مقاومت به انسولین چیست؟ نشانه‌ها، عوارض و درمان

مقاومت به انسولین زمانی رخ می‌دهد که بدن شما آنطور که باید به انسولین واکنش نشان نمی‌دهد. انسولین باعث می‌شود که سلول‌ها بتوانند گلوکز یا همان قند خون را جذب و از آن استفاده کنند. در افرادی که به مقاومت به انسولین دچار هستند، سلول‌ها قادر به استفاده درست و موثر از انسولین نیستند. چندین عامل ژنتیکی، برخی بیماری‌ها و سبک زندگی می‌توانند در ایجاد مقاومت به انسولین نقش داشته باشند. در ادامه این مقاله از وبلاگ اسنپ دکتر، هر آنچه باید در مورد مقاومت به انسولین بدانید، برای شما جمع‌آوری کرده‌ایم.

انسولین چیست؟

برای درک بهتر مقاومت به انسولین، ابتدا در مورد انسولین و نقش آن در بدن صحبت می‌کنیم. ممکن است کلمه انسولین برای بعضی افراد یادآور دیابت، سرنگ و تزریق زیرجلدی باشد، اما پشت این تصویر ناخوشایند و دردناک چه نهفته است؟ 

بهتر است قبل از آشنایی با بیماری «مقاومت به انسولین»، اندکی بیشتر درباره انسولین بدانیم. وقتی که غذا می‌خورید، بدن شما غذا را به قند تبدیل می‌کند. منبع اصلی انرژی بدن، قند است. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده (پانکراس) ترشح می‌شود. انسولین وظیفه دارد به سلول‌های شما دستور بدهد که از قند حاصل از غذا استقبال کنند و آن را برای سلول‌های ماهیچه، چربی و کبد به انرژی تبدیل کنند. 

در شرایط عادی، بدن به ترتیب این مراحل را طی می‌کند:

• بدن شما غذایی را که می‌خورید، به قند تبدیل می‌کند. 
• قند وارد جریان خون می‌شود و به لوزالمعده خبر می‌دهد که باید انسولین آزاد کند.
• انسولین به قند در خون کمک می‌کند که وارد سلول‌های ماهیچه‌ای، چربی و کبد شود تا آنها بتوانند از انرژی آن استفاده کنند یا برای استفاده‌های بعدی آن را ذخیره کنند.
• هنگامی که قند وارد سلول‌های شما می‌شود و سطح قند خون پایین می‌آید، به لوزالمعده خبر می‌دهد که تولید انسولین را متوقف کند.

کبد در مواقع لازم، قند تولید می‌کند، مثل وقتی که شما ناشتا یا روزه هستید یا به هر دلیل دیگری غذا نخورده‌اید. وقتی بعد از ترشح قند توسط کبد، غذا می‌خورید، سطح قند خون در بدن بالا می‌رود. اینجاست که لوزالمعده وارد عمل می‌شود و در خون انسولین آزاد می‌کند. انسولین، قند خون را کاهش می‌دهد تا آن را در محدوده طبیعی نگه دارد.  

مقاومت به انسولین

ممکن است شما بدون اینکه بدانید، سال‌ها به مقاومت به انسولین مبتلا باشید. چرا که این بیماری معمولا علائم قابل توجهی ندارد. بنابراین بهتر است که آزمایش خون و چکاپ سالانه را فراموش نکنید. 

همانطور که از اسم این بیماری مشخص است، افرادی که به مقاومت به انسولین مبتلا هستند، نسبت به انسولین مقاومت نشان می‌دهند. این مقاومت باعث می‌شود اثربخشی انسولین کم شود. در نتیجه، لوزالمعده برای اینکه سلول‌ها قند خون را جذب کنند، انسولین بیشتری ترشح می‌کند.

در ابتدای ابتلا به این بیماری، لوزالمعده می‌تواند انسولین بیشتری تولید کند. همین توانایی باعث می‌شود که مقاومت به انسولین در ابتدا هیچ علامتی نداشته باشد، اما با گذشت زمان، مقاومت به انسولین بیشتر می‌شود و سلول‌های بتای لوزالمعده که انسولین را می‌سازند، خسته و فرسوده می‌شوند. در نهایت، پانکراس (لوزالمعده) دیگر از پس ترشح انسولین کافی برای غلبه بر مقاومت سلول‌ها بر نمی‌آید. نتیجه این فرسودگی، افزایش سطح قند خون و در نهایت ابتلا به مقاومت به انسولین، پیش دیابت یا حتی دیابت نوع ۲ است.

