پرکاری تیروئید چیست و چه علائمی دارد؟
تیروئید به‌عنوان یک غده پروانه‌ای شکل در گردن شناخته می‌شود که وظیفه آن، تولید و ترشح هورمون‌هایی در خون است که رشد و متابولیسم بدن را کنترل می‌کنند. پرکاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که تولید هورمون‌ها از سوی این غده به شکلی بیش از اندازه انجام شود؛ شرایطی که در آن، با پخش شدن هورمون‌ها در سرتاسر بدن، عوارضی همچون اسهال، مشکلات تنفسی و خستگی در فرد ایجاد می‌شود.
بدون روش‌های درمانی، این بیماری می‌تواند عوارض شدیدی را برای هر شخص به همراه داشته باشد و سبک زندگی اشخاص را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، روش‌های درمانی و داروهای مختلفی وجود دارد که می‌تواند به کاهش تولید هورمون‌های غده تیروئید کمک کند. در این مطلب از وبلاگ اسنپ دکتر قصد داریم بیشتر درباره این بیماری صحبت کنیم و به علائم، روش‌های تشخیص و راه‌های درمان آن اشاره کنیم.
پرکاری تیروئید چیست و چه عواملی منجر به بروز این بیماری می‌شود؟
پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید هورمون‌های بیش از اندازه‌ای تولید کند. این وضعیت تحت عنوان تیروئید بیش‌فعال نیز شناخته می‌شود و می‌تواند باعث افزایش سرعت متابولیسم بدن شود. از علائم این بیماری می‌توان به کاهش وزن، لرزش دست و ضربان قلب سریع و نامنظم اشاره کرد.
شرایط مختلفی در پرکاری فرایند تیروئید اثرگذار است. بیماری گریوز (Graves’ Disease) که به‌عنوان یک اختلال خودایمنی شناخته می‌شود، از شایع‌ترین علل پرکاری تیروئید است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن با آنتی‌بادی به غده تیروئید حمله می‌کند و در نتیجه آن، غده تیروئید هورمون‌های بیشتری را آزاد می‌کند.
ابتلا به بیماری گریوز در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد. با این حال، یک تحقیق در سال ۲۰۱۱ توضیح می‌دهد که ژنتیک تا حد زیادی می‌تواند تعیین کند که آیا خطر ابتلا به گریوز در یک فرد وجود دارد یا خیر. با این حال عوامل محیطی بسیار زیادی در ابتلا به این بیماری نیز نقش دارد. مطالعات روی خانواده‌ها و فرزندان دوقلو نشان می‌دهد که بیماری گریوز توسط یک نقص ژنی ایجاد نمی‌شود، بلکه ناشی از تغییرات کوچک در چندین ژن مختلف است.
اگر از بستگان خود، شخصی را می‌شناسید که به پرکاری تیروئید مبتلاست، پیشنهاد می‌کنیم که به پزشک مراجعه کنید تا بررسی‌های لازم دراین‌باره انجام شود. جدا از بیماری گریوز، عوامل دیگری در پرکاری تیروئید اثرگذار است که عبارتند از:
- یُد اضافی: این ماده معدنی یکی از عناصر کلیدی در T4 (یکی از دو هورمونی که تیروئید ترشح می‌کند) است و مصرف بیش از حد آن می‌تواند باعث پرکاری موقت غده تیروئید شود. یُد را می‌توان از طریق غذاهایی مانند ماهی و لبنیات دریافت کرد و در داروهایی مانند آمیودارون (برای آریتمی قلبی) و شربت‌های سرفه نیز یافت می‌شود.
- تیروئیدیت (التهاب تیروئید): تیروئیدیت به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن، غده تیروئید متورم شده و منجر به تولید بیش از حد یا کمتر هورمون‌ها می‌شود.
- ندول‌های خوش‌خیم تیروئید: ندول‌ها (Nodules) به‌عنوان توده‌هایی معرفی می‌شوند که اغلب به دلایل ناشناخته روی غده تیروئید قرار می‌گیرند. برخی از ندول‌ها، هورمون‌های تیروئیدی اضافی‌ای تولید می‌کنند اما اکثر آنها خوش‌خیم هستند. از نام‌های دیگر این توده‌ها می‌توان به تومورهای خوش‌خیم یا آدنوم نیز اشاره کرد.
