آشنایی با طرحواره اطاعت و تاثیر آن در زندگی
اغلب افرادی که احساس میکنند افکار، عواطف و خواسته‌هایشان مهم نیست و در عوض، تصور میکنند برای جلوگیری از پیامدهای منفی باید در برابر خواسته‌های دیگران سر تعظیم فرود بیاورند و تسلیم شوند، احتمالا دچار طرحواره اطاعت هستند. این افراد تمایلات و نیازهای خود را سرکوب میکنند و ممکن است احساسات تخریب‌کننده‌ای مانند درماندگی، استیصال و ناتوانی در صحبت کردن را تجربه کنند. از این رو به دلیل اهمیت موضوع، تصمیم داریم در این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر در مورد مفهوم طرحواره اطاعت و اینکه طرحواره اطاعت چه تاثیری در زندگی فرد دارد، صحبت کنیم.
طرحواره اطاعت چیست؟
طرحواره اطاعت یا طرحواره انقیاد (Subjugation Schema) در دسته طرحواره‌های ناسازگار اولیه (EMS) قرار دارد. اصولا طرحوارهها چارچوب و الگوهای عمیقی از احساسات، خاطرات و افکار پایدار هستند که در دوران کودکی ایجاد شده و در طول زندگی فرد باقی می‌مانند. به عبارتی، طرحوارهها میانبرهای ذهنی هستند که تراپیست برای تفسیر اطلاعات از آنها استفاده می‌کند. حال اگر تجربیاتی که فرد به واسطه این طرحوارهها بدست می‌آورد مثبت باشد، طرحواره سازگار و اگر تجربیات منفی باشد، طرحواره ناسازگار است.
تقریبا همه افراد گاهی‌اوقات برای جلب رضایت دیگران، کارهایی را انجام داده یا چیزهایی می‌گویند که در اصل باب میل آنها نیست. اما افرادی که دچار طرحواره اطاعت هستند این کار را تا حد زیاد و به‌طور افراطی انجام می‌دهند. این افراد احساس میکنند نیازها، افکار، احساسات و عواطف آنها کمتر از خواسته‌ها و احساسات دیگران اهمیت دارد.
آنها همچنین احساس میکنند که اگر نیازها و احساسات خود را سرکوب نکنند، به احتمال بسیار زیاد، پیامدهای منفی را تجربه خواهند کرد. برای مثال، تصور میکنند در صورت عدم سرکوب نیازهای خود، ممکن است رها شوند، با آنها مقابله شود یا حتی از نظر جسمی دچار آسیب شوند. در نتیجه، این باور منجر به احساس درماندگی، استیصال، احساس در دام افتادن، ناتوانی در صحبت کردن، رنجش و حتی خشم می‌شود.
انواع طرحواره اطاعت کدام است؟
به‌طور کلی دو شکل از اطاعت یا انقیاد وجود دارد که در جدول زیر بیان کرده‌ایم:
| انواع طرحواره انقیاد | |
| اطاعت از نیازها | فرد تمایلات و ترجیحات خود را سرکوب می‌کند. برای مثال، ممکن است به‌جای به چالش کشیدن انتخاب شخص دیگر، فیلمی را ببینند که اصلا تمایل به دیدن آن ندارد. |
| اطاعت از هیجان‌ها و عواطف | فرد احساسات خود به‌ویژه احساس خشم را سرکوب می‌کند. برای مثال، ممکن است زمانی‌که از دست کسی عصبانی است، جلوی خشم خود را گرفته و تظاهر کند که حالش خوب است. |
ویژگی‌های طرحواره اطاعت کدام است؟
در بخش زیر، به ویژگی‌های افراد دارای طرحواره اطاعت اشاره کرده‌ایم:
- نیازها و خواسته‌های خود را مهار میکنند.
- خواسته‌ها و احساسات دیگران را در اولویت قرار می‌دهند.
- احساس حقارت میکنند.
- در بیان نیازهای خود مشکل دارند.
- از درگیری به دلیل ترس از تلافی، تحقیر یا طرد شدن اجتناب میکنند.
- احساس درماندگی و احساس به دام افتادن را تجربه میکنند.