پیش دیابت چیست؟

پیش دیابت به این معنی است که سطح قند خون شما بالاتر از حد طبیعی است، اما هنوز آنقدر بالا نیست که به عنوان دیابت تشخیص داده شود. پیش دیابت معمولا در افرادی رخ می‌دهد که از قبل تا حدی دچار مقاومت به انسولین بوده‌اند، یا سلول‌های بتای لوزالمعده آنها انسولین کافی برای حفظ سطح طبیعی قند خون تولید نمی‌کنند. 

بدون انسولین کافی، قند اضافی به جای اینکه وارد سلول‌ها شود، در جریان خون باقی می‌ماند و به مرور، بدن وارد مرحله پیش دیابت می‌شود. اگر مقاومت به انسولین به موقع تشخیص داده نشود، با گذشت زمان، افرادی که به مقاومت به انسولین مبتلا هستند، ممکن است به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند. 

اگر مقاومت به انسولین یا پیش دیابت دارید، بسیار مهم است که با پزشک خود همکاری کنید. کنترل مرتب قند خون یا هموگلوبین به پزشک کمک می‌کند تا بفهمد که شما به دیابت مبتلا شده‌اید یا خیر.

علائم کلاسیک دیابت عبارتند از:

• تشنگی شدید یا گرسنگی
• احساس گرسنگی حتی بعد از غذا خوردن
• افزایش یا تکرر ادرار
• احساس سوزن سوزن شدن در دست یا پا
• احساس خستگی بیشتر از حد معمول
• عفونت‌های مکرر
• سطح بالای قند خون در آزمایش خون

علائم مقاومت به انسولین

متاسفانه علائم مقاومت به انسولین، به خصوص در ابتدای کار، مشهود و محسوس نیست. اما نشانه‌هایی که ممکن است در اثر ابتلا به مقاومت به انسولین ایجاد شده باشند، شامل این موارد هستند:

• اندازه دور کمر:  بیش از ۱۰۰ سانتی‌متر در مردان و ۹۰ سانتی‌متر در زنان
• فشار خون: ۱۳۰/۸۰ (۱۳ روی ۸) یا بالاتر
• سطح قند ناشتا: بیش‌تر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر 
• سطح تری گلیسیرید ناشتا: بیش از ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
• سطح کلسترول HDL: کمتر از ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در مردان و ۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در زنان
• ضایعه‌های پوستی (Skin Tag)
• لکه‌های پوستی تیره در زیر بازوها یا روی گردن 
• آسیب به رگ‌های خونی کوچک پشت چشم

همانطور که گفتیم اغلب افراد مبتلا به مقاومت به انسولین، هیچ علامتی ندارند. معمولا در طول معاینه سالانه یا آزمایش خون عادی، مقاومت به انسولین نشان داده نمی‌شود. با این حال، پزشکان تاکید می‌کنند که افراد باید معاینات سالانه را جدی بگیرند. 

گاهی بدن قبل از اینکه رسما به مقاومت به انسولین مبتلا شود، علائم قند خون بالا را از خود نشان می‌دهد، این علائم شامل این موارد هستند:

• افزایش تشنگی
• تکرر ادرار 
• افزایش گرسنگی
• تاری دید
• سردرد
• عفونت‌های واژن و پوست
• بریدگی‌ها و زخم‌هایی که دیر التیام پیدا می‌کنند

بدن ما به زبان خودش با ما صحبت می‌کند. پس همیشه خوب و با دقت به صحبت‌های بدن خود گوش دهید. اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است که به پزشک مراجعه کنید. شما می‌توانید از طریق اسنپ‌دکتر، به صورت آنلاین از پزشک متخصص مشاوره بگیرد، نسخه آزمایش سالانه دریافت کنید، بدون مراجعه به آزمایشگاه در منزل آزمایش دهید و تفسیر آزمایش را از پزشک خود دریافت کنید. 

دلایل ابتلا به مقاومت به انسولین

هرچند هنوز علت دقیق ابتلا به مقاومت به انسولین و پیش دیابت مشخص نیست، اما محققان معتقدند که اضافه وزن و عدم فعالیت بدنی از عوامل اصلی این مشکل هستند. با این حال دانشمندان توانسته‌اند به درک بهتری از چگونگی ایجاد مقاومت به انسولین دست یابند. آنها توانسته‌اند ژن‌هایی را شناسایی کنند که احتمال ابتلای فرد به این بیماری را کم یا زیاد می‌کنند. آنچه مشخص است، این است که افراد مسن بیشتر مستعد ابتلا به مقاومت به انسولین هستند.

