کور رنگی چیست؟

کور رنگی هنگامی رخ می‌دهد که فرد قادر به دیدن رنگ‌ها به صورت عادی نیست. همچنین در برخی موارد به همراه عدم شناسایی و دیدن انواع رنگ شناخته می‌شود. کور رنگی اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که فرد نمی‌تواند تفاوت رنگ‌های خاص را تشخیص دهد. این اتفاق معمولاً بین رنگ‌های سبز، قرمز و گاهی آبی رخ می‌دهد. در ادامۀ این مطلب از اسنپ دکتر به مبحث کور رنگی خواهیم پرداخت.

کور رنگی چیست؟

در شبکیه دو نوع سلول وجود دارد که نور را تشخیص می‌دهند. به این سلول‌ها سلول‌های میله‌ای و مخروطی گفته می‌شود. سلول‌های میله‌ای فقط نور و تاریکی را تشخیص می‌دهند و نسبت به میزان نور کم بسیار حساس هستند. سلول‌های مخروطی رنگ را تشخیص می‌دهند و در نزدیکی مرکز بینایی متمرکز می‌شوند. سلول‌های مخروطی سه رنگ را تشخیص می‌دهند که شامل قرمز، سبز و آبی است. مغز از ورودی این سلول‌های مخروطی در تعیین و درک رنگ استفاده می‌کند. کوررنگی زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند سلول مخروطی رنگ وجود نداشته باشد، کار نکند یا رنگ متفاوتی از حالت طبیعی را تشخیص دهد.
کور رنگی شدید زمانی رخ می‌دهد که هر سه سلول مخروطی وجود نداشته باشد. کور رنگی ملایم زمانی بروز می‌کند که هر سه سلول مخروطی وجود داشته باشد، اما یک سلول مخروطی به درستی کار نکند.

این رنگ متفاوت از حالت طبیعی به نظر می‌رسد. کوررنگی نیز مانند انواع اختلالات درجات مختلفی دارد. برخی از افراد با کمبود رنگ ملایم می‌توانند رنگ‌ها را به طور معمول در نور خوب ببینند، اما در نور کم مشکل دارند. برخی دیگر نمی‌توانند رنگ‌های خاص را در حضور هر گونه نوری تشخیص دهند. شدیدترین نوع کوری رنگ که در آن همه چیز در سایه‌های خاکستری دیده می‌شود، غیر معمول است.
کور رنگی معمولاً هر دو چشم را به یک اندازه تحت تأثیر قرار می‌دهد و در طول زندگی فرد ثابت می‌ماند. کوررنگی معمولاً چیزی است که از بدو تولد فرد وجود دارد. اما می‌تواند بعداً در زندگی متوجه آن شود. تغییر در دید رنگ می‌تواند بیانگر یک وضعیت جدی‌تر باشد. به طور کلی هر فردی که تغییر قابل‌توجهی در درک رنگ تجربه کند، لازم است جهت تشخیص به موقع و درمان به چشم پزشک مراجعه نماید.

بررسی اجمالی آناتومی چشم

کور رنگی یا به عبارت دقیق‌تر دید ضعیف یا کم در رنگ، ناتوانی در تشخیص تفاوت بین رنگ‌های خاص است. اگرچه بسیاری از افراد معمولاً از اصطلاح «کور رنگ» برای این بیماری استفاده می‌کنند، اما کور رنگی واقعی که در آن همه چیز در سایه‌های سیاه و سفید دیده می‌شود، نادر است. کور رنگی معمولاً ارثی است. مردان با احتمال بیشتری با کور رنگی متولد می‌شوند. اکثر افراد مبتلا به کور رنگی نمی‌توانند بین برخی از سایه‌های قرمز و سبز تمایز قائل شوند. همچنین در موارد اندکی افرادی که دچار کور رنگی هستند، نمی‌توانند بین سایه‌های آبی و زرد تشخیص درستی را داشته باشند. لازم به ذکر است برخی بیماری‌های چشم و برخی داروها نیز می‌توانند باعث کور رنگی شوند.

علائم کور رنگی

در میان افراد مبتلا، مشخص شده است کمبود رنگ در بینایی و عدم تشخیص درست شایع است. برخی از افراد می‌فهمند که آن‌ها یا فرزندان آن‌ها هنگامی که باعث سردرگمی می‌شوند، به این بیماری مبتلا هستند. مانند مواردی که در تمایز رنگ در چراغ راهنمایی یا تفسیر مطالب یادگیری با کد رنگ وجود دارد.

