغ منابع انرژی می‌رود. چربی‌های ذخیره‌شده به‌سرعت تجزیه می‌شوند و بدن برای تأمین انرژی، پروتئین عضلات را شکسته و باعث تحلیل عضلانی می‌شود. این حالت منجر به کاهش همزمان چربی و توده عضلانی می‌شود. همچنین پرکاری تیروئید با تأثیر بر سیستم گوارش موجب افزایش حرکات روده (اسهال مزمن) و کاهش زمان جذب مواد مغذی می‌شود و هضم چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی به با سختی همراه خواهد بود.

اگرچه پرکاری تیروئید معمولاً با افزایش اشتها همراه است، اما بیماران قادر به مصرف غذای کافی برای جبران کالری سوزانده‌شده نیستند. در برخی موارد، علائمی مانند تهوع یا ضعف گوارشی نیز دریافت کافی مواد غذایی را محدود می‌کند.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از پرکاری تیروئید

اگر کاهش وزن غیرارادی با هر یک از این موارد همراه باشد، احتمال پرکاری تیروئید بالا است:

• تپش قلب یا ضربان نامنظم
• تعریق زیاد و عدم تحمل گرما
• لرزش دست‌ها
• اضطراب یا بی‌خوابی
• ضعف عضلانی به‌ویژه در بازوها و ران‌ها

۵. بیماری آدیسون 

بیماری آدیسون (Addison’s disease) یک اختلال هورمونی نادر است که در آن غدد فوق کلیوی (آدرنال) به اندازه کافی هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون تولید نمی‌کنند.

بیماری آدیسون تشخیص‌داده‌نشده، از طریق چندین مکانیسم کلیدی باعث کاهش وزن غیرارادی و پیشرونده می‌شود. این کاهش وزن عمدتاً ناشی از اختلال در تولید هورمون‌های حیاتی کورتیزول و آلدوسترون است که متابولیسم، تعادل الکترولیت‌ها و اشتها را تنظیم می‌کنند.

کورتیزول نقش اصلی در تبدیل غذا به انرژی دارد. در بیماری آدیسون، کمبود این هورمون باعث کاهش توانایی بدن در استفاده از مواد مغذی (گلوکز، چربی‌ها و پروتئین‌ها) برای تولید انرژی می‌شود. افزایش تجزیه بافت‌های عضلانی و چربی برای جبران انرژی، منجر به تحلیل عضلات و کاهش وزن می‌شود. بیماران دچار بی‌اشتهایی، حالت تهوع و بی‌زاری از غذا می‌شوند که دریافت کالری را محدود می‌کند.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از بیماری آدیسون

اگر کاهش وزن غیرارادی با هر یک از این موارد همراه باشد، احتمال ابتلا به بیماری آدیسون بالا است و باید هر چه سریع‌تر برای شروع درمان به پزشک مراجعه کرد:

•       بی‌اشتهایی پایدار
•       تهوع و استفراغ مکرر
•       دردهای شکمی مبهم
•       اسهال مزمن (در ۲۰ درصد موارد)

۶. سرطان

کاهش وزن ناگهانی به نوع سرطانی که فرد به آن مبتلا و عضوی که درگیر شده است، بستگی دارد. بیشترین کاهش وزن مربوط به سرطان‌های دستگاه گوارش فوقانی از جمله مری، معده، روده کوچک، پانکراس و کبد است. بعد از آن سرطان ریه است که ۶۰ درصد مبتلایان دچار کاهش وزن می‌شوند.

