همه چیز درباره مازوخیسم یا خودآزاری
همه ممکن است از انواع خاصی از درد لذت ببریم. مثلا وقتی فیلم غمگین نگاه می‌کنیم یا غذاهای تند می‌خوریم و حتی ماساژ سفت و محکم می‌گیریم، سطحی از درد را تجربه می‌کنیم که برایمان خوشایند است. برخی افراد هم هستند از تجربه درد و حتی تحقیر شدن احساس رضایت و خوشحالی میکنند. گاهی از عمد به خودشان صدمه می‌زنند تا احساس درد کنند. این افراد درگیر یک حالت روانی به‌نام مازوخیسم هستند. شایعه و باورهای نادرست زیادی درباره افراد مازوخیست و تاثیر مازوخیسم بر روابط فردی و عاطفی وجود دارد. در این مقاله سعی کرده‌ایم پدیده مازوخیسم را به‌صورت کاملا علمی و براساس جدیدترین تعارف روان‌شناختی بررسی کنیم.
مازوخیسم چیست؟
مازوخیسم (Masochism) یعنی لذت بردن از تجربه درد و تحقیر. این کلمه از لئوپولد ساخر مازوخ (1835-1895)، نویسنده اتریشی گرفته شده است. در واقع یک فرد مازوخیست از تجربه شکل‌های مختلف ناراحتی و درد لذت می‌برد. این درد می‌تواند درد جسمی باشد یا تحقیر شدن و … مثلا یک فرد مازوخیست ممکن است از خوردن غذاهای خیلی تند، دریافت ماساژهای دردناک و شنیدن جوک‌های زننده لذت ببرد.
به‌طور کلی سادیسم (دیگرآزاری) و مازوخیسم (خودآزاری) با هم متفاوت هستند، منها برخی تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که از صدمه زدن به خود یا آسیب‌دیدن لذت می‌برند، بیشتر از دیگران از ایجاد درد یا ناراحت کردن دیگران هم لذت می‌برند. یک مطالعه در سال 2020 که در مجله شخصیت منتشر شد هم ارتباط بین مازوخیسم غیرجنسی و ویژگی‌های شخصیت ضد اجتماعی را نشان داده است. برای همین هم معمولا چنین افرادی سطوح بالایی از ویژگی‌های ضداجتماعی را هم نشان می‌دهند، از جمله: سادیسم روزمره، روان‌پریشی بالینی، عدم صداقت و نداشتن فروتنی.
نگاهی به انواع مازوخیسم
خیلی‌ها وقتی صحبت از مازوخیسم می‌شود تنها مازوخیسم جنسی به ذهن‌شان می‌رسد، اما در واقع مازوخیسم انواع و شکل‌های مختلفی دارد. زیگموند فروید روانکاو مشهور اتریشی سه نوع مازوخیسم را توصیف کرده است:
- شهوانی (جنسی)/ Erotic یا sexual
مازوخیسم جنسی یا اروتیک شامل یافتن لذت جنسی در تجربه درد است.در واقع یک مازوخیست جنسی در پاسخ به درد، انکار یا تحقیر لذت جنسی را تجربه می‌کند. از طرف دیگر، یک سادیست جنسی، لذت جنسی را از ایجاد درد، انکار یا تحقیر به دست می‌آورد.
- زنانه (روانی)/ Feminine (psychological)
مازوخیسم روانی هم یک نوع مازوخیسم غیرجنسی است که شامل لذت بردن از تجربه درد روانی است. چنین دردی می‌تواند به خودی خود یا توسط دیگران ایجاد شود. ویژگی بارز مازوخیسم روانی یا زنانه رفتاری است که به‌طور غیرضروری منافع خود فرد را به خطر می‌اندازد. منظور اعمال و رفتارهایی‌ست که اغلب با نگرش‌های تحقیر‌آمیز فرد نسبت به خودش همراه هستند و می‌توانند به‌عنوان یک لذت ناخودآگاه از انکار خود در او به‌وجود بیاورند.
البته بد نیست بدانید که مازوخیسم زنانه در مردان هم شایع است. دراصل ریشه این مازوخیسم بیولوژیکی نیست، بلکه جنبه‌ای از نتایج هنجارهای اجتماعی و فرهنگی است.
