معجزه ویتامین‌ها در بازسازی ریه بعد از ترک سیگار
اگر به سلامت ریه‌های خود فکر می‌کنید و سیگار بخشی از عادت‌های شما را تشکیل می‌دهد، ترک سیگار اولین و مهم‌ترین گام برای سلامتی آنها است. هرچند، آسیب‌های ناشی از دود سیگار سال‌ها باقی می‌ماند، اما تحقیقات نشان می‌دهد که می‌توان با مصرف ویتامین‌های خاصی که خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و تنظیم‌کنندگی سیستم ایمنی دارند، فرآیند ترمیم ساختاری و عملکردی ریه را پس از ترک سرعت ببخشید. در این مقاله از وبلاگ اسنپ دکتر به بررسی مکانیسم‌های علمی و شواهد بالینی نقش ویتامین‌های A ،C ،D و E در این فرآیند حیاتی می‌پردازد.
چرا ریه حتی پس از ترک سیگار نیاز به ترمیم دارد؟
بر کسی پوشیده نیست که سیگار کشیدن می‌تواند به ریه‌ها آسیب برساند. حداقل از ۷ هزار ماده شیمیایی موجود در دود سیگار، ۹۳ ماده آن سمی است و آسیب‌هایی را به ریه وارد می‌کنند:
اختلال در سیستم پاکسازی ریه
ریه سالم، مژک‌های ریزی (موهای میکروسکوپی) دارد که مثل جاروبرقی عمل می‌کند. دود استعمال شده سیگار به تدریج مژک‌ها را فلج می‌کند و باعث می‌شود گرد و غبار و سموم در ریه باقی بماند و ریه تبدیل به زباله دان شود.
تخریب کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها)
ریه سالم از هزارات کیسه هوای ریز تشکیل شده است. مواد شیمایی سیگار، دیواره کیسه‌های هوا را پاره می‌کند، کیسه‌ها بهم می‌چسبند و بزرگ می‌شوند. یک خوشه انگور را تصور کنید که دانه‌های انگور ترکیده و به هم چسبیده‌اند. با پاره شدن کیسه‌های هوا و به هم چسبیدن آنها، بدن با کمبود اکسیژن روبه‌رو می‌شود و فرد تنگی نفس را تجربه می‌کند.
افزایش مخاط و التهاب مزمن
با هر پُک سیگار، ۷ هزار ماده شیمایی از جمله قیر وارد ریه می‌شود. قیر ریه را سیاه و چسبناک می‌کند و منوکسید کربن جای اکسیژن را در خون می‌گیرد. ورود این مواد شیمایی با واکنش التهابی ریه همراه است. ریه برای محافظت از خود گلبول‌های سفید را به خط می‌کند تا به اهدافی که در خطر می‌بیند، حمله کند. نتیجه این رفتار واکنشی ریه، تورم دائمی و تولید مخاط زیاد است. به همین دلیل است که اغلب افراد سیگاری، سرفه‌های خلط دار دارند.
پیری زودرس سلول‌های ریه
مواد شیمیایی موجود در دود سیگار، مثل خوره‌های کوچک به دیواره سلول‌های پوشاننده مجاری تنفسی و کیسه‌های هوایی ریه می‌چسبند و باعث زنگ زدگی سلول‌ها می‌شوند. رادیکال‌های آزاد دود سیگار به DNA و پروتئین‌های سلولی حمله می‌کنند و باعث پیری رودرس سلول‌ها و در نتیجه سرطانی شدن آنها می‌شوند.
ویتامین‌های ضروری برای بازسازی ریه
اگر به سلامت ریه‌های خود فکر می‌کنید اولین و مهم‌ترین قدم ترک سیگار است. بعد از ترک آن، مصرف بعضی از ویتامین‌ها می‌تواند بهبودی و بازسازی ریه را سرعت ببخشد. با این حال باید در نظر داشته باشید که ویتامین‌ها به تنهایی نمی‌توانند آسیب رادیکال‌های آزاد و اثرات مضر سیگار را جبران کنند اما ممکن است اثرات مفیدی داشته باشد.
