آموزش جنسی به نوجوانان؛ چطور آنها را از خطرات آگاه کنیم؟
نوجوانان امروزی یا همان نسل زِد (Z) قبل از اینکه حتی به بلوغ جسمی برسند و تمایلات جنسی را احساس کنند از طریق فیلم و سریال و بازی کامپیوتری و… با مفهوم رابطه جنسی و رفتارهای جنسی آشنا می‌شوند. به همین دلیل هم برنامه‌ریزی برای آموزش جنسی به نوجوانان بسیار مهم است و هر پدر و مادری باید برای آن آماده باشد. با این حال، صحبت کردن با نوجوانان در مورد رابطه جنسی قطعا سخت و پر چالش است. مخصوصا که آموزش جنسی به نوجوان نیاز به صبر و رواداری زیادی دارد. اما چگونه می‌توان هم به نوجوان این اطمینان را داد که می‌تواند هرگونه سوال و نگرانی درباره موضوعات جنسی را با ما در میان بگذارند و هم حد و مرزهای لازم را به او یاد داد؟
چرا آموزش جنسی به نوجوانان لازم است؟
در دنیای امروز رابطه جنسی آنقدر در فیلم‌ها و سریال‌ها و حتی بازی‌های کامپیوتری رایج است که ممکن است فکر کنید نوجوانان این نسل دیگر همه چیزهای لازم را درباره ایمنی و سلامت رابطه جنسی می‌دانند. اما واقعیت این است که تنها بخش کوچکی از آنچه در رسانه‌ها نمایش داده می‌شود، رفتار جنسی سالم را به نوجوانان نشان می‌دهد.
در چنین شرایطی نوجوانان نیاز به یک منبع قابل اعتماد و دلسوز دارند تا با خیال راحت اطلات درست و ضروری درباره رابطه جنسی را از آنها بگیرند و سوالات و نگرانی‌هایشان را با آنها درمیان بگذارند. شکی هم نیست که بهترین منبع والدین و پدر و مادر نوجوان هستند. بیشتر نوجوانان می‌گویند که نه دوستانشان، بلکه پدر و مادرشان بیش از هرکسی بر تصمیمات آنها در مورد رابطه جنسی تأثیر می‌گذارند، اما این فقط در صورتی است که والدینشان با آنها درباره رابطه جنسی صحبت کرده باشند.
طبیعتا به‌عنوان یک پدر و مادر صحبت کردن با نوجوان خود درباره رابطه جنسی کار راحتی نیست، اما این گفت‌گوها و آموزش‌ها بسیار مهم است. زیرا تنها یک مکالمه درست و منطقی درباره رابطه جنسی از طرف پدر و مادر است که باعث می‌شود نوجوان حقایق صحیح در مورد تمایلات جنسی را یاد بگیرد و بتواند برای داشتن یک رابطه جنسی و عاطفی سالم و ایمن برنامه‌ریزی کند.
به‌طور خلاصه داشتن مکالمات باز و صادقانه در مورد تمایلات جنسی به والدین این امکان را می‌دهد که نوجوانان خود را به بزرگسالانی تبدیل کنند که آمادگی بیشتری برای روابط سالم و معنادار داشته باشند.
جدا از همه اطلاعات مورد نیاز در مورد رابطه جنسی، نوجوان شما باید از طریق یک مکالمه سالم و منطقی با ارزش‌ها و باورهای خانوادگی شما در مورد رابطه جنسی آشنا شود.
آموزش جنسی به نوجوانان را از کجا شروع کنیم؟
تقریبا همه ما می‌دانیم که باید درباره موضوع حساس و مهمی مثل رابطه جنسی با نوجوانان خود صحبت کنیم و به آنها برای داشتن یک رابطه جنسی و عاطفی سالم و درست آموزش دهیم. منتها در قدم اول همیشه با این سوال سخت مواجه می‌شویم که درباره رابطه جنسی به نوجوان چه بگوییم؟ مخصوصا که نوجوان امروزی ارزش‌ها و نگرش مشابهی با والدین خود درباره رابطه جنسی و تمایلات جنسی و… ندارد.
