برای جلوگیری از کم خونی در بارداری چه باید کرد؟

زنان باردار به ویژه در سه ماه دوم و سوم بارداری، بیشتر در معرض ابتلا به فقر آهن و کم‌خونی (Anemia) هستند. علائمی مانند احساس خستگی شدید، تنبلی و بی‌خوابی از علائم کم خونی بر اثر فقر آهن هستند. خبر خوب این است که کم خونی در دوران بارداری با مصرف یک مکمل یا تغذیه درست برطرف می‌شود و با تغذیه سالم می‌توانید از این عارضه پیشگیری کنید. برای اطلاعات بیشتر درباره جلوگیری از فقر آهن در دوره بارداری، تا انتهای این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر همراه ما باشید.

کم خونی در دوران بارداری 

کم خونی یا آنِمی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن توانایی لازم را برای تولید گلبول‌های قرمز سالم و کافی نداشته باشد. بدون گلبول‌های قرمز، توزیع اکسیژن در سراسر بدن با مشکل روبرو می‌شود و می‌تواند علائمی مانند خستگی مفرط، تنگی نفس و سردرد ایجاد کند. بیش از ۴۰۰ نوع کم خونی وجود دارد؛ اما برخی از انواع کم خونی زنان باردار را درگیر می‌کند که عبارتند از:

• کم خونی ناشی از فقر آهن: کمبود آهن، شایع‌ترین علت کم خونی در سراسر جهان است و زنان باردار بیشتر در معرض کم خونی بر اثر فقر آهن هستند.
• کم خونی ناشی از کمبود فولات: کمبود اسید فولیک در خون، منجر به کم خونی ناشی از کمبود فولات می‌شود که در زنان باردار بسیار رایج است. دریافت کافی ویتامین B9 برای پیشگیری از این وضعیت پیشنهاد می‌شود.
• کم خونی ناشی از ویتامین B12: این نوع از کم خونی در دوران بارداری چندان شایع نیست؛ اما در صورت بروز، پزشک داروی مکمل تجویز می‌کند.

درمان کم خونی در بارداری، صرف نظر از علت بروز آن بسیار مهم است. پیگیری روند درمان به شما کمک می‌کند که احساس بهتری داشته باشید. کم خونی شَدید و درمان‌نشده می‌تواند عوارض بسیاری داشته باشد که از میان آن‌ها می‌توانیم به زایمان زودرس و نیاز به تزریق خون در حین زایمان اشاره کنیم. بسیاری از پزشکان در اولین ویزیت قبل از زایمان و مجددا در سه ماهه دوم یا سوم بارداری، کم خونی را در بدن مادر بررسی می‌کنند.

علائم کم خونی در بارداری

در ابتدای بارداری، تشخیص علائم کم خونی دشوار است؛ چرا که ممکن است با علائم طبیعی بارداری اشتباه گرفته شود. در واقع، برخی از زنان باردار تا زمانی که در آزمایش خون مشخص نشود، از کم خونی خود کاملا بی‌اطلاع هستند. کم خونی در دوران بارداری می‌تواند علائم زیر را ایجاد کند:

• خستگی یا ضعف بیش از حد
• سردرد
• سرگیجه
• تنگی نفس
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• بی‌حسی یا احساس سرما در دست‌ و پا
• دمای پایین بدن
• رنگ‌پریدگی، به خصوص از دست دادن رنگ در صورت، لب‌ها یا ناخن‌ها
• درد قفسه سینه
• مشکل در تمرکز
• تحریک‌پذیری (شایع‌ترین نشانه کمبود ویتامین B12)

در صورت تجربه هر کدام از علائم بالا، باید با پزشک مشورت کنید. ویزیت آنلاین از طریق اسنپ دکتر در این شرایط می‌تواند بسیار مفید باشد و با این روش بهترین صرفه‌جویی را در زمان خواهید داشت. پزشک پس از گرفتن شرح حال شما، آزمایش‌هایی را تجویز خواهد کرد و متناسب با جواب آزمایش، دارو و مکمل تجویز می‌کند.

دلایل کم خونی در بارداری

اکثر موارد کم خونی در بارداری (حدود ۷۵ درصد)، کم خونی ناشی از فقر آهن است که به دلیل سطوح پایین آهن در بدن زنان باردار اتفاق می‌افتد. اما همانطور که پیش از این توضیح دادیم، کم خونی به دلیل کمبود ویتامین‌ها نیز ممکن است در دوران بارداری اتفاق بیفتد. در ادامه به تمام دلایل کم خونی در دوران بارداری اشاره می‌کنیم.