- اخلاقی/ Moral
مازوخیسم اخلاقی نوعی مازوخیسم است که شامل استناد به رنج برای کاهش احساس گناه است. این نوع مازوخیسم می‌تواند شامل رفتارهای خود تنبیهی باشد و ممکن است نوعی عقده گناه را نشان بدهد. البته مازوخیسم اخلاقی همچنین می‌تواند در اعمال ایثارگرانه، اجتماعی، یا نوع دوستانه هم دیده شود که به نفع دیگران است.
علاوه بر این‌ها یک توسط پزشک معاصر فرانسوی به‌نام ماریلیا آیزنشتاین، نوع دیگری از مازوخیسم را دسته‌بندی می‌کند که امروز محققان به آن مازوخیسم تطبیقی می‌گویند:
- مازوخیسم تطبیقی/ Adaptive masochism
مازوخیسم تطبیقی شامل لذت بردن از دوره‌های موقت درد یا ناراحتی است که در نهایت منجر به ارضای تاخیری می‌شود. برای مثال، شخصی ممکن است یک خوراکی مورد علاقه خود را ذخیره کند تا بعداً از آن لذت ببرد زیرا از عذاب انتظار لذت می‌برد.
آیزنشتاین ادعا می‌کند که تمام رفتارهای مازوخیستی (جنسی، زنانه، اخلاقی) نشانه‌ای از این است که این اولین حالت مازوخیسم اولیه به‌طور کامل زندگی نشده است. به‌عبارت دیگر، انسان در ساختن مازوخیسم مثبت و چیزی که توانایی تحمل تنش و انفعال درونی را پرورش می‌دهد، شکست خورده است.
چه چیزی باعث می‌شود برخی مازوخیست شوند؟
دلایل دقیق مازوخیسم کاملا مشخص نیست. هرکدام از انواع مختلف مازوخیسم هم ممکن است دلایل متفاوتی داشته باشند و تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
یک نظریه کلی اما منشاء تمایلات مازوخیستی را در دوران کودکی می‌بیند. یعنی ریشه‌های یک شخصیت مازوخیست یا «شخصیت خود شکست‌دهنده و خودآزار» ممکن است نتیجه یک مبارزه اولیه اراده بین یک کودک در حال رشد و والدینی باشد که مصمم به حفظ کنترل کودک به هر قیمتی هستند.
والدینی که خواستار اطاعت و اطاعت کامل هستند، اجازه نمی‌دهند کودک نیازها، نظرات، احساسات و خواسته‌های خود را داشته باشد. محبت و پذیرش کودک برای چنین والدینی مشروط است و وقتی به خواست‌شان عمل نشود، والدین کنترل‌کننده ممکن است کودک را تنبیه و تحقیر یا با او بدرفتاری کنند. در چنین شرایطی ممکن است رفتار کنترل‌کننده یا انتقادی والدین به صدای درونی‌شده‌ای از یک منتقد درونی قلدر و خودشکسته تبدیل شود که به کودک می‌گوید که شایسته هر رفتاری است که با او می‌شود. در نتیجه هم میل به درد، تنبیه یا انتقام از خود در این کودک نهادینه می‌شود.
از طرف دیگر برخی افراد در دوران کودکی یاد می‌گیرند که در صورت رنج بردن به آنها پاداش داده می‌شود یا ممکن است مشاهده کرده باشند که به افراد رنج‌کشیده محبت و توجه بیشتری می‌شود. بر همین اساس بسیاری از کودکانی که در محیط‌های عاطفی ناسالم بزرگ می‌شوند، یاد می‌گیرند که دریافت عشق را با رفتار دردناک والدین خود مرتبط کنند، زیرا نمی‌توانند باور کنند که والدین‌شان واقعا آنها را دوست دارند.
چنین کودکانی در بزرگسالان احتمالا به پاداش‌های ضعیفی که با رنج مرتبط هستند وابسته می‌شوند. ضمیر ناخودآگاه آنها حتی از دست کشیدن از رنج می‌ترسد، زیرا همیشه نگرانند که با تمام شدن درد و رنج، لذت و دریافت عشق هم از بین برود.
