علائم و نشانه‌های هشداردهنده انواع کم خونی

آنمی یا کم خونی نوعی بیماری است که در آن گلبول قرمز یا هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌های مختلف بدن وجود ندارد؛ در نتیجه‌ این وضعیت خستگی، ضعف و تنگی نفس بروز می‌کند. البته باید بدانید که کم خونی انواع مختلفی دارد و هرکدام به دلایل خاص خود ایجاد می‌شوند؛‌ با این حال لازم است افراد حتی آن‌هایی که علائم خفیف دارند به فکر درمان وضعیت خود باشند. در ادامه انواع کم خونی و علائم و نشانه‌های هر یک از آن‌ها در وبلاگ اسنپ دکتر با شما به‌اشتراک گذاشته‌ایم. اطلاع از نشانه‌های کم خونی می‌تواند به شما در درمان سریع این بیماری کمک کند. در نتیجه در صورت تجربه هر یک از این نشانه‌ها به پزشک مراجعه کنید. 

بررسی انواع کم خونی

کم خونی به دو دسته‌ کلی اکتسابی و ژنتیکی تقسیم می‌شود که مشخصات هر یک از آن‌ها به شرح زیر است:

کم خونی اکتسابی

در این حالت به واسطه‌ یک اتفاق یا حادثه دچار کم خونی اکتسابی می‌شوید که انواع مختلف آن‌ها در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند:

کم خونی بیماری مزمن (Anemia of chronic disease)

کم خونی بیماری مزمن که به آن ACD هم گفته می‌شود در اثر ابتلا به بیماری‌های التهابی مزمن بروز می‌کند. در این شرایط بدن شما نمی‌تواند به خوبی از آهن مورد نیاز خود برای ساخت گلبول‌های قرمز استفاده کند. این بیماری می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد، با این حال این بیماری عمدتا در افراد مسن دیده می‌شود.

کم خونی همولیتیک خود ایمنی (Autoimmune hemolytic anemia)

این عارضه از انواع کم خونی، نادر است که در آن سیستم ایمنی بدن گلبول‌های قرمز را به عنوان عوامل بیگانه شناسایی و به آن‌ها حمله می‌کند. 

با این کار سلول‌های قرمز خون زودتر از موعد می‌میرند و بدن به دلیل کمبود مقادیر آن‌ها در اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها دچار مشکل می‌شود. این بیماری به دو دسته‌ AIHA سرد و گرم تقسیم می‌شود که علائم هر یک از آن‌ها در جدول زیر آمده است:

کم خونی مگالوبلاستیک (Megaloblastic anemia)

این نوع کم خونی به سبب پایین بودن سطح ویتامین B12 یا فولات در بدن ایجاد می‌شود. در این شرایط تعداد گلبول‌های قرمز خون از حد عادی خود کمتر می‌شوند؛ علاوه‌براین به سبب نابالغی و بزرگ بودن توانایی خروج از مغز استخوان، ورود به جریان خون و تحویل اکسیژن را هم ندارند. رایج‌ترین علائم کم خونی مگالوبلاستیک به شرح زیر است:

• بی‌حسی در اندام‌ها
• حالت تهوع
• تورم زبان
• تنگی نفس
• اسهال
• زبان صاف و بدون پرز
• سوزن سوزن شدن دست و پا
• ضعف عضلانی
• رنگ‌پریدگی پوست
• کاهش اشتها
• کاهش وزن

کم خونی ماکروسیتیک (Macrocytic anemia)

این مدل کم خونی هم از دیگر بیماری‌هایی است که به سبب ناتوانی مغز استخوان در تولدی گلبول‌های قرمز سالم بروز می‌کند. در این شرایط گلبول‌های قرمز بیشتر از اندازه‌ طبیعی خود بزرگ می‌شوند و توانایی حمل موثر اکسیژن را هم به تمامی قسمت‌های بدن ندارند. با بروز این وضعیت علائمی مشابه با کم خونی مگالوبلاستیک خود را نشان می‌دهند. 

کم خونی نورموسیتیک (Normocytic anemia)

اصطلاح نورموسیتیک به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن بدن گلبول‌های قرمز کافی ندارد، اما موارد موجود از نظر اندازه و شکل طبیعی هستند. کمبود میزان گلبول‌های قرمز مشکلات متعددی را در زمینه‌ حمل اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌های گوناگون بدن ایجاد می‌کند که در نتیجه‌ آن فرد با احساس خستگی و ضعف غیرعادی، رنگ‌پریدگی محسوس، تنگی نفس، سرگیجه و تپش قلب مواجه می‌شود.