مهمترین نکته اینکه بهتر است قبل از اینکه کودکان به سال‌های اولیه نوجوانی وارد شوند، در مورد موضوعات ابتدایی مرتبط به جنسیت و رابطه جنسی با آنها صحبت شود. مثلا:
- نام اندام‌های خصوصی بدن و عملکرد اندام‌های جنسی زن و مرد را برای آنها توضیح دهید.
- درباره بلوغ و چگونگی تغییر بدن با آنها صحبت کنید.
- حتما آنها را با قاعدگی (پریود شدن) آشنا کنید.
سپس زمانی که این کودک به نوجوانی رسید، صحبت‌های شما درباره رابطه جنسی باید بیشتر بر جنبه‌های اجتماعی و عاطفی تمایلات جنسی و ارزش‌های خانواده و جامعه متمرکز شود. در این دوره بهتر است درباره موضوعات زیر به روشنی و خیلی واضح با نوجوان خود صحبت کنید:
- از چه سنی می‌توان با جنس مخالف دوستی داشت؟
- چه زمانی بوسیدن پسر یا دختر اشکالی ندارد؟
- چگونه بفهمم که برای رابطه جنسی آماده هستم؟
- آیا رابطه جنسی دهانی هم رابطه جنسی است؟
- آیا برای نگه داشتن دوست پسر یا دوست دخترم باید حتما رابطه جنسی داشته باشم؟
- چگونه نه بگویم؟
- اگر کسی بخواهد مرا مجبور به رابطه جنسی کند چه کار باید کنم؟
سعی کنید با توجه به ارزش‌های خانواده و جامعه برای این سوالات پاسخ مشخص و قاطعانه‌ای برای نوجوان خود آماده کنید. حتی اگر فکر می‌کنید ارزش‌ها و نگرش شما به رابطه جنسی قدیمی است حتما درباره آنها با نوجوان خود حرف بزنید. مثلا اگر به شدت احساس می‌کنید که رابطه جنسی قبل از ازدواج اشتباه است، این احساس را با نوجوان خود در میان بگذارید و به او توضیح دهید که چرا چنین احساسی دارید. اگر دلایل اعتقادات خود را توضیح دهید، نوجوان شما به احتمال زیاد ارزش‌های شما را درک میکند.
مهمترین مواردی که باید در آموزش جنسی به نوجوانان بگوییم
اگرچه نوجوانان ممکن است از رسانه‌ها، مدرسه و دوستانشان چیزهایی درباره رابطه جنسی بشنوند و ببینند، اما ممکن است اطلاعاتی که در مورد این مسائل به دست می‌آورند به شدت نادرست باشد. برای همین مهم است که زمان گفت‌وگو درباره تمایلات جنسی و… حتما درباره موضوعات زیر با آنها صحبت شود:
- سیستم تولید مثل مردان و زنان
- رابطه جنسی امن و محافظت‌شده
- بارداری
- پرهیز و به تعویق انداختن رابطه جنسی
- راه‌هایی برای ابراز محبت بدون داشتن رابطه جنسی
- کنترل بارداری
- گرایش‌های جنسی (دگرجنس‌گرا، همجنس‌گرا، دوجنس‌گرا، ترنس‌سکشوال، آیسکشوال و…)
- بیماری‌های مقاربتی مثل HIV/AIDS و سایر عفونت‌های مقاربتی (کلامیدیا، سوزاک، عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، تبخال)
- پیامدهای عاطفی رابطه جنسی
- انواع خشونت جنسی از جمله تجاوز جنسی، تجاوز جنسی، سوء استفاده جنسی و آزار جنسی
راههای مقابله با فشار دیگران برای داشتن رابطه جنسی یکی از مهمترین مواردی است که باید درباره‌اش با نوجوان صحبت کرد. درباره دلایل صبر کردن برای داشتن رابطه جنسی در سن درست و با آدم درست صحبت کنید. به نوجوان خود یادآوری کنید که حتی اگر قبلا رابطه جنسی داشته باشد، می‌تواند از رابطه جنسی خودداری کند. برای او روشن کنید که همه رابطه جنسی ندارند و باکره بودن اشکالی ندارد. به نوجوان بگویید که تصمیم برای داشتن فعالیت جنسی شخصی است و نباید بر اساس آنچه دیگران فکر می‌کنند یا صرفا چون همه انجام می‌دهند، آنها هم مجبور به انجام آن باشند.