در درازمدت، طرحواره انقیاد میتواند جنبه‌های منفی زیر را به‌وجود بیاورد:
- از دست دادن هویت
- انباشته شدن خشم و رنجش ناشی از سرکوب احساسات
- رفتارهای پرخاشگرانه منفعلانه یا احساس تنهایی و سوتفاهم
چه عاملی باعث ایجاد طرحواره اطاعت می‌شود؟
طرحواره‌های ناسازگار اولیه در دوران کودکی، زمانی ایجاد می‌شوند که والدین یا مراقبان اصلی کودک با نیازهای او هماهنگ نباشد. در این حالت به‌طور معمول، کودکان طرحواره اطاعت را به دو دلیل ایجاد میکنند:
- ترس
- احساس گناه
کودکانی که این طرحواره را از طریق ترس ایجاد میکنند، احتمالا در محیطی بزرگ شده‌اند که در آن اشتراک‌گذاری و بیان نیازها یا احساساتشان، خطرناک تلقی میشده است. چنین کودکانی احتمال دارد حمایت کردن از خود را با مواردی از قبیل تنبیه، تحقیر، تلافی و حتی طرد شدن مرتبط بدانند.
کودکانی که طرحواره اطاعت را از طریق احساس گناه ایجاد میکنند، اغلب در قبال نیازها و احساسات مراقبان اصلی خود احساس مسئولیت میکنند. این کودکان ممکن است داوطلبانه این نقش را برای کمک به مراقب آسیب‌پذیرتر (برای مثال پدر یا مادری که یک بیماری مزمن دارد) ایفا کنند. از طرف دیگر، ممکن است کودکان از طریق اجبار و تهدید مجبور شوند تا نقش مراقب خود را برعهده بگیرند. یعنی ممکن است کودک با این طرز فکر بزرگ شده باشد که داشتن نیازها و عواطف متفاوت، خودخواهانه و اشتباه است و به همین دلیل، احساس گناه کند. همچنین ممکن است نگران باشد که در صورت نه گفتن، مراقب از آنها ناامیدشده و آسیب ببیند. از این رو، مدام نیازها و احساسات خود را سرکوب می‌کند تا رضایت مراقب را جلب کند.
نشانه‌های طرحواره اطاعت چیست؟
پیش از پرداختن به نشانه‌های طرحواره اطاعت در کودکی و بزرگسالی توجه داشته باشید که آرام بودن با داشتن طرحواره انقیاد ابدا یکسان نیست. زیرا افرادی که آرام هستند، می‌توانند در صورت لزوم از نیازها، خواسته‌ها و احساسات خود به‌خوبی دفاع کنند. این در حالی است که افراد دارای طرحواره انقیاد، افکار، عواطف و درخواست‌های خود را برای جلوگیری از عواقب ناخوشایند یا رضایت دیگران، به‌راحتی سرکوب میکنند.
طرحواره اطاعت در دوران کودکی
کودکان دارای طرحواره انقیاد احساس میکنند که نیازها و عواطف دیگران مهم‌تر از نیازها و خواسته‌های خودشان است. بنابراین، ممکن است در داخل مدرسه حتی توسط آن‌هایی که قصد بدی ندارند، مورد سوء استفاده قرار بگیرند. برای مثال، کودک مبتلا به این طرحواره ممکن است در صورتی‌که کودک دیگری از او غذا درخواست کند، میان‌وعده خود را با اکراه به او بدهد. از آنجا که این کودکان منفعل و سازگار هستند، چنین اقداماتی میتواند منجر به پذیرش آسان آنها در انواع گروه‌های اجتماعی شود. اما از طرف دیگر، این کودکان به‌راحتی هدف قلدری دیگر افراد نیز قرار می‌گیرند.
همچنین کودکان دارای طرحواره اطاعت ممکن است به سمت همسالانی گرایش پیدا کنند که آنها از خودشان مطمئن هستند و می‌توانند این کودکان را با گفتن اینکه دقیقا چه کاری باید انجام دهند، به‌نوعی جهت‌دهی کنند. با این حال، در اولویت قرار دادن نیازهای دیگران بر تمایلات و احساسات خود ممکن است منجر به احساس خشم و رنجش در این کودکان شود و نهایتا این احساسات سرکوب‌شده میتواند در زمانی دیگر به‌صورت انفجاری یا تهاجمی خود را نشان دهد.
طرحواره اطاعت در بزرگسالان
بزرگسالان دارای طرحواره انقیاد معمولا بر این باورند که اگر نیازها یا احساسات خود را بیان کنند، یا کسی را ناامید میکنند یا اینکه از آنها انتقام گرفته می‌شود. همچنین ممکن است نگران باشند که نتوانند با عواقب و پیامدهای منفی بیان نیازهای خود کنار بیایند. در نتیجه این افراد احساس میکنند که می‌بایست خواسته‌های دیگران را بر نیازهای خود ترجیح دهند. بدیهی است این اولویت‌بندی میتواند باعث ایجاد احساس ناامیدی، خشم و عصبانیت در آنها شود و هر تلاشی برای اولویت قرار دادن نیازهای شخصی، احساس گناه را در این افراد ایجاد کند.