سرطان‌ها از طریق چند مکانیسم بیولوژیکی پیچیده، باعث کاهش وزن غیرارادی می‌شوند. سلول‌های سرطانی انرژی و مواد مغذی بیشتری نسبت به سلول‌های سالم مصرف می‌کنند. این سلول‌ها موادی ترشح می‌کنند که سوخت‌وساز بدن را تغییر داده و منجر به تجزیه‌ سریع‌تر چربی و عضلات می‌شود. حتی با مصرف کالری کافی، بدن قادر نیست که به طور کامل مواد مغذی را  جذب کند. التهاب ناشی از تومورها نیز با تأثیر بر هورمون‌های تنظیم‌کننده‌ اشتها (مثل لپتین و گرلین)، احساس گرسنگی را سرکوب می‌کند. همچنین تومورهای دستگاه گوارش فوقانی (مثل مری یا معده) با ایجاد انسداد یا فشار بر معده، بلع یا هضم غذا را دشوار می‌کنند. برای مثال، سرطان تخمدان با فشار بر معده باعث احساس سیری زودرس می‌شود.

همچنین ممکن است، فرد مبتلا به سرطان در جریان درمان نیز با کاهش غیرارادی و ناگهانی وزن روبه‌رو شود. زخم‌های دهان ناشی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی نیز غذا خوردن را دردناک می‌کنند. تهوع، استفراغ و تغییر حس چشایی (طعم فلزی در دهان) از عوارض رایج شیمی‌درمانی هستند که اشتهای بیمار را به شدت کاهش می‌دهند.

۷. ایدز

 ویروس HIV در صورت عدم تشخیص و درمان، به تدریج سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند. این ضعف باعث می‌شود بدن برای مبارزه با عفونت‌ها و التهاب‌ها انرژی بیشتری مصرف کند. این حالت شبیه زمانی است که تب یا بیماری طولانی‌مدت دارید، ولی در HIV این روند مداوم است.

عفونت‌هایی مانند عفونت‌های قارچی دهان یا مری و عوارض گوارشی ناشی از HIV، باعث درد، تهوع یا مشکل در بلع می‌شوند و فرد کمتر غذا می‌خورد. همچنین HIV و عفونت‌های همراه می‌توانند به دستگاه گوارش آسیب بزنند و باعث شوند بدن نتواند ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها را به خوبی جذب کند.
در مراحل پیشرفته، بدن برای تأمین انرژی از ذخایر پروتئین خود استفاده می‌کند و این باعث کاهش قابل توجه توده عضلانی می‌شود؛ پدیده‌ای که به آن سندرم تحلیل (HIV wasting syndrome) می‌گویند.

علائمی که همراه با کاهش وزن باید جدی گرفته شوند

اگر کاهش وزن قابل توجه، بدون رعایت رژیم غذایی یا ورزش با یک یا چند مورد از علائم زیر همراه باشد، فرد باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند و با تشخیص پزشک نسبت به انجام آزمایش HIV اقدام کند:

• تب‌های مکرر یا طولانی‌مدت: تب خفیف تا متوسط که هرچند وقت یک‌بار برمی‌گردد و دلیل مشخصی ندارد، می‌تواند نشانه التهاب یا عفونت مزمن باشد.
• تعریق شبانه شدید: تعریق به حدی که لباس یا ملحفه خیس شود، حتی وقتی دما یا فعالیت بدنی بالا نیست.
• خستگی غیرقابل‌توجیه: احساس خستگی یا بی‌انرژی بودن که با استراحت هم برطرف نمی‌شود.
• تورم غدد لنفاوی: به‌ویژه در گردن، زیر بغل یا کشاله ران، که بیش از چند هفته ادامه پیدا کند.
• اسهال مزمن یا مکرر: اسهال طولانی‌مدت که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهد.
• عفونت‌های مکرر یا غیرمعمول: مثل عفونت قارچی دهان (برفک)، عفونت‌های تنفسی یا پوستی که مکرر برمی‌گردند.
• زخم‌های دهانی یا تناسلی طولانی‌مدت: زخم‌هایی که دیر بهبود پیدا می‌کنند یا مرتب عود می‌کنند.

۸. بیماری سلیاک

سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن نسبت به گلوتن (پروتئینی موجود در گندم و جو) واکنش شدید نشان می‌دهد. وقتی فرد مبتلا به سلیاک گلوتن می‌خورد، سیستم ایمنی به پوشش روده کوچک حمله می‌کند. این حمله باعث آسیب به پرزهای روده می‌شود؛ ساختارهایی کوچک و پرانرژی که مسئول جذب مواد مغذی هستند.