ویتامین A؛ کلید طلایی بازسازی ریه پس از ترک سیگار
پس از ترک سیگار، ریه‌ها وارد مرحله پیچیده‌ای از ترمیم می‌شوند. در این فرآیند، ویتامین A نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کند که از سطح مولکولی تا عملکرد کلان ریه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تحقیقات علمی اخیر مکانیسم‌های شگفت‌انگیز این ویتامین را آشکار کرده‌اند. در ادامه به تاثیرات ویتامین آ در بازسازی ریه اشاره شده است:
فعال کردن ژن‌های مسئول بازسازی ساختار ریه
ویتامین A یک ویتامین محلول در چربی است که برای عملکردهای حیاتی بدن از جمله بینایی، سیستم ایمنی، تولید مثل و رشد ضروری است. این ویتامین به دو شکل اصلی قابل دریافت است؛ رتینول (در منابع حیوانی) و بتاکاروتن (در منابع گیاهی که بدن آن را به ویتامین A تبدیل می‌کند)
ویتامین A در بدن به ترکیب فعالی به نام رتینوئیک اسید تبدیل می‌شود. این ترکیب مانند کلیدی عمل می‌کند که ژن‌های مسئول بازسازی ساختار ریه را فعال می‌کند. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند رتینوئیک اسید مستقیماً بیان ژن‌های دخیل در تشکیل آلوئول‌های جدید (کیسه‌های هوایی) را تنظیم می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که مصرف ویتامین A به ایجاد ۴۰ درصد آلوئول‌های جدید در بافت ریه در افرادی که سیگار را ترک کرده‌اند کمک می‌کند.
مهار التهاب مزمن
یکی از ماندگارترین آسیب‌های سیگار، ایجاد التهاب مزمن در بافت ریه است. این التهاب حتی پس از ترک سیگار ادامه دارد و روند ترمیم را مختل می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند ویتامین A با مهار پروتئین‌های التهابی به کاهش التهاب ریه کمک می‌کند.
تقویت سیستم دفاعی ریه
ویتامین A همچنین به عملکرد سلول‌های ایمنی ریه کمک می‌کند. این ویتامین:
- تولید سورفکتانت ریوی را افزایش می‌دهد. (ماده‌ای ضروری که از چسبیدن کیسه‌های هوا جلوگیری می‌کند)
- فعالیت ماکروفاژهای کیسه‌های هوا را تنظیم می‌کند. (سلول‌هایی که ذرات باقیمانده دود سیگار را پاکسازی می‌کنند)
- ریه از حالت التهابی خارج می‌شود و شروع به ترمیم خود می‌کند.
بهترین منابع غذایی حاوی ویتامین A
بر اساس گزارش انستیتو ملی سلامت آمریکا (NIH)، غنی‌ترین منابع طبیعی ویتامین A عبارتند از:
- جگر
- سیب‌زمینی شیرین پخته
- هویج خام
- کدو حلوایی
- اسفناج پخته
هشدارهای حیاتی درباره مصرف مکمل آهن
یافته‌های مطالعه Finnish ATBC روی ۲۹ هزار مرد سیگاری نشان داده است که مصرف مکمل بتاکاروتن (پیش‌ساز ویتامین A) در افراد سیگاری، خطر سرطان ریه را ۱۸ درصد افزایش می‌دهد. همچنین مصرف دوزهای بالای ویتامین A (بیش از ۱۰.۰۰۰ IU روزانه) می‌تواند موجب مسمومیت شود که با علائمی مانند سردرد شدید، تاری دید، آسیب کبدی و افزایش خطر پوکی استخوان همراه است. بنابراین هرچند ویتامین A نقش بی‌بدیلی در ترمیم ریه دارد اما بهترین راه پرهیز از مصرف خودسرانه مکمل‌های آهن بدون نظارت پزشک و تامین آن از طریق مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین A است. ترمیم ریه پس از سال‌ها آسیب ناشی از سیگار، فرآیندی تدریجی است که ممکن است ۵ تا ۱۵ سال طول بکشد. ویتامین A در کنار دیگر ریزمغذی‌ها به ترمیم ریه بعد از ترک سیگار بسیار کمک می‌کند.
ویتامین C؛ محافظ آنتی اکسیدان‌ها
ویتامین C یک ویتامین محلول در آب است. برخلاف ویتامین‌های محلول در چربی، بدن قادر به ذخیره ویتامین‌های محلول در آب نیست و باید روزانه آنها را از طریق غذاها دریافت کند. ویتامین C برای ساخت کلاژن ضروری است. کلاژن پروتئینی است که مسئول رشد و ترمیم سلول‌های سازنده بافت‌ها است؛ از پوست و ماهیچه گرفته تا رباط‌ها و رگ‌های خونی. همچنین این ویتامین به تقویت سیستم ایمنی و کاهش قند خون کمک می‌کند. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد آن، کمک به بازتولید سایر آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین E است.