کسانی‌که طرحواره اطاعت دارند، در زمینه‌هایی کار میکنند که نیازمند خدمت‌رسانی به دیگران است. برای مثال، این افراد اغلب در زمینه‌هایی مانند خدمات پزشکی، تدریس، سرویس‌دهی و پذیرایی مشغول به کار هستند. همچنین معمولا بیش از ظرفیت‌ها و گنجایش خود مسئولیت برعهده می‌گیرند و حتی در صورتی‌که نیاز به کمک داشته باشند، از درخواست کمک از دیگران احساس ناراحتی میکنند. علاوه‌بر آن، وقتی از آنها درخواستی می‌شود که از مرزهایشان عبور می‌کند، برایشان سخت است که نه بگویند. نهایتا این ناتوانی در محافظت از حد و حدود‌های خود میتواند منجر به سواستفاده دیگران از آنها شود.
طرحواره اطاعت چه تاثیری در زندگی فرد دارد؟
طرحواره انقیاد میتواند باعث افزایش اضطراب در افراد شود، چراکه آنها اغلب در تلاش برای پیش‌بینی نیازهای دیگران برای دوری از هرگونه عواقب منفی هستند. سرکوب مزمن نیازها و امیال شخصی مرتبط با طرحواره انقیاد میتواند به حس عمیق غمگینی یا افسردگی ختم شود، زیرا این افراد احساس میکنند کم‌ارزش هستند.
استرس و تنش ناشی از رویارویی با طرحواره انقیاد ممکن است برخی از افراد را برای کاهش موقت درد عاطفی به سمت سوء مصرف مواد، از جمله نوشیدن مشروبات الکلی سوق دهد. طرحواره‌های ناکارآمد مانند اطاعت، در برابر تغییر مقاوم بوده و با پتانسیل پیامدهای ویرانگر خود که با برآوردن نیازهای عاطفی فرد تداخل دارند، می‌توانند به بیماری‌های روحی یا جسمی منجر شوند. در بخش زیر، به سایر تاثیرات و پیامدهای طرحواره اطاعت در زندگی فرد اشاره کرده‌ایم:
- باعث می‌شود فرد نتواند به تماس‌ها پاسخ دهد و دیگران را نادیده بگیرد.
- فرد خود را در حال ایفای نقش می‌بیند و از این رو، نمی‌داند که برای خودش واقعا چه می‌خواهد.
- ممکن است کارهایی را که از وی خواسته می‌شود نیمه‌کاره انجام دهد.
- برای انجام ندادن آنچه از او خواسته می‌شود بهانه می‌آورد یا آنچه از او خواسته می‌شود را به طریقی بد انجام می‌دهد.
- چنین فردی وقت خود را برای جلب رضایت مردم و انجام آنچه دیگران می‌خواهند، صرف می‌کند و از این رو، مردم هرگز شخصیت واقعی او را نمی‌بینند.
- چون با خودش صادق نیست، با گذشت زمان ممکن است احساس توانمندی، عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس خود را از دست داده و احساس ناتوانی و در دام افتادگی کند. در نتیجه تلاش برای جلب رضایت دیگران و در عین حال سرکوب نیازها، عواطف و احساسات خود، تمایل دارد تنها باشد.
- با گذشت زمان، رنجش همراه با سرکوب احساسات و نیازها، ممکن است به روابط سمی، خشم فروخورده یا پرخاشگری منفعلانه منجر شود و باعث شود ناگهان به دیگران حمله کند.
- سرکوب احساسات به‌ویژه خشم، تاثیر منفی بر وضعیت سلامتی او می‌گذارد.
راههای رویارویی با طرحواره اطاعت چیست؟
برای مقابله با طرحواره انقیاد، افراد با سه راه مواجه می‌شوند:
| روش | توصیف روش |
| اجتناب | از هر گونه اختلاف نظری که در شرف وقوع است اجتناب می‌کند تا از احساس اضطراب جلوگیری شود. |
| جبران بیش‌از‌حد | تمایل دارد به شیوه‌ای بسیار سرکش نسبت به رئیس یا دوستانی که از او درخواستی دارند، رفتار کند. |
| تسلیم شدن | افراد دیگر به جای او تصمیم می‌گیرند و تقریبا بر هر کاری که او انجام می‌دهد کنترل دارند. |
اجتناب
یکی از راه‌هایی که افراد ممکن است سعی کنند با طرحواره انقیاد خود کنار بیایند، اجتناب از هر چیزی است که آن را تحریک می‌کند. این شیوه میتواند به معنای اجتناب از موقعیت‌هایی باشد که در آن فرد احساس می‌کند نیازها و احساسات دیگران را باید در اولویت قرار دهد. اگر این فرد احساس کند که ابتدا خود را در اولویت قرار داده، ممکن است نسبت به عواقب آن احساس گناه یا ترس داشته باشد و بلافاصله به سوی جلب رضایت مردم برگردد. اما غافل از اینکه آنها می‌توانند از مرزها تجاوز کرده و درخواست بیشتری کنند تا زمانی که فرد از ناامیدی و خشم در هم می‌شکند.