به طور کلی عواملی که به نظر می‌رسد در ابتلا به مقاومت به انسولین نقش داشته باشند، عبارتند از:

• اضافه وزن: به خصوص چربی شکم
• سبک زندگی: کم تحرک یا بدون تحرک
• رژیم غذایی: وعده‌هایی با سهم بیشتر کربوهیدرات
• ابتلا به دیابت بارداری
• مشکلات سلامتی: بیماری کبد چرب غیر الکلی
• سابقه خانوادگی دیابت
• سیگار کشیدن
• بعضی از نژادها احتمال ابتلای بالاتری نسبت به سایرین دارند: سیاه پوستان، مردم آسیای شرقی یا به اصطلاح زردپوستان، مردم لاتین و اسپانیا به احتمال زیاد در برابر انسولین مقاوم می‌شوند. مردم بومی آلاسکا، قاره آمریکا و جزایر اقیانوس آرام در معرض خطر بالا قرار دارند.
• افزایش سن: معمولا بالای 45 سال
• اختلالات هورمونی: سندرم کوشینگ، آکرومگالی و کم کاری تیروئید
• مصرف برخی داروها: داروهای استروئیدها، بعضی از درمان‌های HIV و بعضی داروهای فشار خون
• سابقه برخی بیماری‌ها در خانواده: بیماری دیستروفی میوتونیک و لیپودیستروفی  
• مشکلات خواب: آپنه خواب
• سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
• دیابت بارداری (یک وضعیت موقتی که فقط در دوران بارداری باعث دیابت می‌شود)
• زایمان نوزاد با وزن بیشتر از ۴ کیلو
• سکته

در ادامه به تفصیل به توضیح بعضی از عوامل اشاره شده در ابتلا به مقاومت به انسولین پرداخته شده است. 

اضافه وزن

کارشناسان معتقدند چاقی، به خصوص چربی بیش از حد درمیان‌تنه و شکم، عامل اصلی ابتلا به مقاومت به انسولین است. حتی اگر شاخص توده بدنی (BMI) شما در محدوده طبیعی قرار داشته باشد، اما دور کمرتان از از ۱۰۰ سانتی‌متر در مردان و ۹۰ سانتی‌متر در زنان بیشتر باشد، ممکن است به دلیل ابتلای شما به مقاومت به انسولین ایجاد شده باشد. 

قبلا تصور می‌شد که بافت چربی فقط برای ذخیره انرژی است. اما مطالعات نشان داده‌اند که چربی شکمی، هورمون‌ها و مواد دیگری می‌سازد که می‌توانند به التهاب مزمن یا طولانی‌مدت در بدن کمک کنند. التهاب می‌تواند در مقاومت به انسولین، دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی عروقی نقش داشته باشد. اضافه وزن ممکن است منجر به مقاومت به انسولین شود که خودش می‌تواند در ایجاد بیماری کبد چرب نقش داشته باشد. بنابراین بهتر است برای پیشگیری از ابتلا به بیماری مقاومت به انسولین، مراقب سلامت و تناسب اندام خود باشید. اینجا صحبت از زیبایی نیست، بلکه پای سلامت شما در میان است.

کم تحرکی و فعالیت بدنی پایین 

نداشتن فعالیت بدنی کافی با مقاومت به انسولین و پیش دیابت مرتبط است. فعالیت بدنی منظم در متعادل نگه داشتن سطح قند خون به بدن کمک می‌کند. 

سندروم تخمدان پلی‌کیستیک

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) حدود ۱۵ درصد از زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اکثر افراد مبتلا به PCOS به انسولین هم مقاوم هستند.

ارتباط بین مقاومت به انسولین و PCOS هنوز نامشخص است، اما محققان همچنان در حال مطالعه روی آن هستند. با این حال دانشمندان معتقدند که سابقه خانوادگی به دیابت نوع ۲ می‌تواند در ابتلای زنان به سندروم تخمدان پلی کیستیک نقش داشته باشد. بنابراین ابتلای مادر یا خواهر به دیابت نوع ۲، می‌تواند احتمال ابتلای شما به PCOS بیشتر کند. 

