سوختگی درجه سه: علت، علائم و درمان‌های اساسی

سوختگی یکی از شایع‌ترین آسیب‌های جسمی در خانه، محل کار و حتی فضاهای عمومی به‌ویژه در بین کودکان به شمار می‌رود. احساس سوزش در پوست ممکن است بر اثر برخورد با حرارت و آتش ایجاد شود یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض منبع گرما مثل خورشید. سوختگی‌ها براساس میزان درگیر کردن ناحیه آسیب‌‌دیده از درجه یک تا درجه سه طبقه‌بندی می‌شوند. سوختگی‌های درجه یک و دو در اکثر افراد بدون عواقب جدی بهبود پیدا می‌کنند، اما سوختگی‌های شدیدتر مثل سوختگی درجه سه نیاز به مراقبت‌های پزشکی اورژانسی برای جلوگیری از عوارض بعدی و حتی مرگ دارند.  

اگر سر و کارتان با آتش، برق و مواد شیمیایی خطرناک است یا فرزند خردسال دارید،حتما برای آشنایی با علائم و عوارض سوختگی درجه سه و نحوه درمان آن، این مطلب را تا انتها بخوانید.

سوختگی درجه سه چیست؟

سوختگی درجه سه (Third Degree Burn) به لایه بالایی پوست (اپیدرم)، لایه میانی پوست (درم) و همچنین بافت چربی زیر پوست (هیپودرم) آسیب می‌رساند. به همین دلیل به سوختگی درجه سه سوختگی با ضخامت کامل هم می‌گویند. این نوع سوختگی معمولا آسیب جدی‌ای است که حتی می‌تواند بر توانایی پوست برای رشد مجدد نیز تاثیر بگذارد. 

سوختگی درجه سه همچنین ممکن است به غدد عرقی، فولیکول‌های مو و انتهای عصب آسیب برساند. از بین رفتن رشته‌های عصبی ناحیه آسیب دیده باعث می‌شود که گاهی فرد آسیب دیده از سوختگی درجه سه، درد کمتری نسبت به سوختگی درجه دو احساس کند. بسته به علت سوختگی، سوختگی درجه سوم ممکن است هر قسمتی از بدن را درگیر کند. با این حال بخش‌هایی از بدن که بیشتر در معرض سوختگی درجه سه قرار می‌گیرند عبارتند از:

• دست‌ها
• صورت
• پاها
• بازوها

علائم سوختگی درجه سه

 سوختگی‌ درجه سه از نظر ظاهری ممکن است سفید، قرمز گیلاسی یا سیاه به نظر برسد و نواحی درگیر سوختگی تغییر رنگ نمی‌دهند (بلانچ نمی‌شوند). سوختگی درجه سه بیشتر خشک، سخت و چرمی است، اگرچه ممکن است در برخی موارد بر اثر این نوع سوختگی تاول ایجاد شود.

گفتیم که سوختگی درجه سوم تمام لایه‌های پوست و بافت چربی آن را از بین می‌برد. بنابراین علائم کلی سوختگی درجه سه عبارتند از:

• پوست خشک و چرمی
• تغییر رنگ پوست به رنگ سفید، سیاه یا قرمز روشن 
• تورم
• بی‌حسی ناحیه آسیب‌دیده از سوختگی

سوختگی درجه سه همچنین می‌تواند برخی نشانه‌های سوختگی درجه دو را هم در اطراف ناحیه آسیب‌دیده داشته باشد، از جمله:

• تاول
• براق و مرطوب شدن پوست
• تغییر رنگ پوست از قرمز تیره تا قهوه‌ای تیره

شایع‌ترین علل سوختگی درجه سه 

همان عواملی که باعث سوختگی درجه یک و دو می‌شوند می‌توانند سوختگی درجه سه را هم به وجود بیاورند. تفاوت اصلی انواع سوختگی در مدت زمانی است که بدن با یک منبع گرما، شیمیایی یا نور مواجه می‌شود. البته شدت حرارت منبع سوختگی هم می‌تواند روی میزان و بزرگی سوختگی تاثیر بگذارد. در واقع هر چه منبع حرارت بیشتری داشته باشد یا هرچه بدن مدت زمان بیشتری با منبع حرارتی تماس داشته باشد، آسیب سوختگی هم بیشتر خواهد بود. بنابراین علل شایع سوختگی درجه سه می‌تواند هرکدام از موارد زیر باشد:

• شعله آتش
• لمس یک جسم داغ
• اشعه ماوراء‌بنفش و آفتاب‌سوختگی
• آب جوش یا بخار
• مایعات داغ مثل روغن داغ و گریس
• مواد شیمیایی (مانند اسیدها و بازها)
• تابش و تشعشع
• برق و جریان الکتریکی
• یخ خشک، نیتروژن مایع یا سایر منابع سرمای شدید (مانند اسپری‌های آئروسل)

به‌طور خلاصه آتش‌سوزی در یک ساختمان، تصادف وسیله نقلیه، حوادث آشپزخانه، یا یک وسیله الکتریکی که درست کار نمی‌کند هرکدام می‌توانند باعث ایجاد سوختگی درجه سه شوند. 