- ندول‌های سمی تیروئید (آدنوم سمی): برخی از ندول‌های تیروئید، بدخیم یا سرطانی هستند. خوش‌خیم یا بدخیم بودن ندول با سونوگرافی و نوعی بیوپسی بافتی به نام آسپیراسیون با سوزن ظریف مشخص می‌شود.
- مقادیر زیاد T4 در خون: سطوح بالای T4 می‌تواند ناشی از مصرف برخی مکمل‌های غذایی یا مصرف بیش از حد داروهای هورمونی تیروئید مثل لووتیروکسین باشد.
علائم پرکاری تیروئید چیست؟
برخی از علائم پرکاری تیروئید ممکن است به شکل فیزیکی آشکار باشند در حالی که برخی علائم دیگر، به‌سختی قابل تشخیص است. گاهی پرکاری تیروئید با اضطراب نیز اشتباه گرفته می‌شود. با توجه به گفته‌های مؤسسه ملی بهداشت (NIH)، علائم و نشانه‌های بارز پرکاری تیروئید عبارتند از:
- کاهش وزن، همراه با افزایش اشتها
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- احساس عصبی بودن یا تحریک‌پذیری
- احساس خستگی همراه با مشکل خواب
- لرزش دست و ضعف عضلانی
- احساس گرمای بیش از اندازه
- حرکات مکرر روده
خود غده تیروئید نیز پس از متورم شدن می‌تواند به گواتر تبدیل شود که شکلی متقارن یا یک‌طرفه دارد. گواتر درواقع بزرگ شدن غده تیروئید است و اغلب به‌صورت برآمدگی یا پف در قاعده گردن قابل مشاهده است و از شایع‌ترین علل آن می‌توان به کمبود ید در بدن اشاره کرد.
در این بین، چشم‌های برجسته یا برآمده نیز یکی از علائم پرکاری تیروئید است؛ شرایطی که از نظر پزشکی به‌عنوان اگزوفتالموس (Exophthalmos) شناخته می‌شود و با بیماری گریوز مرتبط است. پرکار بودن تیروئید اگر در درازمدت درمان نشود، می‌تواند باعث ریزش مو شود.
عوارض پرکاری تیروئید چیست؟
عدم درمان پرکاری تیروئید می‌تواند به افزایش خطر ابتلا به موارد زیر، منجر شود:
- طوفان تیروئید: طوفان تیروئید (Thyroid Storm) یک بیماری نادر است که در نتیجه پرکاری تیروئید درمان‌نشده رخ می‌دهد. بدن شما به‌سبب هورمون‌های بیش از حد، حالتی لبریز شده پیدا می‌کند. این بیماری به‌شکلی بالقوه تهدیدکننده است و می‌تواند علائمی مانند ضربان قلب سریع، فشار خون بالا و تب را در اشخاص ایجاد کند.
- عوارض بارداری: این مورد شامل افرادی است که پیش‌تر با اختلالات تیروئیدی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند و در دوران بارداری دچار پرکاری تیروئید شده‌اند. سطوح بالای هورمون‌های تیروئید می‌تواند هم به افراد باردار و هم به جنین، آسیبی جدی وارد کند. خطرات حاصل از این اتفاق شامل سقط جنین و زایمان زودرس است. آزمایش‌های منظم هورمون تیروئید در دوران بارداری می‌تواند بی‌نظمی‌های فرایند ترشح را تشخیص دهد و در نتیجه، داروهایی برای کنترل سطوح ترشح از طرف پزشک برای مادر تجویز شود.
- پوکی استخوان: پرکاری تیروئید می‌تواند باعث ضعیف و نازک شدن استخوان‌های شما شود و در نهایت، پوکی استخوان را برای اشخاص به‌همراه داشته باشد. مصرف مکمل‌های ویتامین D و کلسیم در طول فرایند درمان و بعد از آن می‌تواند به بهبود وضعیت سلامت استخوان‌تان کمک کند. در کنار موارد ذکرشده، ورزش کافی یا فعالیت بدنی روزانه در پیش‌گیری از پوکی استخوان اثرگذار است.
- سرطان: برخی از افراد مبتلا به پرکاری تیروئید به سرطان تیروئید مبتلا می‌شوند که به آن، کارسینوم تیروئید (Thyroid Carcinoma) می‌گویند. یک بررسی اجمالی در سال ۲۰۱۸ نشان داد که سرطان تیروئید در بیماران پرکاری تیروئید، تهاجمی‌تر و وخیم‌تر از بیمارانی است که تیروئید سالم دارند.