جبران بیش‌از‌حد
گاهی‌اوقات افرادی که دارای طرحواره اطاعت هستند، باورهای خود را بیش‌از‌حد از طریق رفتار جبران میکنند. بدان معنا که آنها برخلاف باور خود مبنی بر اولویت قرار دادن نیازها و عواطف دیگران، رفتار میکنند. جبران بیش‌از‌حد معمولا پس از یک دوره خشم فزاینده به‌خاطر اجتناب یا تسلیم شدن در برابر باورهای خود رخ می‌دهد. بدین ترتیب، اگر دیگران از او درخواست کمک کنند، قبل از رسیدگی به درخواست آنها، نه می‌گوید. علاوه‌بر این، این فرد ممکن است تهاجمی و سلطه‌جو شود تا مبادا دوباره تحت انقیاد و اطاعت قرار گیرد.
تسلیم شدن
این افراد قاطعانه بر این باورند که نیازهای آنها باید دغدغه ثانویه نسبت به درخواست‌های دیگران باشد. در نتیجه، به سمت مشاغلی گرایش پیدا میکنند که فداکارانه است و حتی بیشتر از ظرفیتشان کار میکنند. این افراد به سمت کسانی‌که خودشیفته و کنترل‌کننده هستند و همچنین افراد آسیب‌پذیری که به کمک زیادی نیاز دارند، جذب می‌شوند. جذب شدن به این افراد ممکن است به این دلیل باشد که آنها کاملا مطمئن هستند چه کسی هستند و می‌دانند هدفشان چیست (ویژگی‌هایی که افراد دارای طرحواره انقیاد اغلب فاقد آن هستند). البته این افراد نیز تمایل دارند از کسانی که طرحواره انقیاد دارند سواستفاده کنند. از سوی دیگر، جذب شدن به افرادی که به کمک زیادی نیاز دارند، میتواند به این دلیل باشد که فرد دارای طرحواره انقیاد، احساس تعهد اشتباه کرده و به دلیل احساس گناه، نمی‌تواند آنها را ترک کند.
طرحواره اطاعت چگونه درمان می‌شود؟
کسانی که طرحواره انقیاد دارند معمولا برای مدیریت احساس گناه، ترس و همچنین اعتماد‌به‌نفس و عزت‌نفس پایین خود به کمک نیاز دارند. طرحواره درمانی (Schema Therapy) بر رابطه‌درمانی و تجربیات دوران کودکی فرد تمرکز دارد تا طرحواره‌های ناسازگار مانند طرحواره انقیاد را به چالش بکشد. در واقع، در مقایسه با شناخت‌درمانی استاندارد، طرحواره درمانی عمیق‌تر به تجربیات اولیه زندگی فرد می‌پردازد. علاوه‌بر آن، از تکنیک‌های تجربی، شناختی، رفتاری و بین‌فردی (روابط عینی) استفاده می‌کند که تاثیرات آن ماندگار است. در بخش زیر، راههای درمان طرحواره اطاعت را بررسی می‌کنیم:
خودشناسی
احساسی که فرد نسبت به خودش دارد، اغلب بیشتر به گذشته او مربوط می‌شود تا وضعیت فعلی‌‌اش. بنابراین مهم است که بداند طرحواره او از کجا آمده و در حال حاضر چگونه بر وی تاثیر می‌گذارد. از این رو، باید فهرستی از مواقعی که احساس می‌کند خواسته‌ها و احساسات خود را سرکوب کرده تا دیگران را راضی نگه دارد تهیه کند.
انجام این کار چشمان او را به مواقعی باز می‌کند که طرحواره اغلب از آنجا نشات می‌گیرد. هنگامی‌که از این موضوع آگاه شد، باید به رفتار خودش توجه کرده و روشی را که در هنگام تحریک از خودش نشان می‌دهد بنویسد. پس از مدتی، فرد میتواند درباره مسائل عمیق‌تر مانند نیازها و خواسته‌های خود فکر کرده و هر چیزی که به ذهنش می‌رسد را دفترچه یادداشت کند.