کم خونی خطرناک (Pernicious anemia)

کم خونی خطرناک به وضعیتی اشاره دارد که در آن بدن به سبب کمبود ویتامین B12 قادر به ساخت مقادیر کافی از گلبول‌های قرمز نیست؛ در این شرایط بدن توانایی جذب ویتامین ذکر شده را ندارد. این اتفاق زمانی می‌افتد که روده کوچک نتواند ویتامین B12 مورد نیاز را از رژیم‌غذایی جذب کند. 

عمدتا افرادی با سابقه خانوادگی این بیماری، مبتلایان به دیابت نوع ۱ و سایر بیماری‌های خود ایمنی، اشخاصی با بیشتر از ۶۰ سال سن و… در معرض ابتلا به کم خونی خطرناک قرار دارند.

کم خونی ارثی

در انواع کم خونی ارثی فرد از بدو تولد با این بیماری و علائم و نشانه‌های ناشی از آن دست‌وپنجه نرم می‌کند که در مجموع موارد زیر را در برمی‌گیرند:

کم خونی دیاموند بلک فان (Diamond-Blackfan anemia)

این نوع بیماری که با نام اریتروبلاستوپنی ارثی بلک فان دیاموند هم شناخته می‌شود در همان دوران شیرخواری خود را نشان می‌دهد. افراد مبتلا به این نوع کم خونی به سبب اختلال ارثی مغز استخوان توانایی تولید مقادیر کافی گلبول قرمز را ندارند، در حالی که سایر سلول‌های خونی آن‌ها نرمال است.

 به همین جهت علائم این بیماری مشابه با سایر کم خونی‌های دیگر است. با این وجود گروهی از کودکان مبتلا به کم خونی دیاموند بلک فان دچار تغییرات فیزیکی مختلفی به شکل زیر در صورت و بدن خود می‌شوند:

• استخوان‌های کوچک شانه
• گوش‌های کوچک و پایین‌تر از حالت عادی
• کوچک بودن سر
• گردن کوتاه و پره‌دار
• فاصله زیاد بین چشم و بینی پهن
• انگشت شست غیرطبیعی

کم خونی فانکونی (Fanconi anemia)

از جمله اختلالات ژنتیکی نادری است که به واسطه‌ نقص در انواع سلول‌های بنیادی مغز استخوان بروز می‌کند و در نتیجه‌ آن تولید انواع سلول‌های خونی از جمله گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها با مشکل مواجه می‌شود. الگوی وراثتی بودن این بیماری اتوزومال مغلوب است؛ بنابراین تنها در صورتی به فرزندان منتقل می‌شود که هر دو والد او ژن معیوب این بیماری را داشته باشند. 

از جمله علائم کم خونی فالکونی می‌توانیم به قد کوتاه، مشکلات ساختاری در کلیه، وزن کم در زمان تولد، بدشکلی استخوان‌ها یا داشتن انگشت و شست اضافه، مشکلات گوارشی و نقص در بافت جداکننده حفره‌های قلب اشاره کنیم.

کم خونی داسی شکل (Sickle cell anemia)

در این بیماری شکل گلبول‌های قرمز دستخوش تغییر قرار می‌گیرد و آن‌ها را از دیسک‌های گرد انعطاف‌پذیر به سلول‌هایی سفت و چسبنده تبدیل می‌کند. این تغییر شکل و داسی شدن سلول‌ها باعث از دست رفتن توانایی گلبول قرمز در حمل اکسیژن به سراسر بدن و از بین رفتن آن‌ها بعد از مدت زمان مشخصی می‌شود؛ به همین جهت افراد مبتلا، مقادیر کافی گلبول قرمز ندارند و کم خونی را تجربه می‌کنند.

معمولا علائم این نوع آنمی مشکلات بینایی،‌ بروز عفونت‌های مکرر به سبب آسیب به طحال، ورم دست و پا، دردهای دوره‌ای و خستگی را در برمی‌گیرد که هر یک از آن‌ها به تنهایی می‌تواند زندگی و کار فرد را مختل کند.

تالاسمی (Thalassemia)

تالاسمی از انواع آنمی‌های ارثی و ژنتیکی است که شیوع به نسبت بالایی دارد و بر روی توانایی بدن در تولید هموگلوبین و در نتیجه گلبول‌های قرمز سالم اثر می‌گذارد. با این حساب در شرایط ذکر شده بدن مقادیر پایین‌تری هموگلوبین سالم می‌سازد و مغز استخوان هم با کاهش تولید گلبول‌های سالم مواجه می‌شود. 

در حالت شدید این بیماری افراد پوست رنگ پریده مایل به زرد دارند و ضعف، خستگی، سردرد و سرگیجه، ورم شکم، ادرار تیره، افزایش ضربان قلب و گرفتگی عضلات پا را هم تجربه می‌کنند.