رژیم غذایی

رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات، غذاهای فرآوری شده و چربی‌های اشباع شده، با مقاومت به انسولین ارتباط زیادی دارند. بدن غذاهای فرآوری شده و پر کربوهیدرات را بسیار سریع هضم می‌کند، در نتیجه قند خون به سرعت بالا می‌رود. در این شرایط فشار زیادی به لوزالمعده وارد می‌شود، چون باید خیلی سریع، حجم زیادی از انسولین تولید و در خون آزاد کند. اگر در رژیم غذایی شما این نوع غذاها زیاد باشد، لوزالمعده به مرور به اصطلاح خسته و بدن نسبت به انسولین مقاوم می‌شود.

سندروم کوشینگ

سندروم کوشینگ در نتیجه کورتیزول بالا به وجود می‌آید. کورتیزول همان هورمون استرس است. این هورمون قند خون را بالا می‌برد، درنتیجه زمانی که منبع غذایی در دسترس سلول‌ها نیست، نقش مهمی در تعدیل قند خون و تبدیل آن به انرژی ایفا می‌کند. کورتیزول بالا باعث ترشح زیاد انسولین و در نتیجه فشار بر لوزالمعده می‌شود. لوزالمعده تحت فشار، زود خسته و فرتوت می‌شود و بدن به مقاومت به انسولین دچار خواهد شد. 

آکرومگالی

این بیماری بسیار نادر است و در اثر ترشح زیاد هورمون رشد به وجود می‌آید. سطح بالای هورمون رشد به ترشح بالای قند خون توسط کبد منجر می‌شود و لوزالمعده باید این وضعیت را مدیریت کند. در نتیجه خسته می‌شود و در نهایت مقاومت به انسولین در بدن شکل می‌گیرد.

کم‌کاری تیروئید

همانطور که از اسمش مشخص است، در این شرایط تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید ترشح نمی‌کند. تیروئید نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم یا همان سوخت‌وساز بدن دارد. وقتی تیروئید به درستی کار نمی‌کند، سوخت‌وساز بدن از جمله سوخت‌وساز قند، پایین می‌آید و در نهایت منجر به مقاومت در برابر انسولین می‌شود.

سندرم مقاومت به انسولین نوع A

 در افراد مبتلا به سندرم مقاومت به انسولین نوع A، مقاومت به انسولین تنظیم قند خون را مختل می‌کند و منجر به مقاومت در برابر انسولین و در نهایت دیابت می‌شود. مقاومت به انسولین و سایر علائم اغلب پیش از بلوغ و حتی گاهی کمی بعد از بلوغ آشکار نمی‌شوند. 

سندرم Rabson-Mendenhall

اندام افرادی که به سندرم رابسون مندنهال مبتلا هستند، قبل از تولد به‌طور غیرعادی کوچک هستند. نوزادان مبتلا به خوبی رشد نمی‌کنند و با سرعت مورد انتظار وزن اضافه نمی‌کنند. این افراد مستعد ابتلا به مقاومت انسویل هستند و معمولا تا سنین نوجوانی یا دهه ۲۰ سالگی زندگی می‌کنند. مرگ این بیماران معمولا از عوارض مرتبط با دیابت ناشی می‌شود.

سندرم Donohue

اندام افراد مبتلا به سندروم دونوهو هم مثل بیماران رابسون مندنهال، قبل از تولد به‌طور غیرعادی کوچک و نوزادان مبتلا در رشد، ناتوان هستند. آنها با کمبود بافت چربی زیر پوست، تحلیل رفتن (آتروفی) عضلات و رشد بیش از حد موهای بدن (هیرسوتیسم) بلافاصله پس از تولد مواجه هستند. این افراد مستعد ابتلا به مقاومت به انسولین هستند، اکثر کودکان مبتلا به این بیماری بیشتر از ۲ سالگی زنده نمی‌مانند.

دیستروفی میوتونیک

این بیماری نوعی تحلیل عضلانی است که بر عضلات، چشم‌ها و غدد درون‌ریز از جمله لوزالمعده، تاثیر می‌گذارد. حساسیت عضلانی به انسولین در افراد مبتلا به دیستروفی میوتونیک حدود ۷۰ درصد کاهش پیدا می‌کند که در نهایت به مقاومت به انسولین منجر می‌شود. 

سندرم آلستروم

این سندروم، یک بیماری ارثی نادر است که با از دست دادن پیشرونده بینایی و شنوایی، کاردیومیوپاتی دیلاته، چاقی، دیابت نوع ۲ و کوتاهی قد مشخص می‌شود. 