متاسفانه برخی از سوختگی‌ها مخصوصا در کودکان ممکن است به‌دلیل سوء‌استفاده و آزار و اذیت اتفاق بیفتد؛ بنابراین بهتر است همیشه حواستان به نشانه‌ها، حتی نشانه‌های کوچک و کمرنگ سوختگی روی دست، پا، باسن، اندام تناسلی یا مقعد کودکان باشد. در صورت مشاهده سوختگی‌هایی که ممکن است مربوط به کودک‌آزاری باشد، حتما با مراکز و نهادهای حمایتی مربوطه تماس بگیرید.

عوارض سوختگی درجه سه 

عفونت یک نگرانی اصلی در سوختگی‌های درجه سه است. زیرا با از بین رفتن تمام لایه‌های پوست باکتری‌ها به‌راحتی می‌توانند وارد بدن شوند. مثلا کزاز یکی از عوارض احتمالی سوختگی در تمام سطوح و مخصوصا سوختگی درجه سه به شمار می‌رود. سوختگی‌های درجه سه در مقایسه با سوختگی‌های درجه یک و دو، به‌دلیل عوارضی مانند عفونت، از دست دادن خون و شوک، بیشترین خطر را دارند و حتی ممکن است منجر به مرگ شوند. همچنین بیماری‌های زمینه‌ای فرد آسیب‌دیده می‌تواند بر نتیجه بالینی سوختگی تأثیر بگذارد و عوارض سوختگی درجه سه را در فرد تشدید کند. برای همین این نوع سوختگی‌ها همیشه نیاز به مراقبت‌های جدی پزشکی دارند. 

علاوه براین‌ها، در سوختگی‌های شدید (مخصوصا اگر دارای وسعت زیاد باشد) خطر هیپوترمی و هیپوولمی وجود دارد. دمای پایین بدن یا هیپوترمی ممکن است مانند یک عارضه غیرمعمول در سوختگی به نظر برسد، اما این وضعیت به‌دلیل از دست دادن بیش از حد گرمای بدن در اثر آسیب به‌وجود می‌آید. هیپوولمی یا حجم کم خون هم زمانی اتفاق می‌افتد که بدن در اثر سوختگی خون زیادی را از دست می‌دهد.

نکاتی برای پیشگیری از سوختگی درجه سه

سوختگی معمولا قابل پیشگیری است. برای جلوگیری یا کاهش خطر آسیب‌دیدگی به‌دلیل سوختگی، کافی‌ست تا نکات ساده زیر را رعایت کنید:

• وقتی بیرون می‌روید از کرم ضد آفتاب استفاده کنید.
• از دست زدن به اجسام داغ خودداری کنید.
• اشیاء داغ، سیم‌های برق و پریزهای برق را از دسترس کودکان دور نگه دارید.
• دمای آب گرم را در زمان استفاده کاهش دهید.
• قبل از دادن غذا و نوشیدنی به کودکان دمای آن را تست کنید.
• از شعله‌های باز آتش دور بمانید.
• هر چیز قابل اشتعال را از منابع گرمایش خانگی (مانند شومینه، رادیاتور و غیره) دور نگه دارید.
• زمانی که نیاز به دست زدن به اشیاء در دمای شدید دارید، لباس محافظ بپوشید.

چگونه سوختگی درجه سه را درمان کنیم؟

برای درمان سوختگی درجه سه حتما باید به بیمارستان یا درمانگاه بروید. این سوختگی‌ها جدی هستند و فرد آسیب‌دیده فورا به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارد؛ مراقبت‌هایی که نمی‌توانید در خانه به آن‌ها دسترسی داشته باشید. 

درمان سوختگی درجه سه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• برداشتن پوست مرده و بافت آسیب‌دیده (قبل از مراجعه به پزشک، سعی نکنید خودتان چیزی را از روی سوختگی پوست بردارید. در ضمن پس از سوختگی لباس فرد آسیب‌دیده را در نیاورید، اما مطمئن شوید که هیچ لباسی به محل سوختگی نچسبیده باشد.)
• پماد آنتی‌بیوتیک و باند محافظ (بانداژ زخم باید حداقل یک بار در روز عوض شود. حتما دستورالعمل‌های مربوط به نحوه مراقبت و تمیز کردن سوختگی را به دقت رعایت کنید.)
• آنتی‌بیوتیک خوراکی یا تزریقی 
• سرم‌تراپی برای جایگزین کردن آب از دست رفته بدن
• مسکن‌

در نهایت اگر قسمت وسیعی از بدن درگیر سوختگی درجه سه شده باشد، پزشک می‌تواند پوست سوخته را با بافت سالم یا پوست مصنوعی جایگزین کند. این یک نوع جراحی ترمیمی به نام پیوند پوست است که ممکن است برای ترمیم آسیب جدی با انواع دیگری از جراحی همراه شود.