به نوجوان نشان دهید که راههای دیگری هم برای ارتباط عاطفی و نشان دادن علاقه به کسی وجود دارد. مثلا گفت‌وگوهای صمیمی، پیاده‌روی طولانی، دست در دست گرفتن، گوش دادن به موسیقی، رقصیدن، بوسیدن، لمس کردن و در آغوش گرفتن هم راههای دیگری برای تقسیم محبت هستند.
چند نکته برای راحت‌تر شدن گفت‌وگو در زمان آموزش جنسی به نوجوانان
رابطه جنسی یک موضوع کاملا شخصی و خصوصی است. پس طبیعی است که برای بسیاری از والدین اینکه با فرزندان خود در مورد رابطه جنسی صحبت کنند، دشوار باشد. نوجوانان هم ممکن است از صحبت درباره چنین موضوعی با پدر و مادر خود خجالت بکشند. اما چند نکته ساده وجود دارد که می‌تواند این گفت‌وگوهای دشوار را هم تا حدود زیادی راحت کند:
- با خودتان و با حقایق راحت باشید
سطح راحتی هر کس در بحث در مورد مسائل مربوط به سلامت جنسی متفاوت است. هرچه بیشتر بتوانید خودتان را درباره این مضوعات راحت کنید، در صحبت کردن با نوجوان هم راحت‌تر پیش می‌روید. در نتیجه فرزندتان هم احساس راحتی بیشتری میکند و درباره نگرانی‌ها و سوالات خود با شما حرف می‌زند. مثلا نیازی به استفاده از نام مستعار و احمقانه برای اندام‌های جنسی یا اعضای بدن نیست. از اصطلاحات دقیق و درست استفاده کنید. یک مکالمه راحت ایجاد کنید و سعی نکنید از هیچ موضوعی فرار کنید.
اگر روابط عاطفی و جنسی شما در گذشته شامل موقعیت‌ها یا تصمیم‌هایی بوده که اکنون از آنها پشیمان هستید یا از نظر احساسی بازبینی آنها برایتان سخت است، بدانید که گفت‌وگوهای شما ممکن است پیچیده‌تر هم شود. در این شرایط می‌توانید از دیگران مثلا پدربزرگ و مادربزرگ، برادر یا خواهر بزرگ‌تر نوجوان بخواهید تا با او درباره موضوعاتی که برای شما سخت است، صحبت کنند. حتی بد نیست از افراد حرفهای مانند معلمان، مشاوران، پزشکان و… برای این کار کمک گرفت.
- به مرزهای شخصی نوجوان احترام بگذارید
وقتی در مورد روابط جنسی صحبت می‌کنیم، احتمالا بیش از حد وارد زندگی شخصی طرف مقابل می‌شویم. بنابراین اگر در مورد رفتارهای جنسی با نوجوان خود حرف می‌زنیم، باید حواسمان باشد که وارد منطقه بسیار شخصی و ناخوشایند برای او نشویم. این کار می‌تواند منجر به تبدیل مکالمه به یک جر و بحث شود. پس حتما در چنین مکالماتی به مرزها و محدودیت‌های شخصی نوجوان احترام بگذارید و به سیگنال‌هایی که نشان می‌دهد او از ورود شما به محدوده خود ناراحت شده توجه کنید.
- خوب گوش کنید
به آنچه نوجوانان در مورد تمایلات جنسی می‌گویند گوش کنید. هرچه نوجوانان بیشتر به ما اعتماد کنند، بیشتر می‌توانیم آنها را برای داشتن رابطه عاطفی و رابطه جنسی درست راهنمایی کنیم. یکی از کارهایی که اطمینان و اعتماد نوجوان را جلب میکند این است که خوب به حرفهای آنها گوش کنیم. هرچه کمتر حرف بزنیم و بیشتر گوش کنیم یعنی گفت‌وگو بیشتر از موعظه و نصیحت دور شده و برای نوجوان خوشایندتر خواهد بود.