چگونه بفهمیم کسی مازوخیست است؟
تنها راه برای اینکه واقعا بفهمیم کسی مازوخیست است این است که خودش مستقیما به شما بگوید که از درد و رنج لذت می‌برد. با این حال نشانه‌هایی هم وجود دارد که می‌تواند در تشخیص اینکه آیا فردی مازوخیست است یا خیر کمک کند.
هشت ویژگی و رفتار نشان‌دهنده مازوخیسم
وقتی صحبت از رفتار مازوخیستی در میان باشد، معمولا این نشانه‌ها در فرد دیده می‌شود:
- جست‌وجوی موقعیت‌هایی برای از خودگذشتگی
افراد مازوخیست معمولا خود را در موقعیت‌هایی قرار می‌دهند که مجبور شوند نیازهای دیگران را بالاتر از نیازهای خود قرار بدهند. حتی تا حدی که رنج را تجربه کنند. زیرا یک مازوخیست درد کشیدن و فداکاری شخصی را وسیله‌ای برای کسب اعتبار می‌داند.
- امتناع از درخواست کمک در مواجهه با موقعیت‌های دردناک یا دشوار
زمانی که یک مازوخیست با موقعیت‌های سخت یا دردناکی مواجه می‌شود، ممکن است به جای درخواست از دیگران برای کمک یا تسکین درد را تحمل کند.
- ماندن در روابط با افراد سلطه‌گر یا خودشیفته
بیشتر مازوخیست‌ها برای رابطه عاطفی جذب افراد خودشیفته و سمی می‌شوند. معمولا هم خودشان را در روابط با افرادی که سمی هستند یا فقط به خودشان علاقه دارند درگیر میکنند. یعنی دقیقا روابطی که شرکای عاطفی‌‌شان ممکن است با یا بدون رضایت‌شان آنها را تحقیر و شرمنده کنند یا نادیده بگیرند.
- فقدان قاطعیت
برخی مازوخیست‌ها با این موضوع کنار می‌آیند که مطیع هستند. یعنی وقتی دیگران از آنها سوء‌استفاده میکنند، به ندرت به سوء‌استفاده واکنش نشان می‌دهند یا از خود دفاع میکنند. اساسا کسی که مازوخیست است نمی‌تواند نه بگوید یا از خودش دفاع کند.
- کمال‌گرایی
افراد کمال‌گرا اغلب به خود و دیگران برای همیشه فراتر از حد استانداردی بودن فشار می‌آورند. زمانی هم که در برآورده کردن این انتظارات خودساخته شکست می‌خورند، ممکن است از تنبیه خود برای این شکست‌ها لذت ببرند. در واقع بسیاری از رفتارهای مازوخیستی از کمال‌گرایی ناشی می‌شود.
- عدم مراقبت از خود
انکار خود در بیشتر مواقع نشانه مازوخیسم است. یک مازوخیست ممکن است نیازهای خود را تا حد درد نادیده بگیرد یا از چیزهایی که دوست دارد و لذت می‌برد دوری کند. این افراد از ایجاد ناراحتی خود لذت می‌برند و حتی از لذت های کوچک و شادی‌های روزمره فرار میکنند.
- خودتخریبی شخصیتی
انتقاد مداوم از خود و خودتخریبی شخصیتی گاهی اوقات می‌تواند نشانه مازوخیسم باشد. یک مازوخیست هیچ تلاشی برای تغییر یا رد این خودآزاری آزاردهنده نمی‌کند.
- خراب کردن موافقیت‌ها
مازوخیست‌ها معمولا تمایل دارند شانس موفقیت خود را خراب کنند. البته گاهی اوقات این خراب کردن موفقیت‌ها با ترس از موفقیت مرتبط است، اما برخی از افراد ممکن است از شکست خوردن لذت ببرند. حتی وقتی همه چیز خیلی خوب پیش می‌رود، یک فرد مازوخیست راهی برای خراب کردن خوشی‌ها و موفقیت‌ها پیدا می‌کند تا بتواند احساس ناامیدی یا بدبختی را تجربه کند.
