خودکشی؛ دلایل، پیشگیری و راه‌های درمان
خودکشی، به معنای پایان دادن به زندگی خود، واکنشی تراژیک به شرایط پر استرس زندگی است. اما خبر خوب این است که می‌توان از خودکشی پیشگیری کرد. اگر شما یا کسی که می‌شناسید با افکار خودکشی دست و پنجه نرم می‌کند، بدانید که راه‌های بسیاری برای مقابله با این شرایط و بازگشت به زندگی وجود دارد. با یادگیری نشانه‌های هشدار دهنده خودکشی و نحوه درخواست کمک فوری و درمان حرفهای، می‌توانید جان خود یا دیگری را نجات دهید.
افکار خودکشی چیست؟
افکار خودکشی به معنای تفکر (ایده‌پردازی) درباره خودکشی (Suicide) یا پایان دادن به زندگی خود است. ۲ نوع افکار خودکشی وجود دارد: منفعل و فعال.
افکار خودکشی منفعل: در این نوع افکار، فرد آرزو می‌کند که ای کاش مرده بود یا می‌توانست به زندگی خود پایان دهد، اما هیچ برنامه مشخصی برای خودکشی ندارد. این افکار بیشتر شبیه یک آرزوی گذرا است.
افکار خودکشی فعال: در این حالت، فرد نه تنها به مرگ فکر می‌کند، بلکه برای خودکشی برنامه می‌ریزد و روش‌های انجام آن را بررسی می‌کند. این افکار جدی‌ترند و نیاز به توجه فوری دارند.
علائم هشدار دهنده خودکشی
شناخت علائم هشداردهنده خودکشی گام مهمی در کمک به خود یا دیگران است. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
صحبت مستقیم درباره مرگ یا خودکشی: بیان جملاتی مانند «کاش اصلا متولد نمی‌شدم»، «می‌خواهم بمیرم»، «کاش مرده بودم» یا «دلیل زنده ماندن من چیست؟»
برنامه‌ریزی برای خودکشی: خریدن وسایل خودکشی، جمع‌آوری داروهای زیاد، جست‌وجو در اینترنت یا صحبت کردن با دیگران درباره روش‌های خودکشی
انزوا و گوشه‌گیری: کاهش ارتباطات اجتماعی، دوری کردن از خانواده و دوستان و تمایل به تنها ماندن
نوسانات شدید خلقی: خشم، عصبانیت و تحریک‌پذیری، تغییر سریع از حالت افسردگی به سرخوشی یا برعکس
مشغولیت ذهنی با مرگ: فکر کردن مداوم درباره مرگ یا خشونت
احساس بی‌ارزشی: این احساس که به درد کسی نمی‌خورند و بود و نبودشان فرقی نمی‌کند
صحبت کردن درباره احساس پوچی یا ناامیدی: باور اینکه مشکلاتشان غیر قابل حل است، آینده بهتری در انتظارشان نیست و دلیلی برای زندگی ندارند
افزایش مصرف الکل یا مواد مخدر: استفاده از مواد مخدر یا الکل برای فرار از احساسات منفی
تغییر در روال عادی زندگی: بی‌خوابی، پرخوری یا کم‌خوری
انجام رفتارهای پرخطر: مانند رانندگی بی‌ملاحظه، خودآزاری، سوء مصرف مواد مخدر یا داشتن رابطه جنسی محافظت نشده
بخشیدن وسایل شخصی: اهدای وسایل شخصی به دیگران، بخشیدن دارایی‌های مهم
صحبت کردن درباره احساس گناه یا شرم شدید: احساس اینکه به دیگران آسیب رسانده‌اند، سربار آنها هستند یا شایسته زندگی نیستند
تغییر قابل توجه در رفتار: مانند افزایش اضطراب، تحریک‌پذیری یا آشفتگی
صحبت کردن درباره احساس تنهایی و انزوا: احساس اینکه هیچ کس آنها را درک نمی‌کند و به آنها اهمیت نمی‌دهد
درد عاطفی یا جسمی شدید: احساس درد و رنج غیر قابل تحمل که آنها را به فکر راهی برای رهایی می‌اندازد
ترس از آینده: نگرانی در مورد مشکلات آینده و عدم توانایی در مقابله با آنها
نشانه‌هایی مبنی بر رفتن: خداحافظی با دوستان و خانواده، ساماندهی امور مانند تنظیم وصیت‌نامه
دلایل خودکشی
خودکشی یک بحران پیچیده است که دلایل متعددی دارد. اغلب، افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند احساس ناامیدی عمیقی را تجربه می‌کنند و باور دارند که هیچ راه‌حلی برای مشکلاتشان وجود ندارد. این احساس می‌تواند ناشی از ترکیب عوامل مختلف باشد، از جمله:
- مشکلات روانی: افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) از مهم‌ترین دلایل افکار خودکشی هستند.