افراد مبتلا به کور رنگی ممکن است قادر به تشخیص موارد زیر نباشند:

• سایه‌های مختلف رنگ‌های قرمز و سبز
• سایه‌های رنگ‌های آبی و زرد
• هر رنگی

شایع‌ترین کمبود رنگ عدم توانایی دیدن برخی از سایه‌های قرمز و سبز است. غالباً فردی که دارای نقص در دید رنگ‌های قرمز، سبز یا زرد و آبی است، نسبت به هر دو رنگ کاملاً حساس نیست. نقص می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد.

چه موقع لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر مشکوک هستید که در تشخیص رنگ‌های خاص مشکل دارید، یا بینایی رنگ شما تغییر کرده است، برای آزمایش به چشم‌پزشک مراجعه کنید. مهم است که کودکان قبل از شروع مدرسه معاینات جامع چشم از جمله آزمایش بینایی رنگ را انجام دهند. کمبود ارثی رنگی درمانی ندارد. اما اگر بیماری یا اختلالات چشمی علت آن باشد، درمان آن می‌تواند بینایی رنگ را بهبود بخشد.

علل بروز کور رنگی

دیدن رنگ‌ها در طیف نور یک فرآیند پیچیده است که با توانایی چشمان برای پاسخ به طول موج‌های مختلف نور آغاز می‌شود. نور که شامل تمام طول موج‌های رنگ است، از طریق قرنیه وارد چشم می‌شود و از طریق لنز و بافت شفاف و ژله‌ای چشم (شوک زجاجیه) به سلول‌های حساس به طول موج (مخروط‌ها) در پشت چشم در ناحیۀ ماکولا منتقل می‌شود. در شبکیۀ چشم سلول‌های مخروطی به طول موج‌های کوتاه (آبی)، متوسط (سبز) یا طولانی (قرمز) نور حساس هستند.
مواد شیمیایی موجود در سلول‌های مخروطی واکنش آن‌ها را تحریک و اطلاعات طول موج را از طریق عصب بینایی به مغز ارسال می‌کنند. اگر چشمان شما سالم و طبیعی است، رنگ‌های مختلف را به درستی درک خواهید کرد. اما در صورتی که سلول‌های مخروطی شما فاقد یک یا چند مادۀ شیمیایی حساس به طول موج باشند، نمی‌توانید رنگ‌های قرمز، سبز یا آبی را از یکدیگر تشخیص دهید.

کور رنگی دلایل مختلفی دارد که در بخش زیر به معرفی مهم‌ترین دلایل می‌پردازیم.

اختلال ارثی یا ژنتیکی

تحقیقات متعددی بر تأثیر ژنتیک بر این دسته اختلالات انجام شد که در آن نقایص ژنتیکی در مورد تشخیص رنگ در مردان بسیار بیشتر از زنان بود. شایع‌ترین نقص در دید مربوط به رنگ قرمز و سبز است که در مورد تشخیص رنگ زرد و آبی بسیار کمتر است. نکته‌ای که وجود دارد این است که به ندرت دیده می‌شود که اصلاً توانایی دید رنگی در فرد وجود ندارد. شما می‌توانید درجۀ خفیف، متوسط یا شدید اختلال را به ارث برده باشید که منجر به مشکلات بینایی شده است. نقایص ژنتیکی رنگ معمولاً روی هر دو چشم تأثیر می‌گذارد و شدت آن در طول زندگی تغییر نمی‌کند. از این رو جای نگرانی در مورد تشدید شرایط بیهوده است.

بیماری های خاص

برخی از شرایطی که می‌تواند باعث کمبود رنگ شود، کم خونی سلول داسی شکل، دیابت، تخریب ماکولا، بیماری آلزایمر، مولتیپل اسکلروزیس، گلوکوم، بیماری پارکینسون، اعتیاد به الکل مزمن و سرطان خون است. ممکن است یک چشم بیشتر از چشم دیگر آسیب دیده باشد و در صورت درمان بیماری زمینه‌ای کمبود رنگ بهتر شود.

داروهای خاص

برخی از داروها می‌توانند بینایی رنگ را تغییر دهند. مانند برخی داروها که برخی بیماری‌های خود ایمنی، مشکلات قلبی، فشار خون بالا، اختلال نعوظ، عفونت، اختلالات عصبی و مشکلات روانی را درمان می‌کنند.

سال خوردگی

توانایی شما برای دیدن رنگ با افزایش سن به آرامی آسیب می‌بیند و کاهش می‌یابد.

مواد شیمیایی

قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی در محل کار مانند دی سولفید کربن و کودها، ممکن است باعث کاهش دید رنگ شود.