کاردیومیوپاتی دیلاته نوعی بیماری ماهیچه قلب است که معمولا از بطن چپ شروع می‌شود. بطن کشیده و نازک و به اصطلاح گشاد می‌شود و نمی‌تواند خون را به اندازه یک قلب سالم، پمپ کند.

سندرم Werner

سندروم ورنر یک اختلال پیشرونده نادر است که با ظهور سریع پیری غیرمعمول مشخص می‌شود. این اتفاق بر بسیاری از جنبه‌های بدن تاثیر می‌گذارد. تولید غیر طبیعی انسولین و مقاومت در برابر اثرات انسولین هم یکی از این موارد است.

لیپودیستروفی ارثی

در این بیماری، بدن نمی‌تواند به درستی از چربی استفاده و آن را ذخیره کند. علت اصلی مقاومت به انسولین در لیپودیستروفی این است که قند اضافی نمی‌تواند در بافت چربی ذخیره شود، در نتیجه در جریان خون باقی می‌ماند و فرد را به مقاومت به انسولین دچار می‌کند. 

تشخیص مقاومت به اثر انسولین

تشخیص مقاومت به انسولین دشوار است، چون یک آزمایش مخصوص برای تشخیص آن وجود ندارد و تا زمانی که لوزالمعده شما انسولین کافی برای غلبه بر مقاومت تولید می‌کند، هیچ علامتی از این بیماری نخواهید داشت.

از آنجایی که هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که بتواند به طور مستقیم مقاومت به انسولین را تشخیص دهد، پزشک شما چندین عامل را هنگام ارزیابی مقاومت به انسولین در نظر می‌گیرد، از جمله:

• سابقه پزشکی
• سابقه خانوادگی
• معاینه فیزیکی (اندازه‌گیری وزن و فشار خون)
• علائم و نشانه‌ها
• نتایج آزمایش‌ها

تعدادی از آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص پیش دیابت و دیابت کمک کنند:

• آزمایش هموگلوبین A1C: این آزمایش میانگین سطح قند خون فرد را در ۳ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند.
• آزمایش قند خون ناشتا: پس از اینکه فرد به مدت ۸ ساعت یا بیشتر از خوردن یا آشامیدن خودداری کرد، پزشک سطح قند را بررسی می‌کند.
• آزمایش تصادفی گلوکز: این آزمایش سطح قند خون را در نقطه‌ای از روز بررسی می‌کند.
• تست تحمل قند خوراکی: ابتدا آزمایش قند ناشتا را انجام می‌دهید. سپس یک محلول شیرین می‌نوشید. دو ساعت بعد از آن، یک آزمایش خون دیگر می‌دهید.
• پنل لیپید (چربی‌های خون): لیپیدها ترکیبات چربی در خون شما هستند، مانند کلسترول و تری گلیسیرید LDL (بد) و HDL (خوب). آزمایش خون می‌تواند سطح چربی خون شما را بررسی کند. سطح بالای تری گلیسیرید (بد) و سطح پایین کلسترول (خوب)، با مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ مرتبط است.

پزشکان معمولا برای اطمینان از تشخیص درست و دقیق، به بیش از یک مورد از این آزمایش‌ها تکیه می‌کنند. اگر سطح قند خون به‌طور مداوم خارج از محدوده طبیعی باشد، ممکن است نشان‌دهنده مقاومت بدن در برابر انسولین باشد.

مقاومت به انسولین چگونه درمان می‌شود؟ 

از آنجایی که همه عواملی که در ایجاد مقاومت به انسولین نقش دارند، مثل عوامل ژنتیکی و سن قابل درمان نیستند، اصلاح سبک زندگی، درمان اولیه مقاومت به انسولین است. 

معکوس کردن مقاومت به انسولین و پیشگیری از دیابت نوع ۲ از طریق تغییر سبک زندگی، دارو یا گاهی اوقات هر دو امکان‌پذیر است. قرار نیست پایتان را  از پله اول، بلافاصله روی پله دهم بگذارید. آهسته و پیوسته پیش روید. با این روش‌ها سبک زندگی خود را اصلاح کنید:

• داشتن رژیم غذایی سالم: از خوردن مقادیر بیش از حد کربوهیدرات پرهیز کنید. مصرف چربی ناسالم، شکر، گوشت قرمز و نشاسته‌های فرآوری شده را تا حد ممکن کاهش دهید. به جای خوردن این مواد غذایی، یک رژیم غذایی حاوی غذاهای کامل شامل سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، ماهی و مرغ بدون چربی را انتخاب کنید.
• فعالیت بدنی: فعالیت بدنی متوسط (نه سنگین) به‌طور منظم ​​به افزایش مصرف انرژی حاصل از قند و بهبود حساسیت عضلات به انسولین کمک می‌کند. یک جلسه ورزش با شدت متوسط ​​می‌تواند جذب قند را تا ۴۰ درصد افزایش دهد.
• از دست دادن وزن اضافی: مطالعات نشان داده‌اند که کاهش ۷ درصد از وزن اضافی می‌تواند شروع دیابت نوع ۲ را تا ۵۸ درصد کاهش دهد.
• مدیریت استرس: زمانی که استرس دارید، ممکن است سطح قند خون شما به دلیل بالا رفتن سطح کورتیزول، افزایش پیدا کند. اگر نگرانی‌های زیادی دارید یا احساس خستگی می‌کنید، صحبت با یک مشاور یا درمانگر می‌تواند کمک کننده باشد.
• خواب کافی:خوابیدن کمتر از ۷ ساعت در شب می‌تواند مقاومت شما به انسولین را افزایش دهد. برای استراحت بیشتر سعی کنید بعد از ساعت ۳ بعدازظهر چرت نزنید و از مصرف الکل و وعده‌های غذایی زیاد یا سنگین قبل از خواب خودداری کنید.
• ترک سیگار یا قلیان: توتون و تنباکو می‌توانند مقاومت به انسولین را افزایش دهند.

به مرور زمان، این تغییرات در سبک زندگی می‌توانند:

• حساسیت به انسولین را افزایش دهند (کاهش مقاومت به انسولین).
• سطح قند خون را کاهش دهند.
• فشار خون را کاهش دهند.
• سطح تری گلیسیرید و کلسترول LDL (بد) را کاهش دهند.
• سطح کلسترول HDL (خوب) را افزایش دهند.

درمان دارویی مقاومت به انسولین

همان طور که گفتیم، تغییرات سبک زندگی مانند ورزش منظم، تغذیه سالم و کاهش وزن اضافی اولین گام برای درمان بیماری مقاومت به انسولین است. با این حال پزشک ممکن است برای کنترل این بیماری درمان دارویی را تجویز کند. هرچند داروی خاصی به‌طور رسمی برای درمان مقاومت به انسولین معرفی نشده است، اما برخی داروهای مورد استفاده در درمان دیابت می‌توانند سلول‌ها را نسبت به انسولین پذیراتر یا حساس‌تر کنند.

دو نوع یا دسته از داروهای دیابت می‌توانند سلول‌ها را نسبت به انسولین حساس‌تر کنند یا به بدن در استفاده بهتر از انسولین کمک کنند. این داروها عبارتند از:

• بیگوانیدها (Biguanides)
• تیازولیدین‌دیون‌ها (Thiazolidinediones یا TZDs)

بیگوانیدها (Biguanides)

بیگوانیدها دسته‌ای از داروها هستند که برای درمان دیابت نوع ۲ تجویز می‌شوند. این داروها با کاهش سطح قند خون به مدیریت دیابت کمک می‌کنند.

متفورمین و مقاومت به انسولین

متفورمین تنها داروی گروه بیگوانیدها است که با نام‌های تجاری گلوکوفاژ، گلوکوفاژ ایکس‌آر، گلومتزا و فورتامت در بازار دارو به فروش می‌رسد. این دارو به‌عنوان درمان اصلی دیابت نوع ۲ شناخته می‌شود. این دارو در سال ۱۹۹۴ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان دیابت نوع ۲ تایید شده است. پزشکان گاهی آن را خارج از برچسبِ مصرف (Off-label) برای مدیریت شرایطی مانند پیش‌دیابت، دیابت نوع ۱ و برخی اختلالات دیگر نیز تجویز می‌کنند. 

متفورمین از دو طریق سطح قند خون بالا را در افراد دیابتی کاهش می‌دهد:

۱. کاهش تولید گلوکز در کبد: با این کار، مقدار گلوکز وارد شده به جریان خون کمتر می‌شود.

۲. افزایش حساسیت بافت عضلانی به انسولین: این دارو باعث می‌شود بافت عضلانی گلوکز را بهتر جذب کند و بدن بتواند از آن برای تولید انرژی استفاده کند. 

این مکانیسم‌ها به کاهش مقاومت به انسولین کمک می‌کنند.

