ویروس کرونا تهدیدی بزرگ برای اقتصاد جهانی و سلامت میلیون‌ها نفر در سراسر جهان است، اما تأثیر آن بر ایران به عنوان یکی از کانون‌های اولیه شیوع، به ویژه شدید بوده است. وضعیت کرونا در ایران باعث شده تا بسیاری از مردم با مشکلات فراوانی مواجه شوند. با ارقام رسمی نزدیک به یک میلیون مورد تأیید شده و بیش از پنجاه هزار مرگ و میر، ایران در میان ۱۰ کشور بیشترین آسیب را دیده است.
انتظار می‌رود شیوع این بیماری همچنان در سرتاسر کشور در حال گسترش باشد و محققان نگران هستند که اگر مردم و دولت ایران به اندازه کافی سخت‌گیرانه ترین اقدامات قرنطینه‌ای و فاصله گذاری اجتماعی را رعایت نکنند، مرگ‌های ناشی از این ویروس می‌تواند بیش از این مقدار باشد.
تحریم‌های ایالات متحده و کمپین حداکثر فشار دولت ترامپ، احتمالاً دامنه اقتصادی گسترده و شدیدی خواهد داشت و توانایی دولت در پاسخگویی مؤثر به بحران را با مشکل روبرو کرده است. برآوردهای خوش‌بینانه در سال ۲۰۲۰ تولید ناخالص داخلی را در حدود ۱۵ درصد اعلام کرده‌اند، در حالی که دیگران معتقدند که ممکن است بسیار بدتر باشد و به ۳۰ درصد برسد. به هر روی، برای بررسی وضعیت ایران در دوران ویروس کرونا با اسنپ دکتر همراه باشید.
تأثیر کرونا بر اشتغال در ایران
بازار کار ایران پیش از همه‌گیری کووید-۱۹، به ویژه در میان جوانان تحصیل کرده دانشگاهی، از نرخ بالای بیکاری رنج می‌برد. در بهترین حالت، برآورد انقباض اقتصادی در سال ۲۰۲۰، ۳ تا ۴ میلیون شغل را کرونا در معرض خطر قرار می‌دهد و به طور بالقوه نرخ بیکاری واقعی (نه رسمی) را از حدود ۲۰ درصد اکنون به بیش از ۳۵ درصد در چند ماه افزایش یافته است.
مشابه ایالات متحده و اروپا، مشاغل کوچک، صنعت حمل و نقل و به طور کلی بخش خدمات که بیش از نیمی از ایرانیان در آن اشغال هستند، بیشترین ضربه را خواهند دید. زمان نمی‌تواند بدتر باشد، زیرا نوروز، سال جدید ایرانی که اولین روز از بهار را رقم می‌زند، سودآورترین دوره سال برای بسیاری از مشاغل کوچک کشور، فروشگاه‌های خرده فروشی، حمل و نقل زمینی و هوایی، رستوران‌ها و هتل‌ها است.
حقوق بگیران روزانه و کسانی که در اقتصاد غیررسمی کار می‌کنند که تقریباً یک چهارم از ۲۴ میلیون ایرانی شاغل را تشکیل می‌دهند، احتمالاً بیشترین آسیب را خواهند دید. این کارگران بدون حقوق ثابت، پس انداز کم و بدون پس انداز و پوشش ناکافی از بیمه‌های رسمی و طرح‌های حمایت اجتماعی، با بیشترین خطر ابتلا به عفونت روبرو هستند، زیرا توانایی پرداخت هزینه‌ها را ندارند و کاملاً به درآمد روزانه خود وابسته هستند.
دولت ایران با آگاهی از این واقعیت و نگرانی از اینكه تدابیر شدید قرنطینه‌ای بلافاصله ۲۰ درصد از جمعیت دیگر را به فقر شدید سوق دهد كه می‌تواند به طور بالقوه باعث ناآرامی‌های اجتماعی بیشتری شود، از اعمال اقدامات قرنطینه‌ای سخت‌تری كه پزشکان اپیدمیولوژیک برای كاهش سرعت میزان شیوع ویروس در نظر گرفته‌اند، استفاده می‌کند.
