افتادگی واژن یا پرولاپس واژن چیست؟
افتادگی واژن یا پرولاپس واژن (Vaginal Prolapse) که به آن فتق واژن (Vaginal Hernia) نیز می‌گویند، وضعیتی است که در آن واژن زنان از موقعیت طبیعی خود خارج می‌شود. افتادگی زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات، بافت‌ها و رباط‌های کف لگن زنان ضعیف شده و بیش از حد کشیده می‌شوند. این اتفاق می‌تواند منجر به خارج شدن اندام‌ها (رحم، مجرای ادرار، مثانه یا راست‌روده) از موقعیت طبیعی خود شود.
انواع افتادگی واژن کدام است؟
نوع افتادگی، از خیلی خفیف (یعنی پرولاپسی که فقط در معاینه توسط پزشک احساس می‌شود) تا شدید (وقتی که یک یا چند اندام لگنی از دهانه واژن بیرون می‌زند) متغیر است. افتادگی شدید، شبیه توپ قرمزی است که از واژن بیرون زده است.
بر این اساس، شش نوع پرولاپس وجود دارد:
1)افتادگی خرک واژن (Vaginal vault prolapse)
قسمت بالای واژن به داخل کانال واژن می‌افتد. این نوع افتادگی معمولا در زنانی رخ می‌دهد که رحم خود را برداشته‌اند.
2)پرولاپس رحم (Uterine prolapse)
در این نوع پرولاپس، رحم برآمده یا به داخل واژن می‌لغزد و حتی ممکن است از دهانه واژن قابل‌مشاهده باشد.
3)سیستوسل (Cystocele)
سیستوسل نوعی افتادگی واژن است که در آن مثانه به داخل واژن می‌افتد.
4)اورتروسل (Urethrocele)
در این نوع افتادگی، لوله‌ای که ادرار را حمل می‌کند (مجرای خروجی ادرار) به داخل واژن می‌لغزد.
5)رکتوسل (Rectocele)
در این نوع پرولاپس، راست‌روده به داخل واژن می‌افتد یا از آن خارج می‌شود.
6)انتروسل (Enterocele)
این نوع افتادگی زمانی رخ می‌دهد که روده کوچک به بخش پایین حفره لگن نزول کند و در بخش بالای واژن بیرون‌زده باشد.
عامل پرولاپس واژن چیست؟
لگن زنان حاوی چندین اندام مهم است، ازجمله:
- راست‌روده
- رحم
- واژن
- مجرای ادرار
- مثانه
کف لگن که ساختاری از ماهیچه‌ها و بافت همبند است، از این اندام‌ها حمایت می‌کند.
بارداری، زایمان، آسیب، جراحی یا دلایل دیگر می‌تواند باعث تضعیف یا کشش عضلات و بافت همبند کف لگن شود. اگر عضلات، دیگر نتوانند وزن اندام را تحمل کنند، عضله و بافت همبند ممکن است فرو بریزند و باعث برآمدگی اندام به داخل واژن شوند.
کف لگن در طول بارداری ضعیف می‌شود (با اضافه‌وزن و تغییرات هورمونی) و زایمان (به‌خصوص زایمان‌های سخت و مکرر و نوزادان درشت) این ضعف را بیشتر می‌کند.
افزایش سن و از دست دادن استروژن در دوران یائسگی می‌تواند این ماهیچه‌ها را بیشتر ضعیف کند و به اندام‌های لگن اجازه دهد تا به داخل واژن بیفتند.
هرچند، بزرگ‌ترین علت افتادگی واژن، بارداری و زایمان است، عوامل دیگری مانند سابقه خانوادگی، سبک زندگی و برخی شرایط پزشکی نیز می‌توانند باعث افتادگی شوند.
بنابراین، عمده دلایل افتادگی واژن عبارتند از:
- به دنیا آوردن نوزاد از طریق واژینال، به‌ویژه زایمان‌های مکرر
- نزدیک شدن به دوران یائسگی یا تجربه آن
- سطح پایین هورمون استروژن (به‌ویژه در دوران یائسگی)
- سرفه مداوم و شدید ناشی از بیماری مزمن ریوی (برونشیت، آسم و…) و سیگار کشیدن
- سبک زندگی خاص از جمله اضافه‌وزن
- یبوست مزمن و نیاز به فشار زیاد برای اجابت مزاج
- بلند کردن اجسام سنگین
- ابتلا به یک بیماری نادر مانند اکستروفی مثانه از بدو تولد
- فیبروم یا تومور لگنی
- سابقه جراحی برای درمان افتادگی واژن
- افتادگی واژن بعد از هیسترکتومی
هیسترکتومی (جراحی برداشتن رحم زن) گاهی اوقات برای درمان افتادگی رحم انجام می‌شود. با‌این‌حال، افتادگی واژن می‌تواند پس از هیسترکتومی (صرف‌نظر از دلیل هیسترکتومی) رخ دهد، که پرولاپس واژن پس از هیسترکتومی نامیده می‌شود.