علاوه بر این، پرکاری تیروئید می‌تواند باعث فیبریلاسیون دهلیزی شود؛ یک آریتمی خطرناک (ضربان قلب نامنظم) که منجر به سکته مغزی و همچنین نارسایی احتقانی قلب می‌شود. اختلالات تیروئید درمان‌نشده آسیب زیادی به بدن اشخاص وارد می‌کند و در صورت عدم درمان می‌تواند به فوریت‌های پزشکی تبدیل شود.
بسیاری از آزمایش‌هایی که برای تشخیص پرکاری تیروئید و سایر بیماری‌های این غده تجویز می‌شود، ساده هستند. اگر فکر می‌کنید که علائم ذکر شده را تجربه می‌کنید، در اسرع وقت با پزشک خود صحبت کنید و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
پزشکان چگونه پرکاری تیروئید را تشخیص می‌دهند؟
برای ارزیابی اشخاص از منظر پرکاری تیروئید، پزشکان سابقه شخصی و خانوادگی شما را جمع‌آوری می‌کنند و یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهند و معمولاً پرکاری تیروئید را براساس علائم بالینی و آزمایش‌های مختلف، تشخیص می‌دهند. آزمایش‌های تشخیصی معتبر عبارتند از:
- آزمایش سطح T4 و T3: این آزمایش‌ها میزان هورمون‌های تیروئید T3 و T4 را در خون شما اندازه‌گیری می‌کنند.
- تست سطح هورمون محرک تیروئید (TSH): هورمون محرک تیروئید، هورمونی ترشح‌شده از غده هیپوفیز است که غده تیروئید را برای تولید هورمون تحریک می‌کند. وقتی سطوح هورمون تیروئید بالا باشد، تولید هورمون از سوی غده هیپوفیز کاهش می‌یابد. کاهش TSH به‌شکلی غیرطبیعی می‌تواند از نشانه‌های اولیه پرکاری تیروئید باشد.
- اسکن تیروئید (اسکن جذب ید): این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا با اندازه‌گیری میزان ید در جریان خون، تشخیص دهند که آیا تیروئید شما بیش از حد فعال است یا نه. در این آزمایش، پزشک به شما یک قرص با مقداری مایع ید می‌دهد و سپس روی یک میز دراز می‌کشید و یک دوربین مخصوص از تیروئید شما عکس می‌گیرد. اسکن تیروئید می‌تواند نشان دهد که چه میزان از نواحی غده منجر به ایجاد مشکل شده است.
- سونوگرافی تیروئید: سونوگرافی می‌تواند اندازه کل غده تیروئید و همچنین توده‌های رو یا داخل آن را بررسی کند. پزشکان همچنین می‌توانند از سونوگرافی برای تعیین جامد یا کیستیک بودن توده استفاده کنند.
- سی‌تی اسکن و ام‌ار‌آی: نتایج این آزمایش می‌تواند وجود تومور هیپوفیز در بدن را نشان دهد.
پزشکان عمومی امکان تجویز چنین آزمایش‌هایی را دارند اما برای بررسی کامل و تشخیص درست، بهتر است به متخصصین غدد مراجعه کنید که در درمان و مدیریت شرایط سلامتی مرتبط با هورمون، تخصص بیشتری دارند.
روش‌های درمان پرکاری تیروئید چیست؟
روش‌های مختلفی برای درمان پرکاری تیروئید وجود دارد که در ادامه به برخی از رایج‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
درمان دارویی پرکاری تیروئید
داروهای ضد تیروئید از تولید هورمون به میزان قابل توجهی جلوگیری می‌کنند. از رایج‌ترین داروهای مصرفی می‌توان به تیونامیدها اشاره کرد که شامل متیمازول و پروپیل تیواوراسیل است. سال‌هاست که تیونامیدها برای درمان پرکاری تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرند و برای کودکان و بزرگسالان، از جمله افراد باردار، دارویی مطمئن و ایمن محسوب می‌شوند.
داروهای ضد تیروئید می‌توانند عوارض جانبی ناخوشایندی مانند درد مفاصل، ریزش مو و بثورات پوستی را به همراه داشته باشند و در موارد نادر، به آسیب در ناحیه کبد نیز منجر می‌شوند.
ید رادیواکتیو
ید رادیواکتیو (Radioactive iodine) یا به اختصار (RAI) به‌طور مؤثری سلول‌های تولیدکننده هورمون‌های تیروئید را بدون آسیب رساندن به سایر بافت‌های بدن از بین می‌برد و معمولاً به صورت قرص یا مایع خوراکی مصرف می‌شود.