در ادامه بیایید نگاهی به نحوه درمان سوختگی در اثر عوامل مختلف مثل آب جوش و برق‌گرفتگی و… بیندازیم:

درمان سوختگی ناشی از آب جوش

محل سوختگی را به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در زیر آب جاری خنک (نه یخ‌زده) نگه دارید. می‌توانید این کار را تا زمانی که ناحیه سوخته دیگر درد نکند ادامه دهید. هر چیزی را که به اطراف محل سوختگی چسبیده است، مانند انگشتر یا لباس دربیاورید. یک پارچه مرطوب روی محل آسیب‌دیده قرار دهید. این کار به خنک کردن پوست کمک می‌کند و می‌تواند باعث کاهش درد و تورم شود.

البته اگر سوختگی ناشی از آب جوش شدید است، حتما برای درمان از پزشک کمک بگیرید.

درمان سوختگی ناشی از اصطکاک

سوختگی ناشی از اصطکاک ممکن است در اثر تصادف با وسیله نقلیه اتفاق بیفتد. در این شرایط محل را با صابون و آب ملایم تمیز کنید تا هرگونه آلودگی یا میکروب از بین برود. پوست آسیب‌دیده را با یک باند یا گاز شل بپوشانید زیرا در ناحیه آسیب‌دیده احتمالا هم سوختگی و هم خراش وجود دارد. اگر دچار سوختگی ناشی از اصطکاک شده‌اید، از پزشک کمک بگیرید.

درمان سوختگی ناشی از برق‌گرفتگی 

درمان سوختگی ناشی از برق‌گرفتگی، به میزان الکتریسیته وارد شده به بدن و مدت زمان تماس برق با بدن بستگی دارد. فوراً ناحیه را خنک کنید و سپس به دنبال کمک پزشکی باشید. در این نوع سوختگی، حتی اگر فقط یک سوختگی خفیف پوست را مشاهده کنید، ممکن است آسیب جدی‌تری در داخل بدن وجود داشته باشید. پس فورا به پزشک مراجعه کنید.

آیا سوختگی درجه سه باعث ایجاد اسکار می‌شود؟

بله، سوختگی درجه سوم احتمالاً باعث ایجاد اسکار یا جای زخم روی پوست شما می‌شود. در سوختگی‌های با وسعت کوچک، پوست ممکن است با جمع شدن و تشکیل اسکار بهبود یابد. اما سوختگی‌های بزرگ ممکن است نیاز به پیوند پوست و جراحی داشته باشند. البته اگر دستورالعمل‌های پزشک‌تان را در مورد نحوه مراقبت از سوختگی دقیق دنبال کنید، جای زخم شما می‌تواند کوچکتر از حد انتظار باشد. تقریبا بیشتر اسکارها می‌توانند به مرور زمان محو شوند.

چه مدت طول می‌کشد تا سوختگی درجه سه بهبود پیدا کند؟

هیچ جدول زمانی مشخصی برای بهبود خود‌به‌خودی کامل سوختگی‌های درجه سه وجود ندارد. زمان بهبودی آسیب‌دیدگی ناشی از سوختگی درجه سوم با توجه به اندازه و محل سوختگی متفاوت است. حداقل سه تا چهار هفته طول می‌کشد تا یک آسیب‌دیدگی کوچک سوختگی درجه سه التیام پیدا کند. بهبود کامل سوختگی‌های درجه سه در وسعت بزرگتر ممکن است بیش از ۸ هفته و حتی چند سال طول بکشد. گاهی هم برای بهبودی کامل این نوع سوختگی‌ها به جراحی نیاز داریم.

پزشک متخصص پوست می‌تواند به شما کمک کند بر اساس اندازه و محل سوختگی‌تان بفهمید که بهبودی شما چقدر طول می‌کشد.

چه زمانی باید برای سوختگی درجه سه به پزشک مراجعه کنیم؟

سوختگی درجه سه یک آسیب جدی است که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. پس اگر سوختگی درجه سه دارید بهتر است حتما به اورژانس مراجعه کنید. زیرا همانطور که گفته شد سوختگی‌های درجه سه همیشه باید توسط پزشک درمان شوند. حتی اگر بعد از سوختگی درجه سه هیچ دردی احساس نمی‌کنید نباید درمان خود را به درمان خانگی محدود کنید، زیرا در صورت عدم درمان ممکن است بدن دچار عفونت و شوک شود. 

اگر مطمئن نیستید که دچار کدام نوع سوختگی شده‌اید، به‌عنوان یک اقدام احتیاطی به یک درمانگاه نزدیک مراجعه کنید. همچنین می‌توانید سوالات‌تان را درباره تکمیل روند درمان سوختگی در خانه یا هر جای دیگر با اپلیکیشن اسنپ دکتر از بهترین و باتجربه‌ترین پزشکان متخصص پوست بپرسید.