افتادگی واژن چقدر شایع است؟
افتادگی واژن نسبتا شایع است. بیش از یک‌سوم زنان در طول زندگی خود دچار درجاتی از پرولاپس واژن می‌شوند؛ معمولا پس از یائسگی، زایمان یا هیسترکتومی و اغلب پس از 40سالگی.
اگر بیش از یک عامل خطر دارید، احتمال ابتلای شما به افتادگی واژن افزایش می‌یابد. این بیماری در زنان یائسه‌ای که چندین بار زایمان طبیعی داشته‌اند، شایع‌تر است.
شایع‌ترین نوع افتادگی، افتادگی مثانه (سیستوسل) است. در سیستوسل، مثانه به سمت پایین و به دیواره واژن فشار می‌آورد، اما از آنجایی که اندام‌ها به یکدیگر متصل‌اند، اغلب با هم پایین می‌آیند.
علائم و نشانه‌های افتادگی واژن چیست؟
علائم پرولاپس واژن بسته به نوع آن متفاوت است و برخی از زنان هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. شایع‌ترین علامت این است که احساس کنید چیزی در واژن شما در جای خود قرار ندارد و گاهی اوقات با بیرون‌زدگی یا فشار در همان ناحیه همراه است.
علائم عمومی پرولاپس عبارتند از:
- فشار واژن
زنان مبتلا به افتادگی واژن اغلب احساس فشار در ناحیه واژن را گزارش می‌دهند که به‌عنوان درد ضربان‌دار در واژن توصیف می‌شود. - احساس پری در واژن (مانند احساس اینکه چیزی در واژن گیر کرده است)
- احساس وجود توده در دهانه واژن
- کاهش درد یا فشار هنگام دراز کشیدن
دیگر علائم افتادگی واژن
اندام‌های لگن همه توسط یکدیگر پشتیبانی می‌شوند. زمانی که یک عضو پرولاپس می‌کند، می‌تواند بر عملکرد سایر اندام‌های مجاور تاثیر بگذارد. بنابراین، برخی از زنان علائم زیر را نیز تجربه می‌کنند:
- تغییرات در عملکرد روده، مانند مشکل در اجابت مزاج
- تغییرات در عملکرد مثانه، مانند ناتوانی در تخلیه کامل مثانه
- پرولاپس ثانویه، به‌ویژه پرولاپس رکتوسل (افتادگی بافت همبند بین واژن و راست‌روده) یا افتادگی سیستوسل (افتادگی بافت همبند بین واژن و مثانه)
- درد یا ناراحتی هنگام رابطه جنسی
- مشکل در استفاده از تامپون
- احساس سنگینی یا فشار در لگن
- احساسی مشابه اینکه روی توپ نشسته‌اید
- درد زیاد در ناحیه کمر که وقتی دراز می‌کشید بهتر می‌شود
- نیاز به دفع ادرار بیشتر از حد معمول
- عفونت مکرر دستگاه ادراری
- خونریزی غیرطبیعی از واژن
- نشت ادرار هنگام سرفه، عطسه، خنده، رابطه جنسی یا ورزش
مراحل بیماری پرولاپس واژن چیست؟
براساس شدت بیماری، چهار مرحله کلی برای پرولاپس وجود دارد که با میزان افت مثانه، رحم یا روده تعریف می‌شود:
1) پرولاپس درجه یک: اندام‌ها فقط اندکی به سمت پایین لیز خورده‌اند.
2) پرولاپس درجه دو: اندام‌ها تا سطح دهانه واژن به پایین سر خورده‌اند.
3) پرولاپس درجه سه: واژن یا رحم به‌قدری پایین آمده است که تا یک سانتی‌متر از آن، از دهانه واژن بیرون زده است.
4) پرولاپس درجه چهار: بیش از یک سانتی‌متر از واژن یا رحم از دهانه واژن بیرون زده است.
در نظر داشته باشید:
- بیشتر زنان فقط یک پرولاپس خفیف دارند که حتی ممکن است بعد از چند ماه یا چند سال برطرف شود.
- حدود نیمی از زنانی که پرولاپس خفیف (درجه یک یا درجه دو) دارند، گاهی اوقات ادرارشان نشت می‌کند. این نوع نشت ادرار با نام بی‌اختیاری استرسی شناخته می‌شود، زیرا زمانی اتفاق می‌افتد که مثانه زن در معرض فشار (استرس) قرار می‌گیرد؛ به‌عنوان مثال، زمانی که عطسه، سرفه یا ورزش می‌کند.