- عوامل اجتماعی: مشکلات روابط بین فردی، تنهایی، تبعیض، از دست دادن عزیزان، مشکلات مالی و فشارهای کاری همگی می‌توانند فرد را به سمت افکار خودکشی سوق دهند.
- عوامل زیستی: سابقه خانوادگی خودکشی، بیماری‌های مزمن، آسیب‌های مغزی و تغییرات شیمیایی در مغز نیز می‌توانند نقش داشته باشند.
- عوامل محیطی: دسترسی آسان به وسایل خودکشی، مصرف مواد مخدر و الکل، و زندگی در محیط‌های ناامن یا پر از استرس نیز از دلایل افکار خودکشی هستند.
به طور خلاصه، خودکشی نتیجه یک ترکیب پیچیده از عوامل روانی، اجتماعی، زیستی و محیطی است. هر فردی که به خودکشی فکر می‌کند، داستان منحصربه‌فرد خود را دارد.
عوامل خطر خودکشی
هر فردی، صرف نظر از سن، جنسیت، قومیت یا موقعیت اجتماعی، ممکن است در معرض خطر خودکشی قرار گیرد. با این حال، عوامل خطر مختلفی می‌توانند احتمال خودکشی را افزایش دهند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این عوامل اشاره می‌کنیم:
- سابقه تلاش قبلی برای خودکشی
- داشتن اختلال روانی زمینه‌ای مانند افسردگی شدید، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یا اختلال دوقطبی
- احساس ناامیدی، بی‌ارزشی، انزوای اجتماعی و/یا تنهایی
- متاهل نبودن
- همجنس‌گرا، لزبین، دوجنس‌گرا یا ترنس بودن
- داشتن یک بیماری جسمی مزمن مانند سرطان، دیابت یا بیماری لاعلاج
- داشتن درد مزمن
- آسیب مغزی تروماتیک
- سابقه خانوادگی خودکشی
- سابقه خانوادگی اختلال روانی
- سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
- تجربه آزار جسمی یا جنسی
- زندگی در مناطق روستایی
- دسترسی آسان به وسایل خودکشی
- تجربه یک رویداد پر استرس در زندگی مانند از دست دادن یک عزیز، خدمت سربازی، جدایی، مشکلات مالی یا قانونی
- سابقه زندان یا بازداشتگاه در این اواخر
توجه: وجود عوامل خطر به معنای حتمی بودن خودکشی نیست. بسیاری از افرادی که عوامل خطر را دارند، هرگز اقدام به خودکشی نمی‌کنند. با این حال، آگاهی از این عوامل به ما کمک می‌کند تا افراد در معرض خطر را شناسایی و به آنها کمک کنیم.
خودکشی در کودکان و نوجوانان
خودکشی در کودکان و نوجوانان، مشکلی پیچیده و نگران‌کننده است. این پدیده اغلب به دنبال رویدادهایی رخ می‌دهد که از نظر بزرگسالان کوچک و بی‌اهمیت به نظر می‌رسند، اما برای نوجوانان بسیار طاقت‌فرسا و دردناکند. مواردی مانند مشکلات در مدرسه، از دست دادن یک دوست صمیمی یا تجربه شکست عشقی.