مطالعات نشان داده‌اند که افراد سیگاری و کسانی که در معرض دود دست‌دوم سیگار هستند، سطح ویتامین C کمتری در بدن خود دارند. به نظر می‌رسد سیگاری‌ها روزانه به ۳۵ میلی‌گرم ویتامین C بیشتر از غیرسیگاری‌ها نیاز دارند. متأسفانه، مصرف مکمل به تنهایی راه‌حل نیست، حداقل در مورد بیماری‌های قلبی. افرادی که مکمل ویتامین C مصرف می‌کردند، باز هم آسیب به رگ‌های خونی را تجربه کردند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ نشان داد که رژیم غذایی سرشار از ویتامین C خطر سرطان ریه را در زنان سیگاری ۲۶ درصد کاهش می‌دهد.
منابع غذایی سرشار از ویتامین سی
ویتامین C در تمام میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. منابع عالی آن عبارتند از:
- فلفل دلمه‌ای زرد (سه برابر پرتقال ویتامین سی دارد)
- کیوی
- کلم بروکلی
- طالبی
- هندوانه
- مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیمو و…)
- بلوبری، توت فرنگی، تمشک
- گوجه فرنگی
- سیب‌زمینی (هم شیرین و هم معمولی)
مقاله‌ای که سال ۲۰۰۱ در مجله ATS (مجله آمریکایی پزشکی تنفسی و مراقبت‌های ویژه) منتشر شده، نشان می‌دهد مصرف روزانه ۲۰۰ میلی گرم ویتامین C در افرادی که سیگار را ترک کرده‌اند،۳۰ درصد به کاهش سرفه‌های مزمن کمک می‌کند.
ویتامین E؛ مدافع ریه در برابر رادیکال‌های آزاد
ویتامین E محلول در چربی است و در کبد و چربی‌های بدن ذخیره می‌شود. این بدان معناست که لزوماً به دریافت روزانه این ویتامین از رژیم غذایی نیازی ندارید، اما تامین این ویتامین از طریق مصرف مواد غذایی برای حفظ ذخایر بدن مهم است. ویتامین E یک ماده مغذی مهم است که به ساخت گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند و سیستم ایمنی را برای مقابله با ویروس‌ها و باکتری‌ها تقویت می‌کند.
هرچند تحقیقات ثابت شده‌ای وجود ندارد که نشان دهد ویتامین E در محافظت از ما در برابر سرطان، بیماری‌های قلبی و پیری نقش موثری دارد، اما ویتامین E یکی از اولین خطوط دفاعی ریه در برابر آسیب رادیکال‌های آزادی است که به واسطه تنفس هوای آلوده و دود سیگار در ریه ایجاد می‌شود. همچنین به نظر می‌رسد استعمال سیگار نیاز بدن فرد سیگاری را به ویتامین E افزایش می‌دهد. با این حال باید در نظر داشته باشید که مصرف بیش از حد این ویتامین می‌تواند برای سلامتی شما خطرناک باشد. مطالعات نشان می‌دهد مصرف بیش از ۴۰۰ واحد بین‌المللی (IU) ویتامین E در روز ممکن است خطر برخی بیماری‌های قلبی و مرگ و میر را در افراد افزایش دهد. میزان توصیه شده روزانه (RDA) ویتامین E برای افراد بالای ۱۴ سال، ۱۵ میلی‌گرم در روز است که بهترین راه دریافت آن، رعایت یک رژیم غذایی مناسب است.
منابع غذایی حاوی ویتامین E
- آجیل مانند فندق، بادام زمینی و بادام
- روغن‌های گیاهی مانند روغن گلرنگ، جوانه گندم، ذرت و آفتابگردان
- سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و بروکلی
- دانه‌ها مانند تخمه آفتابگردان
- غلات صبحانه غنی‌شده با ویتامین E
نقش حیاتی ویتامین D در ترمیم ریه پس از ترک سیگار
پس از ترک سیگار، ریه‌ها با چالش‌های متعددی برای بازسازی مواجه هستند. در این میان، ویتامین D یک تنظیم‌گر کلیدی در فرآیند ترمیم بافت ریوی به شمار می‌رود. پژوهش‌های نوین نشان می‌دهد این ویتامین به بازسازی ساختار و عملکرد ریه کمک می‌کند. در ادامه به تاثیرات این ویتامین در بازسازی ریه اشاره شده است:
تنظیم سیستم ایمنی ریه
ریه‌های آسیب‌دیده از سیگار، معمولاً در وضعیت التهاب مزمن باقی می‌مانند. ویتامین D با تعدیل فعالیت سلول‌های ایمنی به ویژه کاهش تولید سیتوکین‌های پیش‌التهابی، افزایش فعالیت سلول‌های تنظیم‌کننده T و مهار فعالیت بیش از حد ماکروفاژها (سلول‌هایی که ذرات باقیمانده دود سیگار را پاکسازی می‌کنند)، به ایجاد محیطی ضدالتهاب و مساعد برای ترمیم ریه کمک می‌کند.