تشخیص کور رنگی

در صورتی که در دیدن رنگ‌های خاص مشکلی دارید، چشم‌پزشک شما می‌تواند آزمایش کند که آیا نقص در بینایی و تشخیص رنگ دارید یا خیر. به شما احتمالاً یک معاینه دقیق چشمی داده می‌شود که در آن تصاویر ویژۀ طراحی شده از نقاط رنگی و اعداد یا اشکال با رنگ متفاوت پنهان شده تشکیل شده و به شما نشان داده می‌شوند. در صورتی که نقص در بینایی رنگ داشته باشید، دیدن برخی از الگوها در نقاط، دشوار یا غیرممکن است.

راه های درمان کور رنگی

برای اکثر انواع مشکلات بینایی هیچ درمانی وجود ندارد، مگر این که مشکل بینایی رنگ مربوط به استفاده از برخی داروها یا شرایط خاص مانند بیماری چشم باشد. قطع دارو باعث ایجاد مشکل بینایی یا درمان بیماری زمینه‌ای چشم می‌شود که باعث ایجاد دید بهتر در رنگ نیز خواهد شد.
استفاده از فیلتر رنگی روی عینک یا لنز تماسی رنگی ممکن است درک شما از کنتراست بین رنگ‌های اشتباه را افزایش دهد. جالب توجه است گه چنین لنزهایی توانایی بینایی شما در تشخیص تمامی رنگ‌ها را بهبود نمی‌بخشد.

درمان های بالقوه

برخی از اختلالات نادر شبکیه در ارتباط با کمبود رنگ احتمالاً می‌توانند با تکنیک‌های اصلاح ژن بهبود یابند. این روش‌های درمانی در دست مطالعه است و ممکن است در آینده در دسترس بیماران قرار گیرد.

شیوه زندگی و درمان های خانگی

برای کمک در زمینه رفع کور رنگی نکات زیر را امتحان کنید.

• ترتیب اشیاء رنگی را به خاطر خود سپارید. اگر دانستن رنگ‌های منفرد، مانند چراغ راهنمایی برای تشخیص اهمیت دارد، ترتیب رنگ‌ها را به خاطر خود سپارید.
• مواد رنگی را که تمایل دارید با سایر موارد مطابقت داشته باشد، برچسب‌گذاری کنید. از شخصی که دارای دید رنگی خوب است کمک بگیرید تا لباس شما را مرتب و برچسب‌گذاری کند. لباس‌های خود را در کمد یا کشوها طوری قرار دهید تا رنگ‌هایی که می‌توان با یکدیگر استفاده کنید، نزدیک به یکدیگر قرار گیرد.
• از فناوری‌های در دسترس خود استفاده کنید. برنامه‌هایی برای تلفن‌ها و دستگاه‌های دیجیتال وجود دارند که می‌توانند به شما در شناسایی رنگ‌ها کمک کنند.

آماده شدن برای ویزیت پزشکی

شما می‌توانید با مراجعه به پزشک خانواده یا یک پزشک عمومی این کار را شروع کنید یا با پزشکی متخصص در زمینه اختلالات چشم (چشم پزشک یا چشم‌پزشک) قرار ملاقات خود را تنظیم کنید. تهیۀ لیستی از سؤالات می‌تواند به شما کمک کند تا از مشاورۀ خود با پزشک نهایت اطلاعات لازم و اطمینان را دریافت نمایید. برای کور رنگی، برخی از سؤالات اساسی که باید از آن‌ها آگاه شوید، عبارتند از:

• کمبود رنگ در بینایی چگونه ممکن است بر زندگی من تأثیرگذار باشد؟
• آیا کمبودهای رنگ بر شغل فعلی یا آیندۀ من تأثیر می‌گذارد؟
• آیا روش‌هایی برای درمان کور رنگی وجود دارد؟
• آیا بروشور یا سایر مطالب دیگری که می‌توانم مطالعه کنم، در دسترس قرار دارد؟ چه وب‌سایت‌هایی را توصیه می‌کنید؟
• آیا عینک یا لنزهای تماسی مخصوصی وجود دارد که برای بهبود دید رنگی خود استفاده کنم؟

چه نکاتی برای پزشک مهم است؟

پزشک شما احتمالاً چندین سؤال از شما خواهد پرسید. مانند:

• اولین بار چه زمانی متوجه مشکل در بینایی رنگ‌های خاص شدید؟
• آیا این موضوع روی یک چشم یا هر دو تأثیر می‌گذارد؟
• آیا کسی در خانواده شما (از جمله والدین، پدربزرگ و مادربزرگ) کور رنگی دارد؟
• آیا شرایط بیماری خاصی را دارید؟
• آیا در محل کار خود در معرض مواد شیمیایی قرار دارید؟
• آیا دارو یا مکمل خاصی مصرف می‌کنید؟