چگونه می‌توان اختلال مازوخیسم را کنترل کرد؟
معمولا روش‌های درمانی مثل رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)، درمان سیستم خانواده درونی (IFS) و روان‌درمانی پویا می‌تواند برای مازوخیست‌های جنسی یا سادیست‌ها مفید باشد.
در کنار این درمان‌ها می‌توان از استراتژی‌های مختلف آرامش هم استفاده کرد. زیرا تمایلات مازوخیستی بیشتر در زمان‌هایی که فرد با احساسات منفی دست و پنجه نرم می‌کند، خودشان را نشان می‌دهند. پس پیدا کردن راهی برای رفع هرگونه اضطرابی و مخصوصا اضطراب‌هایی که ممکن است فرد را مجبور کند از طریق درد کشیدن به‌دنبال آرامش باشد بسیار مهم است.
برخی تکنیک‌های آرام‌سازی که می‌توان برای مدیریت استرس و اضطراب استفاد کرد، عبارتند از:
- رایحه درمانی
- مراقبه
- ذهن آگاهی
- تنفس عمیق
- تمرین‌های آرامش‌بخش عضلانی
- یوگا
چگونه با شریک عاطفی مازوخیست کنار بیاییم؟
قرار گرفتن در رابطه با یک فرد مازوخیست می‌تواند بسیار خسته‌کننده و حتی آزاردهنده باشد. اینکه فردی که دوستش داری به خودش آسیب می‌رساند و هر حرف مثبتی هم که شما می‌گویید یا کار خوبی که برایش انجام می‌دهید نادیده گرفته شده و انکار می‌شود، اصلا راحت نیست.
اگر شریک عاطفی شما تمایلات مازوخیستی داشته باشد، کارهای زیر ممکن است به بهتر شدن و پایداری رابطه‌تان کمک کند:
- صبور باشید و او را به خاطر رفتارهای خودتخریب‌کننده‌اش سرزنش نکنید.
- رفتارهای کنترل‌گرانه والدین را تکرار نکنید و نخواهید او را مجبور کنید که حرف شما را قبول کند یا به خواسته‌تان عمل کند.
- تسلیم خشم نشوید زیرا واکنش عصبانی شما باعث می‌شود فرد مازوخیسم در خود فرو برود و روزها بیرون نیایند.
- تلاش کنید علت تمایلات مازوخیستی او را بفهمید. دانستن ریشه‌های ویژگی‌های شخصیتی که باعث مازوخیسم در فرد شده می‌تواند به شما در ایجاد همدلی بیشتر با آنها کمک کند.
- ابدا او را با رفتن تهدید نکنید. یادتان باشد که یک مازوخیست بیش از هر چیز از رها شدن می‌ترسد.
در نهایت آنها را تشویق کنید تا آنچه را که واقعا احساس و فکر میکنند با شما درمیان بگذارند و نشان بدهید که می‌توانند بدون نگرانی بابت تنبیه یا عواقب، کنار شما خودشان باشند.
چه زمانی باید برای درمان مازوخیسم به پزشک مراجعه کرد؟
مازوخیست بودن همیشه یک چیز منفی نیست. یعنی لذت بردن از انواع خاصی از درد در زمینه‌های خاص غیرمعمول نیست (مانند لذت بردن از تماشای فیلم‌های غمگین)، و حتی می‌تواند سالم باشد (مانند ادغام مازوخیسم جنسی در یک رابطه توافقی و مثبت جنسی). اما اگر کسی احساس می‌کند مازوخیست بودن برای او یا نزدیکانش مشکلاتی ایجاد می‌کند، می‌تواند با تراپیست و روان‌درمانگر صحبت کند. مخصوصا اگر تمایلات مازوخیستی او باعث آسیب، پریشانی، یا منجر به رفتارهای بالقوه پرخطر می‌شود.
یک درمانگر می‌تواند به این افراد کمک کند تا بفهمد که چرا برای لذت بردن حتما به درد نیاز دارد و درصورت لزوم از روش‌های درمانی برای کنترل شرایط استفاده کند. می‌توانید برای گرفتن مشاوره و تراپی از خدمات ویژه اسنپ دکتر، از جمله ویزیت آنلاین و حضوری با بهترین متخصصان سلامت روان استفاده کنید.