پاسخ دولت به وضعیت کرونا در ایران
با سیاست‌های دولت در مورد قرنطینه، از دست رفتن ۳ تا ۴ میلیون شغل مرتبط با انقباض اقتصادی ناگهانی و عمیق در سال ۲۰۲۰ اجتناب ناپذیر است. در نتیجه، دولت در حال ارائه وام به ۲۳ میلیون خانوار یارانه بگیر بوده است. با این حال، با توجه به حجم ناچیز این وام‌ها، با درآمد ماهانه مورد نیاز برای یک خانواده دو نفره در ایران، دقیقاً بالاتر از خط فقر شدید، تأثیر چنین اقداماتی در کاهش تأثیر اقتصادی ویروس کرونا بسیار سؤال برانگیز است. در ابتدا قرار بود این وام‌ها با نرخ سود ۱۲ درصد تمدید شوند، اما دولت با پی بردن به خطرات سیاسی مرتبط با چنین اقدامی، بعداً تصمیم گرفت که آنها را بدون بهره بدهد.
با توجه به وضعیت وخیم، بعید است این حرکات کوچک به نارضایتی عمیق مردم ایران از نحوه مدیریت دولت، هم اقتصادی و هم همه‌گیری بپردازد. رکود اقتصادی مربوط به ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ فقط میزان ناامیدی را در حال حاضر بالا می‌برد، به ویژه در میان دو شاخه نیروی کار، جوانان تحصیل کرده دانشگاهی و کارگران غیر ماهر! اکثریت قریب به اتفاق ۳ تا ۴ میلیون شغل مورد انتظار در اقتصاد غیررسمی اتفاق می‌افتد، جایی که بیشتر کارگران غیر ماهر در آنجا متمرکز شده‌اند.
علاوه بر این، با سه سال انقباض اقتصادی متوالی (در سال‌های ۲۰۱۸، ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰)، اقتصاد ایران توانایی ایجاد شغل‌های لازم برای جذب میلیون‌ها فارغ التحصیل دانشگاه جوان را ندارد، فارغ التحصیلانی که قبلاً با نرخ بیکاری روبرو بوده‌اند، بیش از ۳۰ درصد حتی قبل از همه‌گیری! سقوط اقتصادی ناشی از این بیماری احتمالاً فقط به ناامیدی عمیق این دو گروه از ایرانیان می‌افزاید که چیزهای زیادی برای از دست دادن ندارند و از نظر خواسته‌های اقتصادی امید چندانی نخواهند داشت.
اگر این وضعیت بلافاصله و به طور مؤثر مورد رسیدگی قرار نگیرد، از دست دادن شغل گسترده و متعاقب آن شرایط سخت بازار کار می‌تواند به بی ثباتی اقتصادی مردم منجر شود. دولت ایران اکنون با یکی از بدترین بحران‌ها، اگر نه بدترین وضعیت، از زمان انقلاب ۱۹۷۹ روبرو شده است و اقدامات بسیار کمی برای مقابله با بحران اقتصادی وجود دارد. بیش از ۲۰ درصد از جمعیت حتی قبل از همه‌گیری در زیر خط فقر شدید بوده‌اند. دولت ظرفیت بسیار کمی را برای گسترش برنامه‌های رفاه اجتماعی جهت رسیدگی به مشکلات اقتصادی میلیون‌ها خانواده دارد.
اثرات متعادل کردن وضعیت کرونا در ایران
به تعادل رساندن مشکلات، ماهیت جهانی بحران کرونا است. اقتصادهای سراسر جهان به شدت تحت تأثیر همه‌گیری قرار گرفته‌اند، فقط ایالات متحده بیش از ۱۷ میلیون شغل را فقط در عرض سه هفته از دست داده است. همچنین نمی‌توان از نقش اساسی تحریم‌های ایالات متحده در تزلزل اخیر اقتصاد ایران و ظرفیت آن در مبارزه با بیماری چشم پوشی کرد.