برخی از مهم‌ترین دلایل خودکشی در کودکان و نوجوانان عبارتند از:
- داشتن اختلال روانی، از جمله افسردگی
- از دست دادن دوستان صمیمی، جدایی از والدین یا درگیری با اعضای خانواده
- سابقه آزار جسمی یا جنسی
- مصرف مواد مخدر و الکل
- بیماری‌های مزمن، دردهای مزمن و ناتوانی‌های جسمی
- مسائل روابط جنسی همچون بارداری یا عفونت مقاربتی
- قربانی زورگویی بودن
- سردرگمی درباره گرایش جنسی
- خواندن یا شنیدن یک گزارش درباره خودکشی
پدیده قتل-خودکشی
در موارد نادر، افرادی که قصد خودکشی دارند ممکن است دیگران را نیز به قتل برسانند و سپس خودکشی کنند. به این پدیده قتل-خودکشی گفته می‌شود. برخی از عوامل خطر مرتبط با آن عبارتند از:
- سابقه اختلاف با همسر یا شریک عاطفی
- مشکلات قانونی یا مالی فعلی خانواده
- سابقه مشکلات سلامت روان، به ویژه افسردگی
- سوء مصرف الکل یا مواد مخدر
- دسترسی به اسلحه گرم
آغاز مصرف داروهای ضد افسردگی و افزایش خطر خودکشی
بیشتر داروهای ضد افسردگی به طور کلی بی‌خطرند، اما سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) الزام کرده است که روی تمام این داروها هشدار جعبه سیاه درج شود که سختگیرانه‌ترین هشدار برای داروهای پزشکی است. این هشدار به این دلیل داده می‌شود که در برخی موارد، به ویژه در نوجوانان و جوانان زیر 25 سال، ممکن است در هفته‌های اول مصرف داروهای ضد افسردگی یا هنگام تغییر دوز، افکار یا رفتارهای خودکشی افزایش یابد. این موضوع به ویژه در افرادی که سابقه افکار خودکشی یا مشکلات روانی داشته‌اند، بیشتر دیده می‌شود.
با این حال، به خاطر داشته باشید که داروهای ضد افسردگی با بهبود خلق‌وخو، احتمالا در طولانی‌مدت خطر خودکشی را کاهش می‌دهند.
پیامدهای خودکشی برای فرد و اطرافیان
افکار خودکشی و تلاش برای آن، عواقب بسیار جدی و گسترده‌ای دارد که نه تنها فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه بر زندگی اطرافیان او نیز سایه می‌اندازد.
برای فردی که به خودکشی فکر می‌کند:
- اختلال در زندگی روزمره: غرق شدن در افکار خودکشی باعث می‌شود فرد نتواند به وظایف روزمره خود بپردازد و زندگی عادی‌ای را داشته باشد.
- آسیب‌های جدی و دائمی: بسیاری از تلاش‌های خودکشی منجر به آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری مانند ناتوانی عضو، آسیب مغزی و حتی مرگ می‌شود.
برای بازماندگان خودکشی:
- غم و اندوه عمیق: از دست دادن یک عزیز بر اثر خودکشی، غم و اندوهی عمیق و طولانی را برای بازماندگان به همراه دارد.
- احساس گناه و خشم: بازماندگان اغلب احساس گناه می‌کنند که چرا نتوانسته‌اند از خودکشی عزیزشان جلوگیری کنند و ممکن است احساس خشم و عصبانیت نسبت به فرد متوفی داشته باشند.
- اختلال روانی: تجربه چنین رویداد تلخی می‌تواند منجر به بروز افسردگی، اضطراب و سایر اختلال‌های روانی در بازماندگان شود.
تشخیص علت افکار خودکشی
برای اینکه پزشک بتواند به بهترین شکل ممکن به شما کمک کند، باید ابتدا علت اصلی افکار خودکشی شما را تشخیص دهد. برای این کار، معاینات فیزیکی انجام می‌دهد، آزمایش‌هایی می‌نویسد و پرسش‌های دقیقی در مورد وضعیت سلامت روانی و جسمی شما می‌پرسد.