اگر بیماری سلیاک تشخیص‌داده‌ و درمان نشده باشد، این آسیب باعث می‌شود بدن نتواند به‌طور کامل ویتامین‌ها، مواد معدنی، چربی و پروتئین را جذب کند. نتیجه این سوءجذب، کاهش وزن ناگهانی یا تدریجی است، حتی اگر فرد به اندازه کافی غذا بخورد.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از بیماری سلیاک 

اگر کاهش وزن بی‌دلیل و قابل توجه با یک یا چند علامت زیر همراه باشد، بهتر است فرد برای بررسی احتمال سلیاک به پزشک مراجعه کند:

• اسهال مزمن یا مکرر
• نفخ و گاز زیاد
• درد یا گرفتگی شکم بعد از مصرف غذا
• مدفوع کم‌رنگ، حجیم یا بدبو (نشانه چربی جذب‌نشده)
• خستگی مداوم و کم‌خونی (به‌ویژه کم‌خونی ناشی از کمبود آهن)
• بثورات پوستی خارش‌دار
• تاخیر رشد یا کوتاهی قد در کودکان

۹. بیماری کرون

 کرون یک بیماری التهابی مزمن روده است که می‌تواند هر بخشی از دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد، را درگیر کند. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت دستگاه گوارش حمله می‌کند و باعث التهاب، زخم و گاهی تنگی مسیر روده می‌شود.

وقتی کرون تشخیص داده نشده و درمان شروع نشده باشد، این التهاب مداوم می‌تواند به چند شکل باعث کاهش وزن ناگهانی شود. این بیماری با التهاب و آسیب به دیواره روده باعث می‌شود بدن نتواند ویتامین‌ها، مواد معدنی، چربی و پروتئین را به خوبی جذب کند. التهاب مزمن، متابولیسم را بالا می‌برد و بدن در حالت «مصرف انرژی بیشتر» قرار می‌گیرد. همچنین التهاب روده باعث حرکات سریع‌تر روده و دفع مکرر می‌شود که نه‌تنها آب و الکترولیت‌ها را از بدن خارج می‌کند، بلکه کالری دریافتی را هم کاهش می‌دهد. علاوه بر این، بسیاری از مبتلایان به کرون به دلیل درد شکمی یا ترس از تحریک علائم، کمتر غذا می‌خورند.

علائم هشداردهنده بیماری کرون همراه با کاهش وزن

اگر کاهش وزن بی‌دلیل و قابل توجه، با یک یا چند مورد از علائم زیر همراه باشد، پزشک احتمال ابتلای فرد به بیماری کرون را بررسی می‌کند:

• اسهال مزمن (گاهی همراه با خون یا مخاط)
• درد یا گرفتگی مکرر شکم
• خستگی شدید و ضعف عمومی
• تب‌های خفیف یا مکرر
• کم‌خونی (به‌خصوص کمبود آهن یا ویتامین B12)
• زخم یا التهاب اطراف مقعد (فیستول، شقاق یا آبسه)
• کاهش اشتها و تهوع

۱۰. زوال عقل (دمانس)  

زوال عقل (Dementia) گروهی از اختلالات را شامل می‌شود که با کاهش تدریجی توانایی حافظه، تفکر و عملکرد روزمره همراه است. در مراحل اولیه، ممکن است این تغییرات نامحسوس باشند، اما حتی قبل از تشخیص رسمی، این بیماری می‌تواند باعث کاهش وزن شود. مثلا فرد ممکن است وعده‌های غذایی را فراموش کند، دوبار بخورد یا اصلاً غذا نخورد، یا نتواند غذای سالم آماده کند. زوال عقل همچنین می‌تواند بر بخش‌هایی از مغز که احساس گرسنگی و سیری را کنترل می‌کنند، اثر بگذارد و باعث شود فرد کمتر غذا بخورد یا علاقه به غذاهای مغذی نداشته باشد. در بعضی از انواع زوال عقل، مانند آلزایمر پیشرفته یا زوال عقل جسم لویی یا دمانس لویی بادی (Lewy Body Dementia)، توانایی بلع و جویدن مختل می‌شود.