اکثر اشخاصی که به‌سبب پرکاری تیروئید تحت درمان قرار می‌گیرند و از ید رادیواکتیو استفاده می‌کنند، با وضعیتی معکوس مواجه شده و دچار کم‌کاری تیروئید می‌شوند. با این حال این روش، درمانی ساده‌تر را برای اشخاص به‌همراه دارد و شامل مصرف روزانه مکمل می‌شود. استفاده از ید رادیواکتیو در دوز بالا برای درمان سرطان تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ید رادیواکتیو به خودی خود عوارضی ندارد اما با مصرف بالای آن، عوارض جانبی‌ای در برخی شرایط پدیدار می‌شود که شامل گردن درد، حالت تهوع و خشکی دهان است و می‌تواند روی باروری اشخاص نیز اثرگذار باشد.
عمل جراحی
در طول عمل تیروئیدکتومی (Thyroidectomy)، تمام یا بخشی از غده تیروئید برداشته می‌شود. این جراحی عموماً برای افراد خاصی که مبتلا به پرکاری تیروئید هستند، توصیه می‌شود و عموماً مختص بیمارانی است که بدن آنها به سایر گزینه‌های درمانی، پاسخ نمی‌دهد یا نمی‌توانند از روش‌های دیگر استفاده کنند.
برای درمان تیروئیدیت، تیروتوکسیکوز و سرطان تیروئید نیز از این عمل جراحی استفاده می‌شود. اگر غده تیروئید شما به‌طور کامل برداشته شود، باید تا پایان عمر از مکمل‌های هورمون تیروئید استفاده کنید. داروی لووتیروکسین، یک نسخه مصنوعی از هورمون T4 تیروئید است و معمولاً به شکل قرص تجویز می‌شود. مصرف این دارو از کم‌کاری تیروئید جلوگیری می‌کند.
مانند تمامی جراحی‌ها، برداشتن تیروئید با خطرات و عوارضی همراه است و معمولاً فرایند جراحی توسط جراح غدد درون‌ریز، متخصص گوش و حلق و بینی یا در برخی موارد، جراح عمومی انجام می‌شود.
تفاوت پرکاری تیروئید با کم‌کاری تیروئید چیست؟
پرکاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که تیروئید شما بیش از حد فعال باشد و هورمون‌های زیادی تولید کند. در مقابل، کم‌کاری تیروئید زمانی بروز پیدا می‌کند که غده به اندازه کافی هورمون تولید نکند. این دو بیماری در برخی علل مانند تیروئیدیت، مصرف ید، برخی اختلالات خودایمنی یا مصرف برخی داروها، مشترک‌اند. با این حال، کم‌کاری تیروئید می‌تواند به‌سبب عوامل زیر باشد:
- عمل جراحی
- پرتو درمانی
- عوامل ژنتیکی
- غده هیپوفیز آسیب‌دیده
علائم کم‌کاری تیروئید می‌تواند متفاوت باشد و مختص تیروئید نیست. برخی از علائم رایج این بیماری که با پرکاری تیروئید متفاوت است، عبارتند از:
- احساس سرما
- احساس خستگی
- کاهش خلق‌وخو
- یبوست
- پوست خشک
- فراموشی
تشخیص کم‌کاری تیروئید اغلب شامل معاینه فیزیکی، بررسی سابقه خانوادگی، آزمایش خون و تست‌های هورمونی است.
دلایل زیادی برای تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید وجود دارد که پیش‌تر در این مقاله به آن اشاره کردیم. چشم‌انداز طولانی‌مدت این بیماری، به علل ایجاد آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد، در صورت عدم درمان، وضعیت جسمانی اشخاص بدتر می‌شود و تیروئید به تهدیدی انکارناپذیر برای زندگی شخص تبدیل می‌شود.
با این حال، خبر خوب این است که راه‌های درمانی بسیار زیادی برای پرکاری تیروئید وجود دارد و در بسیاری از موارد، فرد مبتلا می‌تواند پس از یک دوره درمانی به سلامت کامل خود بازگردد. در صورتی که علائم این بیماری را تجربه می‌کنید، ناگهان وزن کم کرده‌اید یا احساس خستگی بسیار شدیدی می‌کنید، پیشنهاد می‌کنیم با پزشکی دراین‌باره صحبت کنید تا آزمایشات و بررسی‌های لازم روی شما انجام شود.