اگرچه متفورمین عمدتاً برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود، مطالعات نشان می‌دهند که می‌تواند باعث جلوگیری از پیشرفت دیابت نوع ۲ در افرادی شود که دیابت سلامتی آنها را تهدید می‌کند. همچنین مصرف این دارو در مبتلایان به دیابت باعث جلوگیری از بروز حملات قلبی می‌شود. 

دوز مصرفی متفورمین
قرص متفورمین از جمله قرص‌های نیازمند نسخه است که باید توسط پزشک متخصص تجویز شود. این قرص باید طبق تجویز پزشک مصرف شود و مصرف خودسرانه آن می‌تواند عوارض خطرناکی برای سلامتی فرد به همراه داشته باشد. در صورت فراموش کردن نحوه مصرف این دارو حتما با پزشک خود مشورت کنید. با این حال آگاهی از این دارو و نحوه مصرف آن می‌تواند به تسریع درمان بیماری کمک کند. 

متفورمین در سه فرم موجود است:

• قرص‌های رهش فوری (Immediate-release)
• قرص‌های رهش طولانی‌اثر (Extended-release)
• شربت

مقدار و دفعات مصرف این دارو به قدرت دارو و عوامل دیگر بستگی دارد، بنابراین پیروی از دستورالعمل پزشک ضروری است.

مثال: اگر قرص رهش فوری ۵۰۰ میلی‌گرمی مصرف می‌کنید، معمولاً دو بار در روز (با صبحانه و شام) تجویز می‌شود.

قرص‌های رهش طولانی‌اثر ممکن است یک بار در روز مصرف شوند.

پزشک ممکن است درمان را با دوز پایین شروع کند و به تدریج آن را افزایش دهد.

هشدارها:

• مصرف متفورمین در مبتلایان به نارسایی شدید کلیوی ممنوع است.
• پیش از شروع مصرف، عوارض و خطرات دارو را با پزشک خود بررسی کنید.

عوارض جانبی مصرف متفورمین

مصرف این دارو ممکن است با عوارض زیر همراه باشد که این علائم معمولا با عادت بدن به دارو بهبود پیدا می‌کند.

• اسهال
• حالت تهوع
• استفراغ
•  درد شکم

توصیه: مصرف دارو همراه غذا و استفاده از فرم رهش طولانی‌اثر ممکن است به کاهش عوارض کمک کند. متفورمین معمولاً باعث افزایش وزن نمی‌شود و حتی ممکن است بیمار کاهش وزن را تجربه کند. 

عارضه نادر اما خطرناک متفورمین

مصرف این دارو می‌تواند در برخی موارد به اسیدوز لاکتیک که با علائم گرفتگی عضلات، ضعف و تنفس سریع همراه است، منجر شود. در صورت مشاهده این علائم فوراً به اورژانس مراجعه کنید.

تیازولیدین‌دیون‌ها (TZDs)
این دسته از داروها نیز برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شوند. دو داروی فعلی این گروه عبارتند از:

• پیوگلیتازون (Actos)
• روزیگلیتازون (Avandia)
  هر دو در سال ۱۹۹۹ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تایید شده‌اند. داروی سوم این گروه به نام تروگلیتازون (Rezulin) در سال ۱۹۹۷ تایید شد، اما به دلیل افزایش خطر نارسایی کبدی در سال ۲۰۰۰ از بازار جمع‌آوری شد.

مکانیسم اثر:

• افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین
• کاهش تولید گلوکز در کبد

نکته: پزشکان معمولاً ابتدا متفورمین را تجویز می‌کنند و در صورت نیاز به TZDs روی می‌آورند.

مصرف این دسته از داروها برای افراد مبتلا به نارسایی قلب خطرناک است، زیرا ممکن است وضعیت این بیماری را تشدید کند.

پیوگلیتازون (Pioglitazone)
پیوگلیتازون داروی اصلی گروه TZD برای درمان دیابت نوع ۲ است. این دارو باعث افزایش حساسیت سلول‌ها به به انسولین می‌شود. پزشک ممکن است آن را به تنهایی یا همراه با متفورمین یا سایر داروها تجویز کند.

خطرات مرتبط با پیوگلیتازون و روزیگلیتازون:

• پیوگلیتازون ممکن است باعث مشکلات کبدی شود.
• مطالعات نشان می‌دهند این دارو می‌تواند احتمال ابتلا به خطر سرطان مثانه و شکستگی استخوان را افزایش دهد.

روزیگلیتازون (Rosiglitazone)
این دارو نیز با افزایش حساسیت سلول‌های بدن به انسولین عمل می‌کند و ممکن است به تنهایی یا همراه با متفورمین یا داروهای دیگر تجویز شود.