همچنین تغییرات خلقی همراه با زوال عقل می‌تواند میل به غذا را کاهش دهد. بی‌قراری، قدم‌زدن مداوم یا حرکات تکراری در برخی بیماران نیز باعث افزایش مصرف کالری و کاهش وزن می‌شود.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از زوال عقل

اگر کاهش وزن ناخواسته و قابل توجه، همراه با یک یا چند علائم زیر همراه باشد، پزشک احتمال ابتلا فرد به بیماری زوال عقل را بررسی می‌کند:

• مشکل در به یاد آوردن رویدادهای اخیر یا مکالمات
• سردرگمی در مکان یا زمان
• مشکل در انجام کارهای روزمره ساده (مثل پخت غذا یا پرداخت قبض‌ها)
• تغییرات ناگهانی در خلق و خو یا رفتار
• بی‌علاقگی به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند
• مشکل در یافتن کلمات یا دنبال کردن مکالمه
• نشانه‌های مشکل در بلع یا جویدن

۱۱. مراحل پیشرفته نارسایی قلبی

نارسایی قلبی زمانی رخ می‌دهد که قلب نتواند به اندازه کافی خون را برای اندام‌های بدن پمپاژ کند. در مراحل پیشرفته، این مشکل تنها باعث تنگی نفس و خستگی نمی‌شود، بلکه می‌تواند منجر به کاهش وزن غیرقابل‌توضیح نیز بشود.

این کاهش وزن اغلب ناشی از پدیده‌ای به نام کاشکسی قلبی (Cardiac Cachexia) است؛ حالتی که در آن بدن به دلیل بیماری مزمن قلبی، توده عضلانی و چربی خود را از دست می‌دهد.

نارسایی قلبی پیشرفته باعث التهاب مزمن و تلاش مداوم قلب برای جبران ضعف پمپاژ می‌شود که در نتیجه بدن به افزایش مصرف کالری روی می‌آورد. احتباس مایعات و بزرگ شدن کبد یا روده‌ها می‌تواند باعث احساس پری معده و کاهش میل به غذا شود.

کاهش جریان خون به دستگاه گوارش و ورم روده‌ها مانع جذب کامل ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها می‌شود. بدن برای تأمین انرژی در شرایط استرس مزمن، شروع به تجزیه پروتئین‌های عضلانی می‌کند.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از نارسایی قلبی

اگر کاهش وزن قابل توجه و غیر ارادی، با یک یا چند مورد از علائم زیر همراه باشد، ممکن است نشان‌دهنده نارسایی قلبی پیشرفته باشد:

• تنگی نفس، به‌ویژه هنگام فعالیت یا دراز کشیدن
• ورم در پاها، مچ پا یا شکم
• خستگی شدید و ضعف عمومی
• سرفه یا خس‌خس مداوم، به‌خصوص شب‌ها
• ضربان قلب نامنظم یا تند
• بی‌اشتهایی یا احساس پری بعد از خوردن مقدار کم غذا
• افت توانایی انجام فعالیت‌های روزمره

۱۲. عوارض مصرف داروها

برخی داروها، به دلیل اثرات مستقیم بر متابولیسم، اشتها یا جذب مواد مغذی، ممکن است باعث کاهش وزن غیر عمدی شوند. این اثر گاهی جزو عوارض جانبی شناخته‌شده دارو است، اما در بعضی موارد می‌تواند نشانه بروز عارضه جدی باشد.