- زنان مبتلا به پرولاپس درجه سه یا درجه چهار احتمالا مشکل دیگری دارند؛ تخلیه مثانه برای آنها دشوار است، زیرا افتادگی اندام‌ها ممکن است باعث خم شدن مجرای ادرار (لوله ادرار) شود و جریان ادرار را مسدود کند.
پرولاپس واژن چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پرولاپس واژن به‌ندرت جان یک زن را تهدید می‌کند، اگرچه معمولا با گذشت زمان بدتر می‌شود. به همین دلیل، عاقلانه است که به‌محض مشاهده اولین علائم، برای درمان اقدام کنید.
پزشک، سابقه پزشکی و جراحی شما را بررسی می‌کند و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد.
زنانی که دچار افتادگی اندام لگنی هستند، اغلب به‌دلیل درد عمومی شکم یا مشکلات مثانه به پزشک مراجعه می‌کنند. برای اینکه پزشک بتواند موارد خفیف‌تر را تشخیص دهد، اعضای شکم را با دستان خود – هم از بیرون (شکم) و هم از داخل واژن – لمس می‌کند و واژن را با ابزاری به نام اسپکولوم معاینه می‌کند. موقعیت اندام‌ها در قسمت پشتی لگن را می‌توان از طریق مقعد احساس کرد. این معاینات معمولا برای تشخیص پرولاپس و تعیین شدت آن کافی است.
بی‌اختیاری استرسی را می‌توان با استفاده از تست استرس سرفه تشخیص داد، که آزمایش می‌کند آیا ادرار هنگام سرفه‌های شدید خارج می‌شود یا خیر.
در برخی موارد، ممکن است پزشک آزمایش یورودینامیک را نیز توصیه کند. یورودینامیک گروهی از آزمایش‌ها است که عملکرد مثانه را ارزیابی می‌کنند:
- اوروفلومتری میزان و قدرت جریان ادرار شما را اندازه‌گیری می‌کند.
- سیستومتروگرام تعیین می‌کند که مثانه شما قبل از رفتن به دستشویی چقدر باید پر شود.
هرچند آزمایشات اضافی مانند سونوگرافی یا MRI به‌ندرت مورد نیاز است. اما گاهی ممکن است پزشک یک یا چند مورد از تست‌های تصویربرداری را برای بررسی مشکلات اندام‌های لگنی شما تجویز کند:
- سونوگرافی لگن: این آزمایش از امواج صوتی برای بررسی مثانه و سایر اندام‌ها استفاده می‌کند.
- ام‌آرآی کف لگن: این آزمایش از آهنرباهای قوی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری از اندام‌های لگن استفاده می‌کند.
- سی‌تی‌اسکن شکم و لگن: این آزمایش از اشعه ایکس برای ثبت تصاویر دقیق از اندام‌های لگن استفاده می‌کند.
افتادگی واژن چگونه درمان می‌شود؟
اگر علائم افتادگی واژن دارید، برای معاینه به متخصص زنان مراجعه کنید. این وضعیت خطرناک نیست، اما می‌تواند بر کیفیت زندگی شما تاثیر منفی بگذارد.
افتادگی واژن قابل درمان است. درمان آن بسته به شدت علائم متفاوت است و می‌تواند از تغییر سبک زندگی تا جراحی متغیر باشد. بسیاری از موارد، نیازی به درمان ندارند.
- تغییر سبک زندگی: متوقف کردن کارهایی که ممکن است باعث افتادگی واژن یا بدتر شدن آن شود، یک درمان ابتدایی و رایج است. این تغییر می‌تواند شامل کاهش وزن، ترک سیگار و بلند نکردن اجسام سنگین باشد. هدف این تغییرات رفع پرولاپس است.
- فیزیوتراپی: در موارد خفیف، پزشک ممکن است تمرینات کف لگن را برای تقویت عضلات توصیه کند. یک فیزیوتراپیست برنامه تمرینی مخصوص لگن را برای شما طراحی می‌کند. هدف فیزیوتراپی رفع پرولاپس است.
- پساری: در موارد متوسط، پزشک ممکن است پساری واژن را برای حمایت از دیواره واژن وارد کند. پساری، یک تکیه‌گاه پلاستیکی یا سیلیکونی کوچک است که در داخل واژن قرار می‌گیرد تا اندام پرولاپس‌شده را بالا نگه دارد. پساری‌ها پرولاپس را برطرف نمی‌کنند، اما می‌توانند علائم پرولاپس را کاهش دهند و به شما کمک کنند راحت‌تر زندگی کنید.
- جراحی: در شدیدترین موارد، ممکن است از جراحی برای ترمیم پارگی یا کشیدگی کف لگن استفاده شود. انواع مختلفی از جراحی پرولاپس وجود دارد که در همه آنها سعی در رفع پرولاپس و جلوگیری از تکرار آن است. برخی از جراحی‌ها به این معنی است که دیگر نمی‌توانید بچه‌دار شوید. پزشک این موضوع را به شما خواهد گفت تا بتوانید تصمیم مناسبی بگیرید.