هشدارهای مهم:

• برخی مطالعات نشان می‌دهد که روزیگلیتازون در مقایسه با پیوگلیتازون، خطر نارسایی احتقانی قلب، حمله قلبی و مرگ و میر را افزایش می‌دهد.
• در سال ۲۰۱۱، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به دلیل نگرانی از خطر حمله قلبی، استفاده از این دارو را محدود کرد، اما پس از یک آزمایش بالینی بلندمدت که افزایش خطر را تایید نکرد، این محدودیت در سال ۲۰۱۳ لغو شد.

دوز مصرفی تیازولیدین‌دیون‌ها (TZDs)

قرص‌های تیازولیدین‌دیون‌ از جمله قرص‌های نیازمند نسخه هستند که باید توسط پزشک متخصص تجویز شوند. این قرص‌ها باید طبق تجویز پزشک مصرف شوند و مصرف خودسرانه آن‌ها می‌تواند عوارض خطرناکی برای سلامتی فرد به همراه داشته باشد. در صورت فراموش کردن نحوه مصرف این داروها حتما با پزشک خود مشورت کنید. با این حال آگاهی از این داروها و نحوه مصرف آن‌ها می‌تواند تسریع درمان بیماری کمک کند. 

دوز مصرفی داروهای تیازولیدین‌دیون‌ها بسته به شرایط خاص بیمار تعیین می‌شود:

• پیوگلیتازون:
  • پزشک ممکن است ابتدا دوز روزانه پایین (حدود ۱۵ میلی‌گرم) تجویز کند.
  • سپس دوز را به تدریج به ۳۰ یا ۴۵ میلی‌گرم در روز افزایش دهد.

آزمایش‌های عملکرد کبد پیش از شروع درمان و در طول آن ممکن است لازم باشد.

• روزیگلیتازون:
  • پزشکان معمولا دوز اولیه قرص‌های ۴ میلی‌گرمی را تجویز می‌کنند که بیمار یک بار در روز یا به صورت دو دوز تقسیم شده آن را مصرف می‌کند. 
  • پزشک ممکن است دوز را تا ۸ میلی‌گرم در روز افزایش دهد.

عوارض جانبی تیازولیدین‌دیون‌ها

• عوارض مشترک هر دو دارو:
  • درد قفسه سینه، تورم، تنگی نفس، و کاهش ادرار
• عوارض خاص پیوگلیتازون:
  • افزایش وزن، خستگی شدید، و گشاد شدن رگ‌های گردن.
• عوارض خاص روزیگلیتازون:
  • درد شکم و تاری دید
• عوارض جدی احتمالی:
  • افزایش خطر مشکلات کبدی، شکستگی استخوان و نارسایی قلبی

عوارض مقاومت به انسولین 

بی‌توجهی به درمان مقاومت به انسولین و تغییر سبک زندگی می‌تواند عوارض زیر را برای بیمار به همراه داشته باشد: 

• • بیماری کبد
  • افزایش تری گلیسیرید
  • افزایش کلسترول LDL (“بد”).
  • بیماری قلبی
  • مشکلات چشم
  • برخی از انواع سرطان
  • بیماری آلزایمر

توصیه‌های نهایی

تغییر بعضی از عوامل مقاومت به انسولین، مثل عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی امکان‌پذیر نیست. مبارزه با یک دشمن نامرئی می‌تواند احساس ناامیدی و دلسردی ایجاد کند. بدانید که شما تنها نیستید. روش‌های موثری برای مبارزه با مقاومت به انسولین وجود دارد. کاهش وزن، ورزش بیشتر یا مصرف داروهای حساس‌کننده به انسولین، می‌توانند به شما کمک کنند تا به مدیریت قند خون و سلامت بهتر دست پیدا کنید.

کاهش وزن به هر قیمتی می‌تواند خطرناک باشد. بدن‌های سالم شکل و اندازه‌های مختلفی دارند. سلامتی را هدف قرار دهید. غذاهای سالم مثل میوه‌ها، سبزیجات، آجیل‌ و مغزها، لوبیا و پروتئین‌های بدون چربی، ورزش و تحرک را در زندگی روزمره خود بگنجانید تا احساس خوبی داشته باشید. بعضی از این روش‌ها، مثل مدیریت وزن یا ترک سیگار، در پیشگیری از بیماری قلبی و سکته هم نقش کلیدی دارند.