• داروهای ضدافسردگی خاص مانند بوپروپیون 
• داروهای محرک سیستم عصبی مانند آمفتامین و ریتالین
• داروهای ضد صرع مانند زونیساماید و داروی ضد تشنج توپیرامات 
• داروهای مرتبط با دیابت و متابولیسم مانند داپاگلیفلوزین و سماگلوتاید 
• داروهای شیمی درمانی سرطان و ایمونوتراپی
• داروهای مرتبط با تیروئید مانند لووتیروکسین
• آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد ویروسی خاص

چه زمانی کاهش وزن ناشی از مصرف دارو خطرناک است؟

اگر کاهش وزن ناگهانی یا شدید همراه با علائم زیر باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:

• ضعف یا خستگی غیرقابل‌توضیح
• تب مداوم یا تعریق شبانه
• اسهال یا استفراغ طولانی‌مدت
• درد شدید یا مداوم شکمی
• تغییرات شدید خلقی یا شناختی
• نشانه‌های کم‌آبی بدن (دهان خشک، کاهش ادرار، سرگیجه)
• کاهش وزن بیش از ۵ درصد وزن بدن در کمتر از ۶ ماه بدون تغییر رژیم یا فعالیت بدنی

۱۳. عفونت انگلی

عفونت‌های انگلی زمانی رخ می‌دهند که موجودات میکروسکوپی یا بزرگ‌تر (مانند کرم‌ها یا تک‌یاخته‌ها) وارد بدن شوند و از مواد مغذی بدن برای بقا و رشد خود استفاده کنند. اگر این عفونت برای مدت طولانی تشخیص داده نشود، می‌تواند باعث کاهش وزن ناخواسته شود.

برخی انگل‌ها، مانند کرم‌های نواری (Taenia) یا آسکاریس، مواد غذایی را که باید جذب بدن شود، برای خود استفاده می‌کنند. همچنین بعضی دیگر از این عفونت‌ها می‌توانند به پوشش روده آسیب بزنند و مانع جذب ویتامین‌ها، چربی و پروتئین شوند. بسیاری از عفونت‌های انگلی باعث اسهال مزمن می‌شوند که منجر به دفع مایعات و کالری از بدن می‌شود. سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با التهاب ناشی از فعالیت انگل در بدن، مصرف انرژی را بالا می‌برد و باعث کاهش ناگهانی وزن می‌شود.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از عفونت انگلی

اگر کاهش وزن بی‌دلیل با یک یا چند علامت زیر همراه باشد، احتمال عفونت انگلی وجود دارد و پزشک ممکن است احتمال ابتلا به این بیماری را بررسی کند:

• اسهال مکرر یا طولانی‌مدت (گاهی همراه با خون یا مخاط)
• درد یا گرفتگی شکمی
• نفخ و گاز زیاد
• مدفوع چرب، کم‌رنگ یا بدبو
• خارش مقعدی (به‌ویژه شب‌ها، در کرمک)
• حالت تهوع یا استفراغ مکرر
• کم‌خونی یا خستگی مداوم
• تب یا لرز متناوب

۱۴. پانکراتیت مزمن

پانکراتیت مزمن یعنی التهاب طولانی‌مدت لوزالمعده، غده‌ای که پشت معده قرار دارد و وظیفه تولید آنزیم‌های گوارشی و هورمون‌هایی مثل انسولین را بر عهده دارد. وقتی این بیماری برای مدت طولانی تشخیص داده نشود، آسیب به بافت لوزالمعده باعث می‌شود تولید آنزیم‌های گوارشی کاهش یابد. بدون این آنزیم‌ها، بدن قادر به هضم و جذب کامل مواد غذایی نخواهد بود، حتی اگر رژیم غذایی مناسب داشته باشد.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن همراه با پانکراتیت

اگر کاهش وزن بی‌دلیل با یک یا چند علامت زیر همراه باشد، احتمال پانکراتیت مزمن باید بررسی شود:

• درد مداوم یا عود کننده در قسمت بالای شکم (ممکن است به پشت تیر بکشد)
• مدفوع چرب، بدبو، شناور یا پرحجم
• تهوع یا استفراغ مکرر
• کاهش اشتها
• خستگی یا ضعف مزمن
• نشانه‌های دیابت (تشنگی زیاد، ادرار زیاد، کاهش وزن)