معمولا در این فرایند، پزشک به دنبال موارد زیر است:
- مشکلات سلامت روان: در بیشتر موارد، افکار خودکشی ریشه در یک مشکل روانی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلال دوقطبی دارد. برای تشخیص دقیق‌تر و درمان مناسب، ممکن است شما را به روانپزشک یا دیگر متخصصان سلامت روان ارجاع دهد.
- مشکلات سلامت جسمی: گاهی اوقات، بیماری‌های جسمی باعث بروز افکار خودکشی می‌شوند. برای بررسی این احتمال، ممکن است آزمایش خون و دیگر آزمایش‌های تشخیصی انجام شود.
- مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف بیش از حد الکل یا مواد مخدر می‌تواند باعث ایجاد احساسات منفی و افکار خودکشی شود. بسیاری از افرادی که افکار خودکشی دارند برای ترک مصرف الکل یا مواد مخدر به درمان نیاز دارند.
- تاثیر داروها: بعضی از داروها، چه تجویزی و چه بدون نسخه، ممکن است عوارضی مانند افسردگی یا اضطراب داشته باشند که به نوبه خود خطر خودکشی را افزایش می‌دهند. بنابراین، پزشک‌تان را در جریان تمام داروهایی که مصرف می‌کنید بگذارید.
روش‌های پیشگیری و درمان افکار خودکشی
درمان افکار و رفتارهای خودکشی به شرایط خاص هر فرد (میزان خطر خودکشی، مشکلات زمینه‌ای و…) بستگی دارد.
موارد اورژانسی
اگر اقدام به خودکشی کرده‌اید و آسیب دیده‌اید یا در معرض خطر آسیب رساندن به خود هستید، بلافاصله با شماره ۱۱۵ یا اورژانس محلی تماس بگیرید. اگر تنها نیستید، از فرد دیگری بخواهید با اورژانس تماس بگیرد.
در بیمارستان، پزشکان علاوه بر درمان جراحات احتمالی، وضعیت روانی شما را نیز ارزیابی می‌کنند تا از سلامت‌تان مطمئن شوند.
بسته به شرایط شما، پزشک ممکن است درمان‌های زیر را تجویز کند:
- دارو: داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب که می‌توانند به کاهش علائم روانی و بهبود خلق‌وخوی شما کمک کنند.
- پیشنهاد بستری شدن: در موارد شدید، ممکن است بستری شدن در بیمارستان برای نظارت و درمان فوری ضروری باشد.
- ارجاع به متخصص: اگر به درمان‌های تخصصی‌تر نیاز داشته باشید، پزشک شما را به یک روانپزشک یا روان‌شناس ارجاع می‌دهد.
احتمال دارد پزشک بخواهد مدتی در بیمارستان بمانید تا مطمئن شود حال شما رو به بهبود است. همچنین، برنامه‌ای برای پیگیری درمان شما تنظیم خواهد کرد.
موارد غیر اورژانسی
اگر افکار خودکشی دارید، اما وضعیت‌تان بحرانی نیست، درمان‌های زیر می‌توانند به شما کمک کنند تا بر این افکار غلبه کنید و احساس بهتری داشته باشید.
درمان‌های کوتاه‌مدت موثر
- برنامه‌ریزی برای ایمنی: با کمک یک متخصص، می‌توانید برنامه‌ای دقیق برای مواقعی که احساس خطر می‌کنید، تهیه کنید. این برنامه شامل راهکارهایی برای دور نگه داشتن خود از وسایل خطرناک (داروها، اشیای تیز و…)، مدیریت احساسات منفی و تهیه یک فهرست از افراد قابل اعتماد است تا در مواقع بحران به آنها رجوع کنید.
- تماس‌های حمایتی منظم: تماس‌های منظم با یک متخصص می‌تواند به شما کمک کند تا احساس امنیت بیشتری کنید و انگیزه لازم برای ادامه درمان را داشته باشید. این تماس‌ها فرصتی برای شما فراهم می‌کنند تا درباره احساسات خود صحبت کنید و راهکارهای جدیدی برای مدیریت مشکلات‌تان بیاموزید.