اعمال تحریم‌های اضافی علیه ایران و تحت فشار قرار دادن صندوق بین‌المللی پول برای رد درخواست تهران برای دریافت وام اضطراری ۵ میلیارد دلاری، آخرین اقدام دولت ترامپ است، زیرا تلاش می‌کند اقتصاد ایران را در زمانی خفه کند که کشور و جهان به شدت تحت تأثیر این بیماری قرارگرفته‌اند.
با وجود این زمینه، عموم مردم ایران ممکن است در واقع همدلی و همبستگی بیشتری با دولت خود نشان دهند. ایرانیان تمایل دارند در زمان شوک‌های برونزا و بحران‌ها با یکدیگر متحد شوند، به ویژه اگر چنین بحران‌هایی توسط نیروهای متخاصم خارجی تشدید و مورد بهره برداری قرار گیرند.
برعکس، اگر چیزی وجود داشته باشد، حداقل در حال حاضر احساس وحدت و همدلی در بین مردم افزایش می‌یابد. اینکه چه مدتی طول خواهد کشید نامشخص است، اما یک چیز واضح می‌باشد، اینکه چگونه دولت ایران در هفته‌ها و ماه‌های آینده به بزرگ‌ترین چالش خود پاسخ می‌دهد و ممکن است تأثیر عمیقی بر اقتصاد و جامعه ایران برای سال‌های آینده داشته باشد. دولت‌ها در تعدیل تأثیر اقتصادی ویروس کرونا نقش مهمی دارند. از هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی تا برنامه‌های تداوم تجارت، گزینه‌های مختلفی در دسترس است.
نقش اساسی دولت محافظت از رفاه مردمش است. به دلیل مسائل بحرانی اقتصادی و ایجاد محدودیت‌های مختلف ترددی، مردم بیش از هر زمان دیگر دچار مشکلات روحی شده‌اند. ماندن مداوم در خانه و عدم داشتن درآمد مناسب، همه به مسائل روانی مردم ضربه منفی وارد کرده‌اند.
راه‌های مدیریت مسؤلان جهت جلوگیری از شیوع ابتلا به ویروس کرونا
اولویت دولت‌ها و جامعه جهانی جلوگیری از ابتلای افراد به این بیماری و درمان افرادی است که به این بیماری مبتلا می‌شوند. هزینه‌های بیشتر برای سلامتی می‌توانند زندگی مردم در جهان را نجات دهد.
با توجه به سرایت سریع ویروس کرونا و همچنین وضعیت کرونا در ایران ، این اقدامات می‌توانند اطمینان حاصل کنند که سیستم‌های بهداشتی کشور از جمله آن‌هایی که ظرفیت محدودی دارند، تحت فشار قرار نگیرند. هزینه‌های بهداشتی باید صرف نظر از میزان بودجه کشور در نظر گرفته شوند.
کشورهای کم درآمد برای تأمین هزینه‌های بهداشتی که در غیر این صورت توانایی پرداخت آن را ندارند، فوراً به کمک‌های بلاعوض یا وام با بهره صفر نیاز دارند. تجربه اپیدمی‌های گذشته مانند ابولا، نشان می‌دهد که سرعت در استفاده از دارایی‌هایی ویژه برای مهار شیوع بیماری، ضروری است. تولید واکسن مؤثر نیز به پول عمومی نیاز دارد.
بسته به توان اقتصادی، دولت ایران می‌تواند از چند طریق به مردم کمک کند:
- برای جلوگیری، شناسایی، کنترل، معالجه و مهار ویروس و ارائه خدمات اساسی به افرادی که باید قرنطینه شوند و مشاغل آسیب دیده باید هزینه شود. به عنوان مثال، دولت می‌تواند هزینه‌هایی را برای شهری پرخطر اختصاص دهند تا در این مناطق هزینه كنند و یا كلینیک‌ها و پرسنل پزشکی را به مناطق آسیب دیده بسیج كنند، همانطور كه چین و كره این كار را كرده اند.