در نظر داشته باشید که درمان همیشه موفقیت‌آمیز نیست و گاهی اوقات پرولاپس دوباره عود می‌کند.
چگونه می‌توان از افتادگی واژن جلوگیری کرد؟
هرچند پیشگیری کامل از افتادگی واژن امکان‌پذیر نیست، اما فرد می‌تواند اقدامات زیر را برای کاهش خطر انجام دهد:
- اجتناب از سیگار، درمان یا اقداماتی برای پیشگیری از یبوست و خودداری از بلند کردن اجسام سنگین، می‌تواند مفید باشد.
- همچنین، انجام منظم تمرینات تقویتی به نام تمرینات کگل می‌تواند به حفظ قدرت عضلات و جلوگیری از افتادگی کمک کند.
- بسیاری از پزشکان بر این باورند که سزارین به‌جای زایمان طبیعی، احتمال ابتلا به پرولاپس را کاهش می‌دهد. این بدان معنا نیست که باید سزارین -با همه عوارض احتمالی‌اش- را انتخاب کنید. اگر به این موضوع فکر می‌کنید، آن را به‌طور مفصل با پزشک خود در میان بگذارید.
سوالات متداول در مورد افتادگی واژن
احتمال ابتلا به افتادگی واژن در چه زنانی بیشتر است؟
احتمال ابتلا به افتادگی واژن در زنانی بیشتر است که:
- زایمان واژینال به‌ویژه یک زایمان پیچیده یا زایمان‌های مکرر داشته‌اند
- یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند
- سیگار می‌کشند
- اضافه‌وزن دارند
- سرفه زیاد ناشی از بیماری ریوی دارند
- یبوست مزمن دارند و برای اجابت مزاج باید زور بزنند
- یکی از اعضای خانواده‌شان، مانند مادر یا خواهر، مبتلا به پرولاپس بوده است
- اغلب چیزهای سنگین بلند می‌کنند
- فیبروم دارند
آیا برخی علائم می‌تواند نشانه نوع خاصی از پرولاپس باشد؟
علائم زیر می‌تواند مختص انواع خاصی از پرولاپس باشد:
- بی‌اختیاری استرسی ادرار، یکی از علائم شایع سیستوسل است.
- یبوست شایع‌ترین علامت رکتوسل است.
- مشکل در تخلیه روده می‌تواند نشان‌دهنده انتروسل، افتادگی واژینال یا افتادگی رحم باشد. برخی از زنان مبتلا به این علامت، متوجه می‌شوند که باید انگشتان خود را به دیواره پشتی واژن فشار دهند تا روده را تخلیه کنند.
- مشکل در تخلیه مثانه می‌تواند نشانه سیستوسل، اورتروسل، انتروسل، افتادگی واژینال یا افتادگی رحم باشد.
- دردی که در ایستادن طولانی‌مدت افزایش می‌یابد، می‌تواند نشانه انتروسل، افتادگی واژن یا افتادگی رحم باشد.
- بیرون‌زدگی بافت در دیواره پشتی واژن، یکی از علائم رایج رکتوسل است.
- بیرون‌زدگی بافت در دیواره جلویی واژن، می‌تواند نشان‌دهنده سیستوسل یا اورتروسل باشد.
- بزرگ شدن، باز شدن و شکاف در دهانه واژن یکی از علائم شایع افتادگی واژن است.
افتادگی واژن چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
افتادگی واژن می‌تواند مشکلات مختلفی ایجاد کند، از جمله:
1) انسداد کلیه که می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود.
خوشبختانه، زمانی که پرولاپس ترمیم می‌شود، کلیه‌ها معمولا به حالت عادی باز می‌گردند، مشروط بر اینکه این بیماری زود تشخیص داده شود.
2) یبوست، ناشی از فشار دادن زیاد یا زور زدن.
در این حالت، ممکن است رکتوم (راست‌روده) را به سمت پایین فشار دهید و مدفوع در آن گیر کند.
3) بی‌اختیاری ادرار، ناشی از پرولاپس خفیف.
اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که زن عطسه، سرفه یا ورزش می‌کند.
4) انسداد مجرای ادرار، ناشی از افتادگی شدید.
گاهی اوقات انسداد مجرای ادرار از بی‌اختیاری جلوگیری می‌کند. در این مورد، درمان جراحی پرولاپس می‌تواند باعث بی‌اختیاری یا بدتر شدن آن شود. اغلب، پزشکان می‌توانند قبل از جراحی بی‌اختیاری را تشخیص دهند و همزمان با افتادگی آن را درمان کنند.