قاطع بودن
اینکه فردی از خودش دفاع کند میتواند قدری سخت باشد، به‌خصوص اگر برای انجام این کار احساس ترس یا گناه به همراه بیاورد. چراکه احتمالا این فرد بر این باور است که قاطعیت به معنای زورگویی یا تهاجمی بودن در برابر فردی قدرتمندتر است. اما قاطعانه بودن به معنای زورگویی یا پرخاشگری نیست، بلکه صرفا بیان صادقانه و واضح آنچه می‌خواهد یا احساس می‌کند است.
از این رو، فرد میتواند فهرستی از زمان‌هایی که خواسته‌ها و احساسات خود را برای خشنود ساختن دیگران سرکوب کرده، تهیه کند. آن‌گاه ببیند آیا مواقعی وجود داشته که می‌توانسته قاطعانه‌تر عمل کند یا خیر. سپس موقعیتی را انتخاب کرده و متفاوت عمل کردن در آن را تمرین کند. با گذشت زمان، فرد متوجه می‌شود که واکنش دیگران آنطور که انتظار می‌رود افراطی نیست و حتی می‌بیند ارتباط بین ابراز نیازهای خود و احساس گناه یا ترس، کاهش می‌یابد.
تحمل احساسات ناخوشایند
اگر در گذشته قاطعیت و بیان خواسته‌ها و احساسات شخصی منجر به احساس گناه و ترس شده باشد، احتمالا این تجربه باعث می‌شود که فرد در زمان حال از قاطع بودن خودداری کند. به همین دلیل در این مرحله، فرد باید بپذیرد که این احساسات مخرب واقعی نیستند و قاطعیت ابدا به این معنی نیست که او فرد خودخواهی است.
برای کاهش تاثیر این احساسات، مهم است که فرد تحمل خود را نسبت به آنها افزایش دهد. از این رو، تمرین‌های مدیتیشن و تمرکز حواس به او کمک می‌کند تا با احساسات و افکار خود تنها باشد و آنها را همانطوری که هستند بپذیرد. راه دیگر برای مدیریت و ابراز احساسات، بیرون کردن آنها از طریق نوشتن، موسیقی یا بهره بردن از دیگر شاخه‌های هنری است.
تنظیم مجدد طرز تفکر نسبت به خود
افراد دارای طرحواره اطاعت اغلب موافق، مشتاق رضایت، فداکار، همدل و بسیار وفادارند. اما با اینکه این ویژگی‌ها بسیار مثبت هستند، در چارچوب این طرحواره می‌توان آنها را منفی درنظر گرفت. از آنجا که فرد عمیقا دیگران را درک کرده و حاضر است حتی در صورت عدم دریافت پاداش به آنها کمک کند، اما نباید مهارت‌ها و ویژگی‌های خوب خود را نادیده بگیرد؛ بلکه باید به آنها از زاویه‌ای مثبت نگاه کند.
همچنین فرد باید نحوه تعامل خود با دیگران را مجددا تنظیم کند. یعنی اگر به شیوه‌ای عمل می‌کند که برای دیگران مقبول‌ترین است، بدان معناست که به آنها این فرصت را نمی‌دهد که کاملا او را بشناسند. بنابراین هر چند ممکن است در ابتدا کمی سخت به‌نظر برسد، اما فرد باید به خودش اجازه دهد تا دیده شود و با دیگران آشنا شده و ارتباط برقرار کند.
طرحواره اطاعت و درمان آن
دانستیم افراد مبتلا به طرحواره انقیاد، ممکن است خشم، ناامیدی و غم زیادی را تجربه کنند و برای افزایش اعتماد‌به‌نفس و عزت‌نفس کمک بخواهند. اگرچه تغییر طرحواره‌های ناسازگار به دلیل آنکه در طول سالیان متمادی ایجاد شده‌اند دشوار است، اما با فداکاری، ثبات و درمان مناسب، دستیابی به بهبود کاملا امکان‌پذیر است. طرحواره درمانی میتواند ابزارهای لازم برای مدیریت افکار و احساسات را در اختیار فرد قرار دهد و او را به سوی زندگی بهتر هدایت کند. اگر در مورد طرحواره اطاعت و رابطه درمانی به مشورت نیاز دارید، از طریق سرویس مشاوره آنلاین اسنپ‌دکتر، مشاوران و پزشکان متخصص و باتجربه به‌راحتی در دسترس شما هستند.