۱۵. پارکینسون

پارکینسون یک اختلال پیشرونده عصبی است که بر حرکت، هماهنگی و گاهی بر عملکردهای دیگر بدن تأثیر می‌گذارد. اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده نشود، ممکن است تغییرات متعددی در بدن رخ دهد که منجر به کاهش وزن غیرعمدی شود. اما چطور؟ لرزش اندام‌ها، حرکات غیرقابل‌کنترل یا سفتی عضلات باعث افزایش مصرف کالری حتی در حالت استراحت می‌شود. همچنین، اختلالات حرکتی در عضلات دهان و گلو می‌توانند خوردن غذا را دشوار و زمان‌بر کنند، که باعث کاهش دریافت کالری می‌شود. پارکینسون می‌تواند حس بویایی و چشایی را کاهش دهد، در نتیجه لذت غذا خوردن کم می‌شود و فرد کمتر غذا می‌خورد. کاهش حرکت دستگاه گوارش باعث احساس پری و کاهش اشتها می‌شود. همچنین، تغییرات شیمیایی مغز ممکن است منجر به بی‌میلی به غذا و کاهش دریافت مواد مغذی شود.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از پارکینسون

اگر کاهش وزن بدون دلیل مشخص رخ دهد و همراه با یک یا چند مورد از علائم زیر باشد، لازم است احتمال پارکینسون توسط پزشک بررسی شود:

• لرزش دست یا پا (به‌خصوص در حالت استراحت)
• کندی حرکات  (Bradykinesia)
• سفتی عضلات
• مشکل در حفظ تعادل یا راه رفتن
• تغییرات در دست‌خط (کوچک و فشرده شدن نوشته‌ها)
• تغییرات صدا (ضعیف یا یکنواخت شدن)
• یبوست مزمن
• کاهش حس بویایی

۱۶. زخم معده

زخم معده (Peptic Ulcer) به ایجاد زخم یا آسیب در لایه داخلی معده یا ابتدای روده کوچک (اثنی‌عشر) گفته می‌شود. این مشکل معمولاً به‌دلیل عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) ایجاد می‌شود. وقتی زخم معده برای مدت طولانی تشخیص داده نشود، می‌تواند از چند طریق باعث کاهش وزن غیرعمدی شود. زخم با ایجاد درد یا سوزش معده پس از غذا باعث می‌شود فرد از خوردن اجتناب کند یا وعده‌ها را کوچک‌تر کند. همچنین، اگر زخم معده باعث تورم یا انسداد نسبی خروجی معده شود، فرد حالت تهوع و استفراغ‌های مکرر را تجربه می‌کند. التهاب مداوم و کاهش دریافت غذا، بدن را از مواد مغذی محروم می‌کند و باعث ضعف عمومی فرد می‌شود. بسیاری از بیماران پس از تجربه درد شدید بعد از خوردن غذا، به‌صورت ناخودآگاه میزان غذای خود را کاهش می‌دهند.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از زخم معده

اگر کاهش وزن بی‌دلیل با یک یا چند علامت زیر همراه باشد، پزشک احتمال ابتلا به زخم معده را بررسی می‌کند:

• درد یا سوزش در قسمت بالای شکم (معمولاً بین وعده‌ها یا شب‌ها بدتر می‌شود)
• احساس پری، نفخ یا آروغ‌های مکرر
• تهوع یا استفراغ (گاهی همراه با خون)
• مدفوع سیاه یا قیری‌شکل (نشانه خونریزی گوارشی)
• کم‌خونی و ضعف
• کاهش اشتها

۱۷. کولیت اولسراتیو

کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis) یک بیماری مزمن التهابی روده است که باعث التهاب و زخم در لایه داخلی روده بزرگ و راست‌روده می‌شود. اگر بیماری برای مدت طولانی تشخیص داده نشود، التهاب مداوم دستگاه گوارش می‌تواند باعث کاهش وزن غیرعمدی شود. اما چطور؟ التهاب روده مانع جذب مناسب ویتامین‌ها، مواد معدنی و کالری و دفع مکرر و آبکی (اسهال مزمن) باعث از دست رفتن آب، الکترولیت‌ها و انرژی می‌شود. درد شکمی، نفخ و اضطراب ناشی از بیماری باعث کم شدن تمایل به غذا خوردن می‌شود. التهاب طولانی‌مدت، متابولیسم بدن را بالا می‌برد و باعث مصرف بیشتر کالری حتی در حالت استراحت می‌شود. در نهایت بیمار بدون اراده و ناگهانی دچار کاهش وزن قابل توجهی می‌شود.