کم خونی ناشی از فقر آهن

آهن یک ماده معدنی ضروری است که به تولید هموگلوبین در بدن کمک می‌کند. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز وجود دارد و به انتقال اکسیژن از ریه‌ها به بقیه بدن کمک می‌کند. در دوران بارداری، برای حمایت از مادر و کودک در حال رشد، مقدار خون در بدن افزایش می‌یابد و این میزان خون تا هفته ۲۴ بارداری تا ۴۵ درصد افزایش می‌یابد.

با افزایش خون در دوران بارداری، بدن به میزان بیشتری از آهن (تا دو برابر) نیاز دارد و دریافت این میزان از آهن از طریق تغذیه برای زنان باردار دشوار است. بدون ذخایر کافی آهن، تولید گلبول‌های قرمز کند شده و اکسیژن کمتری به بدن می‌رسد و بر اثر آن مادر احساس خستگی پیدا می‌کند.

کم خونی بر اثر کمبود ویتامین یا بیماری‌های زمینه‌ای

در برخی از موارد نادر، کم خونی در دوران بارداری می‌تواند ناشی از کمبود ویتامین باشد. برای مثال سطوح پایین ویتامین B12، فولات یا ویتامین C می‌تواند منجر به کم خونی شود. بیماری‌های زمینه‌ای مانند اختلال تیروئید نیز یکی از عوامل بروز کم خونی در زنان باردار است.

عوامل تشدید کننده کم خونی در بارداری

برخی از زنان بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به کم خونی هستند. موارد زیر، خطر ابتلا به کم خونی را در دوران بارداری افزایش می‌دهند:

• بارداری دو قلو یا بیشتر
• کاهش اشتها به دلیل تهوع صبحگاهی
• بارداری بلافاصله پس از بارداری قبلی
• سابقه کم خونی یا قاعدگی شدید
• عدم دریافت آهن کافی در رژیم غذایی

خطرات کم خونی در بارداری

اگر کم خونی درمان نشود، شرایط حادی پیش می‌آید. کم خونی شدید درمان نشده به ویژه در دو یا سه ماه اول بارداری، ممکن است مشکلات زیر را ایجاد کند:

• ضعف در رشد جنین
• عفونت‌
• زایمان زودرس
• وزن کم نوزاد هنگام تولد
• نیاز به تزریق خون هنگام زایمان
• افسردگی پس از زایمان

اما باید بدانید که حتی اگر تجربه کم خونی در دوران بارداری را داشته باشید، بسیار نادر است که نوزاد شما کمبود آهن داشته باشد. زیرا جنین ابتدا تمام آهنی را که برای رشد نیاز دارد مصرف می‌کند و فقر آهن بدن شما در دوران بارداری، تاثیری روی کمبود آهن نوزاد نخواهد داشت.

آیا کم خونی می‌تواند باعث سقط جنین شود؟ جواب خیر است. کم خونی مستقیما باعث سقط جنین نمی‌شود؛ با این حال ممکن است عوارضی داشته باشد که پیش از این به آن‌ها اشاره کرده‌ایم.

نحوه تشخیص و درمان کم خونی در دوران بارداری

برای تشخیص کم خونی در بارداری، معمولا یک آزمایش به نام شمارش کامل خون (CBC) توسط پزشک تجویز می‌شود که در آن تعداد سلول‌های مختلف تشکیل‌دهنده خون را جدول‌بندی می‌کنند. اگر تعداد گلبول‌های قرمز خون پایین باشد، پزشک کم خونی را تشخیص می‌دهد و ممکن است برای تشخیص قطعی نوع کم خونی، آزمایش‌های دیگری را نیز تجویز کند. آزمایش CBC یکی از تست‌های استاندارد مراقبتی برای اوایل بارداری است و معمولا در اولین ویزیت قبل و بعد از زایمان توسط پزشک تجویز می‌شود.

درمان کم خونی ناشی از فقر آهن در دوران بارداری ساده است: باید آهن بیشتری دریافت کنید! پزشک ممکن است علاوه بر ویتامین‌های دوران بارداری، مکمل آهن روزانه را برای شما تجویز کند. طبق دستور پزشک داروهای مکمل را دریافت کنید تا اثربخشی خوبی داشته باشند. برای اثربخشی بهتر، مکمل آهن را یک یا دو ساعت قبل از وعده غذایی مصرف کنید. نحوه تامین آهن در دوران بارداری به سه دسته مکمل خوراکی، تزریق وریدی و دریافت مستقیم از مواد غذایی تقسیم می‌شود که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