به نوجوان بدون قضاوت کردن او گوش کنید و اگر نظراتش درست و سالم نیست، راهی پیدا کنید تا بدون گارد گرفتن اشتباه بودن آن را بپذیرد.
- فرضیه نسازید
فکر نکنید اگر نوجوان شما سوالی درباره تمایلات جنسی پرسید حتما رابطه جنسی دارد. بیشتر وقت نوجوان‌ها ممکن است سوالاتی در مورد رابطه جنسی، تمایلات جنسی، پیشگیری از بارداری و موارد دیگر بپرسند، فقط به این دلیل که کنجکاو هستند یا چیزی در مورد آن شنیده‌اند. در واقع آنها بیشتر برای به‌دست آوردن اطلاعات قابل اعتماد سوال می‌پرسند.
- سخنرانی نکنید، دلایل را توضیح دهید
سخنرانی‌های از بالا به پایین همیشه نتیجه معکوس می‌دهند. در این گفت‌وگوها مهم است که مطمئن شوید که نوجوان به روشنی متوجه شده که چرا از او انتطار دارید یک سری قواعد را درباره رابطه و رفتارهای جنسی رعایت کند. گفت‌وگو را تنها محدود به قانون‌گذاری و تعیین قوانین نکنید. اجازه بدهید نوجوان ارزش‌ها و نگرش‌های شما درباره تمایلات جنسی را درک کند و متوجه شود که چرا رعایت برخی قواعد به حفظ سلامت و ایمنی خودش کمک میکند. این کار باعث می‌شود آنها احساس کنترل شدن نداشته باشند و بفهمند هدف شما محافظت و راهنمایی آن‌هاست.
- تمایلات جنسی را تبدیل به گناه نکنید
متاسفانه در بیشتر مواقع یک بزرگ‌تر با نوجوانان درباره رابطه جنسی صحبت میکند، این گفت‌وگو فقط در مورد خطرات و پیامدهای رابطه جنسی است. اگر می‌خواهیم یک گفت‌وگوی سازنده داشته باشیم باید درباره جنبه‌های مثبت و خوب مرتبط با رابطه عاطفی و جنسی هم با نوجوان حرف بزنیم. نوجوانان باید از ما به عنوان بزرگسال در مورد لذت‌های جنسی هم بشنوند. مثلا در مورد حس خوشحالی از فهمیدن اینکه کسی که دوستش دارید، شما را دوست دارد یا شادی پس از تجربه اولین بوسه به او بگویید.
حرف آخر
بسیاری از مسائل، مانند فشار همسالان، کنجکاوی، و تنهایی، ممکن است نوجوانان را به فعالیت جنسی زودهنگام بکشاند. از طرف دیگر رابطه جنسی برای نوجوان یک رفتار بزرگسالانه محسوب می‌شود و خیلی وقت‌ها برای نشان دادن اینکه او هم بزرگ شده، رابطه جنسی را امتحان میکند. بنابراین مهم است به نوجوان خود اطمینان دهید که صبر کردن برای داشتن رابطه جنسی در سن درست ابدا اشکالی ندارد و نشانه عقب ماندن از بزرگسالی نیست.
صحبت کردن درباره رابطه جنسی باید مدام و به شکل مرتب تکرار شود. یعنی تنها یک بار آموزش جنسی و گفت‌وگو درباره تمایلات جنسی کافی نیست. به نوجوان خود اجازه دهید بداند که شما همیشه آماده هستید و می‌خواهید به هر سؤال یا نگرانی او درباره موضوعات حساس پاسخ دهید.
می‌توانید مقالات یا کتاب‌های مناسب نوجوان با موضوع تمایلات جنسی نوجوانان را برای خانه بخرید. مطمئن باشید که نوجوانان خودشان این کتاب‌ها را از کتابخانه برمی‌دارند و می‌خوانند. همچنین می‌توانید از یک روان‌شناس و مشاور با تجربه برای راحت‌تر شدن این گفت‌وگوها کمک بگیرید. با مراجعه به سایت و اپلیکیشن اسنپ دکتر و اسنپ کلینیک بهترین و کاربلدترین متخصصان این حوزه در اختیار شما خواهند بود و می‌توانند به سوالات شما برای هرچه بهتر شدن این گفت‌وگوهای سخت کمک کنند.