روان‌درمانی
افرادی که قبلا افکار خودکشی داشته‌اند، می‌توانند با کمک انواع مختلف روان‌درمانی، زندگی سالم‌تری را تجربه کنند. این درمان‌ها نه تنها به بهبود خلق‌وخو کمک می‌کنند، بلکه خطر تکرار این افکار را نیز به طور قابل توجهی کاهش می‌دهند.
۲ روش موثر روان‌درمانی:
- درمان شناختی رفتاری (CBT): این نوع درمان به شما کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی و رفتارهای ناسالمی که به افکار خودکشی دامن می‌زنند را شناسایی کرده و آنها را تغییر دهید. با استفاده از CBT، یاد می‌گیرید که چگونه با موقعیت‌های استرس‌زا بهتر کنار بیایید و افکار منفی را با افکار مثبت جایگزین کنید.
- درمان دیالکتیکی رفتاری (DBT): این درمان به ویژه برای افرادی که نوسانات خلقی شدیدی دارند و در کنترل رفتارهای خود با مشکل مواجه‌اند، مفید است. DBT به افراد کمک می‌کند تا مهارت‌هایی مانند تنظیم احساسات، تحمل ناراحتی و بهبود روابط بین فردی را بیاموزند.
دارو درمانی
داروها می‌توانند نقش مهمی در مدیریت افکار خودکشی داشته باشند. این داروها به طور معمول همراه با روان‌درمانی استفاده می‌شوند و به کاهش علائمی مانند افسردگی، اضطراب و روان‌پریشی کمک می‌کنند.
- داروهای ضد افسردگی: این داروها به تنظیم خلق‌وخو و کاهش احساس غم و اندوه کمک می‌کنند.
- داروهای ضد روان‌پریشی: این داروها برای درمان اختلال‌هایی مانند اسکیزوفرنی استفاده می‌شوند و توهم‌ها و هذیان‌ها را کاهش می‌دهند. کلوزاپین یک داروی خاص است که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای کاهش خطر تکرار خودکشی در افرادی که مبتلا به اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی هستند، تایید شده است.
- داروهای ضد اضطراب: این داروها به کاهش اضطراب و تنش کمک می‌کنند.
مهم است بدانید که:
- دارو درمانی باید زیر نظر پزشک انجام شود. هر دارویی عوارض جانبی خاص خود را دارد و دوز مناسب برای هر فرد متفاوت است.
- دارو درمانی به تنهایی کافی نیست. برای درمان موثر افکار خودکشی، ترکیبی از دارو درمانی و روان‌درمانی توصیه می‌شود.
- برخی داروها ممکن است در ابتدا علائم شما را بدتر کنند. اگر پس از مصرف دارو احساس کردید که افکار خودکشی‌تان تشدید شده است، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
مراقبت مشارکتی
مراقبت مشارکتی یک روش درمانی تیمی است که به افراد کمک می‌کند تا سلامت روان خود را بهبود بخشند. در این روش، یک تیم تخصصی متشکل از پزشک، روان‌شناس و سایر متخصصان سلامت روان با هم همکاری می‌کنند تا یک برنامه درمانی جامع و شخصی‌سازی شده برای هر فرد طراحی کنند. این برنامه درمانی معمولا شامل ترکیبی از دارو درمانی، روان‌درمانی و سایر روش‌های درمانی است.
سایر گزینه‌های درمان
علاوه بر درمان‌های دارویی و روان‌درمانی، روش‌های زیر نیز می‌توانند به بهبود سلامت روان فرد کمک کنند:
درمان اعتیاد: اگر اعتیاد به مواد مخدر یا الکل دارید، درمان تخصصی برای ترک اعتیاد ضروری است. این درمان‌ها معمولا شامل سم‌زدایی، شرکت در جلسات گروه‌‌درمانی و روان‌درمانی است.
حمایت و آموزش خانواده: خانواده شما می‌تواند نقش مهمی در بهبودی‌تان داشته باشد. درگیر کردن آنها در روند درمان، باعث می‌شود شما را بهتر درک کنند و از شما حمایت کنند. همچنین، آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله، به بهبود روابط خانوادگی کمک می‌کند.