کم خونی با الگوی وراثتی و اکتسابی

دسته‌ای از آنمی‌ها که در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند می‌توانند به صورت ژنتیکی به افراد منتقل شوند یا اینکه در اثر عوامل گوناگون و به صورت اکتسابی آن‌ها را درگیر کنند:

کم خونی آپلاستیک (Aplastic anemia)

آنمی آپلاستیک از انواع نادر اختلالات خونی به شمار می‌رود که به سلول‌های بنیادی در مغز استخوان آسیب می‌رساند. این بیماری می‌تواند افراد را در سنین مختلف و به صورت خفیف تا شدید تحت تاثیر قرار دهد و علائم آن هم به شرح زیر است:

• خستگی و ضعف
• تنگی نفس و تپش قلب
• کبود شدن سریع بدن
• سرگیجه و سردرد
• رنگ‌پریدگی پوست
• خونریزی بینی و لثه
• خونریزی شدید در دوران قاعدگی
•  بثورات پوستی

کم خونی همولیتیک (Hemolytic anemia)

از انواع کم خونی است که در آن تجزیه و از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از حالت معمول اتفاق می‌افتد. این بیماری در افراد مختلف علائم متفاوتی را از خود نشان می‌دهد که رایج‌ترین آن‌ها شامل احساس سرگیجه، سبکی سر، ضعف و ناتوانی در انجام فعالیت‌های بدنی، رنگ پریدگی پوست، ادرار تیره رنگ و طحال و کبد بزرگ شده هستند.

کم خونی میکروسیتیک (Microcytic anemia)

در صورتی که گلبول‌های قرمز شما سطح کافی هموگلوبین دریافت نکنند، کوچک‌تر از حد معمول می‌شوند و آنمی میکروسیتیک بروز می‌کند که معمولا خود را همراه با کمبود آهن، تالاسمی و کم خونی سیدروبلاستیک نشان می‌دهد و گاهی اوقات در افراد مبتلا به آنمی بیماری مزمن هم دیده می‌شود.

کم خونی سیدروبلاستیک (Sideroblastic anemia)

در این مدل کم خونی، بدن توانایی پیوند دادن آهن به مولکول‌ها و ساخت هموگلوبین را ندارد. این بیماری که به دو شکل ارثی و اکتسابی دیده می‌شود با افزایش تولید گلبول‌های قرمز نابالغ حاوی آهن، گلبول‌های قرمز کوچک و کم‌رنگ و افزایش میزان آهن سرمی و بافتی همراه است که منجر به تپش قلب، سردرد، بزرگ شدن طحال، تاکی کاردی و درد در قفسه سینه می‌شوند.

آیا امکان پیشگیری از ابتلا به کم خونی وجود دارد؟

با وجود اینکه بسیاری از کم خونی‌های بررسی شده در این مطلب قابل پیشگیری نیستند اما خوردن غذاهای سالم می‌تواند به شما در جلوگیری از ابتلا به آنمی ناشی از فقر آهن و ویتامین کمک کند. برای این منظور باید ترکیبات غذایی با سطح بالای آهن از قبیل گوشت گاو، سبزیجات با برگ سبز تیره، میوه‌های خشک و آجیل را در رژیم غذایی خود بگنجانید. 

علاوه‌براین مصرف مولتی‌ویتامین‌ها به صورت روزانه هم در جلوگیری از ابتلا به کم خونی‌های تغذیه‌ای موثر هستند؛ با این وجود افراد مسن نباید به صورت خودسرانه برای درمان کم خونی فقر آهن خود مکمل آهن مصرف کنند، مگر اینکه داروها و مکمل‌های ذکر شده توسط پزشک تجویز شده باشد.

سخن پایانی

انواع کم خونی و علائم هر یک از آن‌ها عمدتا با یکدیگر همپوشانی دارند، با این حال گروهی از آن‌ها می‌توانند عوارض جدی برای افراد ایجاد کنند و سلامت آن‌ها را در معرض خطرات جبران‌ ناپذیر قرار دهند. در صورتی که هر یک از این نشانه‌ها را در خود یا اطرافیانتان مشاهده کردید، بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشکی مجرب مراجعه کنید و مسئله را با او در میان بگذارید تا با انجام بررسی‌های مورد‌نیاز وضعیت سلامت شما را مشخص و در صورت نیاز دارو تجویز کند.

پزشکان اسنپ دکتر همواره همراه و حامی هموطنان عزیز در شهرهای مختلف کشور هستند و با ارائه‌ مشاوره‌های تلفنی و آنلاین تمامی پرسش‌ها و ابهامات احتمالی آن‌ها را برطرف می‌کنند.