- تا زمان برطرف شدن شرایط اضطراری، به موقع، هدفمند و موقت جریان نقدینگی را به افراد و شرکت‌هایی که بیشتر تحت تأثیر قرار دارند، ارائه دهد.
- برای جلوگیری از سرایت، به افراد و بنگاه‌ها دستمزد بدهد. به عنوان مثال، فرانسه، ژاپن و کره در حال پرداخت یارانه به شرکت‌ها و افراد برای مرخصی گرفته شده برای ماندن در خانه و مراقبت از کودکان در زمان تعطیلی مدارس هستند. فرانسه مرخصی استعلاجی را به افرادی که مستقیماً درگیر این ویروس می‌باشند و باید قرنطینه شوند، ارائه می‌دهد.
- نقل و انتقالات را اعم از نقدی و غیرنقدی، به ویژه برای گروه‌های آسیب پذیر گسترش دهد. چین در حال تسریع در پرداخت مزایای بیمه بیکاری و گسترش شبکه‌های امنیت اجتماعی است. کره در حال افزایش کمک هزینه جویای کار برای بزرگسالان جوان و گسترش آنها برای خانوارهای کم درآمد است.
- برای افرادی و مشاغلی که توانایی پرداخت هزینه را ندارند، تخفیف مالیاتی ایجاد کند. چین بار مالیات آسیب پذیرترین شرکت‌ها و بخش‌ها از جمله حمل و نقل، گردشگری و هتل‌ها را کاهش می‌دهد. کره تمدید مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده را به مشاغل صنایع آسیب دیده ارائه می‌دهد. ایران در حال ساده کردن مالیات برای شرکت‌ها و مشاغل است. چین اجازه تعلیق موقتی کمک‌های تأمین اجتماعی برای شرکت‌ها را داده است.
- یک طرح تداوم کسب و کار ایجاد کنید. خواه وزارت دارایی باشید یا اداره امور مالیاتی یا گمرکی، لازم است در صورت ابتلا به بیماری‌های گسترده، با اتکا به ابزارهای الکترونیکی، به شهروندان، مودیان و واردکنندگان خدمات ارائه دهد. به عنوان مثال، در ایالات متحده، آژانس مدیریت اضطراری فدرال، تداوم عملیات و فعالیت‌ها را در دولت فدرال هماهنگ می‌کند.
برخی از این اقدامات می‌توانند از طریق روش‌های اداری اتفاق بیفتند و برخی دیگر نیاز به بودجه اضطراری دارند که همچنین هزینه کل مالی را نیز در نظر می‌گیرند. در حال حاضر، مؤثرترین اقدامات حمایت مالی برای اقتصاد مواردی است که در بالا به آنها پرداختیم. این موارد از شیوع بیماری جلوگیری و یا آن را محدود می‌کند و از افراد و بنگاه‌هایی که بیشتر درگیر آن هستند محافظت می‌نماید.
کلام آخر
دولت‌ها باید از لحاظ بهداشتی مردم را از تأثیر اقتصادی این بحران جهانی محافظت کنند. کسانی که بیشترین ضربه را می‌بینند، نباید به خاطر تقصیر خود ورشکست شوند و امرار معاش کنند. یک رستوران خانوادگی در کشوری متکی به جهانگردی یا کارمندان یک کارخانه که به دلیل قرنطینه محلی تعطیل شده‌اند، برای حمایت از شرایط بحرانی نیاز به پشتیبانی دارند. اما دولت ایران با پرداخت پول نقد یک میلیون تومانی که کفاف زندگی یک هفته ایرانیان را نمی‌دهد، عدم کاهش مالیات، عدم توجه به شرایط اقتصادی مردم، عملاً به یک بی اهمیتی عمیق دامن زده است