مهار فیبروز ریوی
یکی از عوارض آسیب سیگار، ایجاد بافت فیبروتیک (زخم‌مانند) در ریه است. ویتامین D عامل اصلی فیبروز را سرکوب می‌کند و تولید کلاژن غیرطبیعی را تا ۴۰ درصد کاهش می‌دهد
حفظ استحکام ساختار کیسه‌های هوا
ویتامین D با تحریک تولید پروتئین‌هایی که وظیفه آب‌بندی و جلوگیری از نشت سلول‌های اپیتلیال را برعهده دارد. به حفظ یک‌پارچگی بافت ریوی و جلوگیری از نفوذ باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا کمک می‌کند. سلول‌های اپیتلیال سطح داخلی ریه را پوشانده‌اند.
منابع تامین‌کننده ویتامین D
- نور آفتاب
- ماهی سالمون پخته
- قارچ شیتاکه
- زرده تخم‌مرغ
- شیر غنی‌شده
هرچند مطالعات نشان می‌دهد که ۸۰ درصد افرادی که سیگار را ترک کرده‌اند، دچار کمبود ویتامین D بوده‌اند، اما مصرف خودسرانه این ویتامین می‌تواند سلامت فرد را به خطر بیندازد. مصرف خودسرانه این ویتامین و بدون نظارت پزشک، می‌تواند باعث هایپرکلسمی (افزایش کلسیم خون) و آسیب کلیوی شود. بنابراین بهترین راه، مراجعه به پزشک و رعایت توصیه‌های او است.
ویتامین D با ایجاد محیطی ضدالتهاب، مهار فیبروز و تقویت سد ریوی، بستری مناسب برای ترمیم ریه پس از ترک سیگار را فراهم می‌کند. همراهی ویتامین D با دیگر استراتژی‌های ترمیم ریه (مانند ورزش هوازی و دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها) می‌تواند سرعت بازسازی را تا ۶۰ درصد افزایش دهد.
جدول نقش ویتامین‌ها در ترمیم ریه
| ویتامین | مکانیسم ترمیم | بهترین منابع غذایی | میزان مصرف روزانه پیشنهادی |
| ویتامین A | بازسازی آلوئول‌ها | جگر، سیب‌زمینی شیرین | ۹۰۰ میکروگرم |
| ویتامین C | تولید کلاژن + آنتی‌اکسیدان | فلفل دلمه‌ای زرد | ۹۰ میلی‌گرم |
| ویتامین D | تنظیم سیستم ایمنی ریه | ماهی سالمون، قارچ | ۶۰۰ IU |
| ویتامین E | محافظت غشای سلولی | تخمه آفتابگردان، بادام | ۱۵ میلی‌گرم |
پرسش‌های متداول
بهترین زمان شروع مصرف ویتامین‌ها پس از ترک سیگار چه موقع است؟
از همین امروز! تحقیقات نشان می‌دهند مصرف کافی ویتامین‌ها حتی در ۴۸ ساعت اول پس از ترک سیگار، التهاب ریه را ۴۰ درصد کاهش می‌دهد.
آیا مصرف ویتامین E برای ترمیم ریه مفید است؟
تنها در صورتی که آزمایش خون شما نشان دهد که بدن شما با کمبود ویتامین E روبه‌رو است و پزشک برای شما مصرف این ویتامین را تجویز کند، شما مجاز به مصرف این ویتامین هستید. دوزهای بالای مکمل ویتامین E (بیشتر از ۴۰۰ IU) ممکن است خطر سکته را افزایش دهد. بنابراین مصرف خودسرانه این ویتامین نه تنها کمکی به ترمیم و بازسازی ریه پس از ترگ سیگار نمی‌کند، بلکه می‌تواند سلامت فرد را به خطر بیندازد.
سخن پایان؛ چرخه طلایی ترمیم ریه
اگر سلامت ریه برای شما مهم است، اولین گام ترک سیگار است. بعد از ترک سیگار داشتن رژیم غنی از ویتامین‌های A ،E ،D و C به همراه انجام ورزش هوازی می‌تواند با سرعت بیشتری بافت ریه شما را بازسازی کند. اگر قصد ترک سیگار را دارید یا به تازگی سیگار را ترک کرده‌اید، می‌توانید با مراجعه به وب اپ اسنپ دکتر از پزشکان و متخصصان مشاوره دریافت کنید.