تغییر در سبک زندگی
در کنار همه درمان‌ها، تغییر در سبک زندگی را فراموش نکنید:
مدیریت استرس: یادگیری تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا برای کاهش استرس بسیار مفید است.
بهبود عادات خواب: داشتن یک برنامه خواب منظم و ایجاد یک محیط آرام برای خواب، به بهبود کیفیت خواب و کاهش اضطراب کمک می‌کند.
تغذیه سالم: مصرف غذاهای مغذی و پرهیز از غذاهای فرآوری شده، انرژی و خلق‌وخوی شما را بهبود می‌بخشد.
ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم باعث ترشح اندورفین می‌شود که احساس شادی و آرامش را افزایش می‌دهد.
ایجاد شبکه حمایتی قوی: ارتباط با دوستان و خانواده و شرکت در فعالیت‌های گروهی، احساس تعلق و حمایت را افزایش می‌دهد.
اختصاص زمان برای سرگرمی‌ها: انجام فعالیت‌هایی که از آنها لذت می‌برید، به شما کمک می‌کند تا از استرس دور شوید و روحیه خود را تقویت کنید.
برای رسیدن به بهترین نتیجه، بهتر است ترکیبی از روش‌های درمانی مختلف را به کار بگیرید. برای مثال، می‌توانید همزمان از روان‌درمانی، دارو درمانی و تغییر در سبک زندگی استفاده کنید.
کمک به یک عزیز برای رهایی از افکار خودکشی
اگر یکی از عزیزانتان به خودکشی فکر می‌کند، نگران نباشید. شما می‌توانید به او کمک کنید.
قدم‌های مهم:
- صحبت روراست: از او بپرسید که آیا به خودکشی فکر می‌کند. این کار ممکن است سخت باشد، اما نشان می‌دهد که برایش ارزش قائلید.
- ایجاد فضای امن: محیطی آرام و بدون قضاوت فراهم کنید تا او بتواند آزادانه احساساتش را بیان کند.
- گوش دادن فعال: با دقت به حرفهای او گوش دهید و سعی کنید او را بفهمید.
- کمک به او برای یافتن یک متخصص: او را به مشورت با یک روان‌شناس یا مشاور تشویق کنید و در مسیر یافتن بهترین متخصص همراه او باشید.
- حمایت مداوم: حتی پس از شروع درمان، به حمایت از او ادامه دهید.
نکات مهم:
هرگز او را تنها نگذارید: اگر فردی که به خودکشی فکر می‌کند، تنها باشد، احتمال اقدام به خودکشی افزایش می‌یابد.
به او اطمینان دهید که دوستش دارید: به او بگویید که برای او ارزش قائلید و می‌خواهید به او کمک کنید.
از او نخواهید که قول بدهد به خودکشی فکر نکند: این کار ممکن است به او احساس گناه یا شرم بدهد.
به او کمک کنید تا یک برنامه ایمنی ایجاد کند: یک برنامه ایمنی می‌تواند شامل شماره تلفن‌های اضطراری، فهرستی از افراد قابل اعتماد و فعالیت‌هایی باشد که به او کمک می‌کنند تا حواسش پرت شود.
از خودتان مراقبت کنید: حمایت از فردی که به خودکشی فکر می‌کند بسیار استرس‌زا است. بنابراین، مهم است که شما نیز از خود مراقبت کنید و از منابع حمایتی بهره‌مند شوید.
چه کارهایی را نباید انجام دهید:
او را سرزنش یا قضاوت نکنید.
به او نگویید که باید قوی باشد.
احساسات او را کوچک نشمارید.
سخن آخر
این ۲ شماره را به خاطر بسپارید و در مواقع بحران، برای مقابله با خودکشی با آنها تماس بگیرید:
- برای کمک فوری، با شماره ۱۲۳ اورژانس اجتماعی تماس بگیرید.
- برای مشاوره و راهنمایی، با شماره ۱۴۸۰ بهزیستی تماس بگیرید.
علاوه بر آن، برای دریافت کمک‌های تخصصی، می‌توانید از مشاوره روانشناسی آنلاین و تلفنی اسنپ دکتر استفاده کنید.