علائم هشدار دهنده کاهش وزن ناشی از کولیت

اگر کاهش وزن بی‌دلیل همراه با یکی یا چند مورد زیر باشد، پزشک احتمال ابتلا فرد به کولیت اولسراتیو را بررسی می‌کند:

• اسهال مزمن (اغلب همراه با خون یا مخاط)
• درد و کرامپ شکمی
• خونریزی مقعدی
• خستگی مداوم
• کم‌خونی (احساس ضعف یا تنگی نفس)
• احساس فوریت در دفع مدفوع
• تب خفیف یا مکرر

چه آزمایش‌هایی برای علت یابی کاهش وزن انجام می‌شود؟

پزشک با توجه به علائم و سابقه بیمار، این آزمایش‌ها را تجویز می‌کند:

کاهش وزن ناخواسته و ناگهانی چگونه درمان می‌شود؟

درمان کاهش وزن کاملاً وابسته به علت آن است. اگر کاهش وزن غیرارادی و قابل توجهی را تجربه می‌کنید، ابتدا باید با مراجعه به پزشک علت آن را بیابید. پزشک با بررسی سایر علائم، معاینه بالینی و همچنین تجویز و بررسی آزمایش‌ها، احتمال ابتلای شما به بیماری‌های مرتبط را بررسی می‌کند تا علت اصلی این کاهش وزن را پیدا کند و سپس درمان را براساس تشخیص خود برای شما تجویز می‌کند. در جدول زیر به درمان‌هایی که پزشک ممکن است برای کنترل بیماری و کاهش وزن برای شما تجویز کند، اشاره شده است:

جدول درمان کاهش وزن ناخواسته بر اساس علت زمینه‌ای

آیا خود درمانی مجاز است؟

خیر! بدون شناسایی علت، هیچ اقدام خودسرانه‌ای انجام ندهید. فقط پزشک است که می‌تواند علت کاهش وزن ناگهانی را با استفاده از بررسی‌های پزشکی و آزمایش‌ها تشخیص دهد و درمان آن را پیگیری کند.

آیا می‌توان از علل احتمالی کاهش وزن ناگهانی پیشگیری کرد؟

اگرچه بسیاری از علل قابل پیشگیری نیستند، اما این اقدامات کمک‌کننده‌اند:

•       انجام معاینات و چکاپ‌‌های سالانه
•       انجام تست‌های غربالگری سرطان
•       مصرف صحیح داروها و گزارش عوارض (مثل تغییر اشتها)
•       رعایت بهداشت دهان و دندان (مسواک، نخ دندان، چکاپ منظم)
•       پرهیز از سوءمصرف مواد  
•       پرهیز از رفتارهای پرخطر

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

به‌محض مشاهده کاهش وزن ناخواسته، بدون معطلی به پزشک مراجعه کنید. این علامت معمولاً نشان‌دهنده یک مشکل سلامتی نیازمند درمان است.

سخن پایانی

کاهش وزن ناخواسته ممکن است در نگاه اول خوشایند به‌نظر برسد، اما این علامت را نادیده نگیرید. ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی فوری داشته باشید.  خوشبختانه در اکثر موارد، علت زمینه‌ای با درمان قابل مدیریت است. با پزشک خود در مورد علائم و سابقه سلامت صحبت کنید. پس از تشخیص، درمان مناسب به بازگشت وزن و بهبود حال عمومی شما کمک خواهد کرد. اگر نیاز به مشاوره سریع با پزشک متخصص دارید، می‌توانید به آسانی با پزشکان متخصص در تمامی زمینه‌های پزشکی از طریق اسنپ‌دکتر مشاوره آنلاین دریافت کنید.