مصرف مکمل آهن در بارداری

مکمل‌های آهن که برای درمان کم خونی در دوران بارداری تجویز می‌شوند، ممکن است حالت تهوع دوران بارداری را شدیدتر کنند. در این موارد باید راهکارهای سالم و بی‌ضرری را برای کم کردن تهوع صبحگاهی امتحان کنید. مثلا با خوردن وعده‌های غذایی کوچکتر و مکرر (شش وعده کوچک به جای سه وعده بزرگ) می‌توان از تهوع صبحگاهی پیشگیری کرد. همچنین می‌توانید مکمل آهن را درست پیش از خواب مصرف کنید؛ زیرا در حالت خواب کمتر متوجه حالت تهوع می‌شوید. پزشک ممکن است قرص آهن آهسته رهش یا نوع دیگری از آهن (مانند قرص آیرون بیس گلیسینات) را برای شما تجویز کند.

تزریق داخل وریدی آهن در بارداری

اگر نمی‌توانید مکمل‌های آهن را تحمل کنید، یا بعد از حدود سه هفته به افزایش سطح هموگلوبین شما کمکی نکرده‌اند، یا اگر کم خونی شدید ناشی از فقر آهن دارید (به ویژه در اواخر بارداری)، ممکن است پزشک تزریق آهن داخل وریدی را تجویز کند؛ هرچند این شکل تجویز مکمل آهن، به ندرت اتفاق می‌افتد. 

مصرف غذاهای سرشار از آهن

برای درمان کم خونی در دوران بارداری نباید فقط به مصرف مکمل‌ها اکتفا کنید؛ باید مطمئن شوید که رژیم غذایی شما حاوی مقادیر فراوانی از منابع غنی از آهن است. برای مثال می‌توانیم به گوشت قرمز فاقد چربی، مرغ، سبزیجات برگ‌دار، عدس، لوبیا و نخود اشاره کنیم. از آنجایی که درمان کم خونی در بارداری به علت آن بستگی دارد، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید. اگر نوع متفاوتی از کم خونی را تجربه می‌کنید (مثلا کم خونی به دلیل کمبود ویتامین یا بیماری‌های خاص) ممکن است برای درمان بیماری زمینه‌ای به مکمل‌های اسیدفولیک یا سایر درمان‌ها نیاز داشته باشید.

نحوه پیشگیری از کم خونی در دوران بارداری

اگرچه تمام موارد کم خونی در بارداری قابل پیشگیری نیستند؛ دریافت آهن کافی در رژیم غذایی به شما کمک می‌کند تا از کم خونی ناشی از فقر آهن (رایج‌ترین نوع کم خونی) جلوگیری کنید. توجه به مواد ریزمغذی در وعده‌های غذایی اهمیت بسیاری دارد و اگر قصد بارداری دارید، باید به میزان آهن دریافتی توجه ویژه‌ای داشته باشید. مقدار مناسب مصرف روزانه آهن قبل از بارداری، ۱۸ میلی‌گرم در روز است و این مقدار در دوران بارداری به ۲۷ میلی‌گرم می‌رسد. مصرف غذاهای سرشار از آهن بهترین راه برای پیشگیری از کم خونی در دوران بارداری است. از جمله مواد غذایی سرشار از آهن، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• غلات غنی‌شده با آهن
• گوشت گاو بدون چربی
• جگر
• لوبیا و حبوبات
• سبزیجات سبز و برگ دار
• دانه‌ها و آجیل
• شکلات تلخ
• سیب‌زمینی پخته

پخت غذا در ظروف چدنی به جذب بهتر آهن کمک می‌کند؛ چرا که غذاها در حین طبخ مقداری آهن از ماهیتابه و ظرفی که در آن قرار دارند جذب می‌کنند. همچنین توجه داشته باشید که آهن حیوانی (گوشت) بهتر از آهن گیاهی توسط بدن جذب می‌شود.

سخن پایانی 

کم خونی در دوران بارداری بسیار شایع بوده و معمولا تشخیص و درمان آن بسیار ساده است. فقط باید منابع غذایی غنی از آهن را در وعده‌های روزانه خود بگنجانید و در صورت توصیه پزشک از مکمل آهن استفاده کنید. در صورت مشاهده علائم غیر معمول، لازم است به پزشک مراجعه کنید. اسنپ‌دکتر امکان دسترسی سریع به مشاوره پزشکی آنلاین را برای شما فراهم کرده است. با نصب سوپر اپلیکیشن اسنپ یا مراجعه به وب‌سایت اسنپ‌دکتر می‌توانید بدون دردسر و در محیط امن خانه با پزشک مشورت داشته باشید.