اختلال اضطراب فراگیر (GAD)؛ علائم، علت‌ها و درمان موثر
طبیعی است که هر از گاهی، مخصوصاً وقتی زندگی پر از استرس باشد، احساس نگرانی یا اضطراب کنیم. اما اگر این نگرانی و اضطراب خیلی شدید و مداوم باشد، کنترل آن سخت شود و در کارهای روزمره اختلال ایجاد کند، ممکن است نشانه‌ی «اختلال اضطراب فراگیر» باشد. این اختلال می‌تواند هم در کودکی و هم در بزرگسالی به وجود بیاید. نشانه‌های آن شبیه به اختلال وحشت‌زدگی (پنیک)، وسواس فکری-عملی یا دیگر انواع اضطراب است. ما در این مقاله از وبسایت اسنپ‌دکتر به معرفی علائم و موارد موثر بر این اختلال می‌پردازیم و راهکارهایی برای مقابله روزمره با آنها معرفی می‌کنیم. هدف این مقاله افزایش دانش و آگاهی جمعی است و توصیه درمانی ندارد. توصیه می‌شود در صورت وجود مشکل جدی حتما به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
زندگی با اختلال اضطراب فراگیر می‌تواند یک چالش طولانی‌مدت باشد. در بسیاری از موارد این اختلال همراه با مشکلات دیگر اضطرابی یا خلقی دیده می‌شود. خوشبختانه، در اکثر مواقع علائم با روان‌درمانی یا دارو بهتر می‌شوند. همچنین تغییر سبک زندگی، یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای و استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی هم می‌تواند در مسیر بهبودی کمک‌کننده باشند.
علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب فراگیر
علائم روانی و جسمانی اختلال اضطراب فراگیر می‌تواند متفاوت باشد. علائم روانی این اختلال ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- نگرانی یا اضطراب دائمی درباره موضوعات مختلف، به شکلی که بیش از حد با واقعیت آن رویدادها تناسب ندارد.
- فکر کردن بیش از حد به برنامه‌ها و راه‌حل‌ها برای بدترین حالت‌های ممکن
- تهدیدآمیز دیدن موقعیت‌ها و اتفاقات، حتی وقتی واقعاً تهدیدی وجود ندارد
- سختی در کنار آمدن با موقعیت‌های نامعلوم
- دودلی و ترس از گرفتن تصمیم اشتباه
- ناتوانی در رها کردن یا کنار گذاشتن یک نگرانی
- ناتوانی در آرام شدن، احساس بی‌قراری یا همیشه در حالت آماده‌باش بودن
- مشکل در تمرکز یا احساس «خالی شدن ذهن»
علائم جسمی اختلال اضطراب فراگیر ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خستگی
- مشکل در خوابیدن
- گرفتگی یا درد عضلات
- لرزش یا پرش‌های عضلانی
- احساس عصبی بودن یا به‌راحتی جا خوردن
- عرق کردن
- حالت تهوع، اسهال یا سندروم روده تحریک‌پذیر
- تحریک‌پذیری
گاهی ممکن است نگرانی‌ها به‌طور کامل شما را درگیر نکنند، اما حتی بدون دلیل مشخص همچنان احساس اضطراب داشته باشید. برای مثال، ممکن است شدیداً نگران امنیت خود یا عزیزانتان باشید و در شرایطی که نمی‌توانید این خطر را شناسایی کنید، یک حس کلی داشته باشید که «چیزی بد در راه است».
این اضطراب، نگرانی یا علائم جسمی می‌تواند در روابط اجتماعی، کار یا بخش‌های دیگر زندگی شما ناراحتی و مشکل جدی ایجاد کند. نگرانی‌ها ممکن است از یک موضوع به موضوع دیگر تغییر کنند و با گذر زمان یا سن تغییر شکل بدهند.
علائم اختلال اضطراب فراگیر در کودکان و نوجوانان
کودکان و نوجوانان ممکن است نگرانی‌هایی مشابه بزرگسالان داشته باشند، اما همچنین نگرانی‌های بیش از حد درباره موضوعات زیر نشان دهند:
- عملکرد در مدرسه یا مسابقات ورزشی
- امنیت و سلامت اعضای خانواده
- وقت‌شناسی و به‌موقع رسیدن
- زلزله، جنگ یا دیگر حوادث فاجعه‌بار
کودک یا نوجوانی که بیش از حد نگران است، ممکن است:
- به‌شدت نگران پذیرفته شدن در جمع باشد
- کمال‌گرا باشد
- دوباره کاری کند
- زمان زیادی را صرف تکالیف درسی کند
- اعتماد به نفس کمی داشته باشد
- دائماً دنبال تأیید گرفتن از دیگران باشد
- نیاز زیادی به اطمینان و دلگرمی درباره عملکرد خود داشته باشد
- مرتب دچار دل‌درد یا مشکلات جسمی دیگر شود
- از رفتن به مدرسه یا موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کند
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
داشتن اضطراب طبیعی است، اما در شرایط زیر لازم است به پزشک مراجعه کنید:
- اگر احساس می‌کنید بیش از حد نگران هستید و این موضوع در کار، روابط یا بخش‌های دیگر زندگی‌تان اختلال ایجاد کرده است.
- اگر احساس افسردگی یا تحریک‌پذیری دارید، دچار مشکلاتی با مصرف الکل یا مواد مخدر شده‌اید، یا همراه با اضطراب مشکلات روانی دیگری هم دارید.
- اگر افکار خودکشی دارید یا اقدامات خود آسیب رسان انجام داده‌اید، در این صورت فوراً به اورژانس یا مراکز درمانی مراجعه کنید یا با اورژانس اجتماعی به شماره «١٢٣» تماس بگیرید و با متخصص ارتباط برقرار کنید.
نگرانی‌های شما به‌طور خودبه‌خود از بین نمی‌روند و حتی ممکن است با گذشت زمان بدتر شوند. بهتر است قبل از شدید شدن اضطراب، به دنبال کمک حرفه‌ای باشید، چراکه درمان در مراحل اولیه آسان‌تر است.
علت و دلایل ابتلا به اضطراب فراگیر
مثل بسیاری از اختلالات روانی، علت اختلال اضطراب فراگیر معمولاً از تعامل پیچیده عوامل زیستی و محیطی به وجود می‌آید. این عوامل می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- تفاوت در شیمی و عملکرد مغز
- ژنتیک
- تفاوت در نحوه درک تهدیدها
- رشد و ویژگی‌های شخصیتی
عوامل خطر ابتلا به اضطراب فراگیر در زنان و مردان
اختلال اضطراب فراگیر در زنان کمی بیشتر از مردان تشخیص داده می‌شود. عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهند:
- شخصیت: افرادی که سرشت خجالتی یا منفی دارند یا از هر موقعیت خطرناک دوری می‌کنند، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا هستند.
- ژنتیک: این اختلال می‌تواند در خانواده‌ها تکرار شود.
- تجربیات: افرادی که این اختلال را دارند ممکن است سابقه تغییرات بزرگ در زندگی، رویدادهای آسیب‌زا یا منفی در دوران کودکی، یا یک اتفاق ناخوشایند اخیر داشته باشند. بیماری‌های جسمی مزمن یا اختلالات روانی دیگر نیز می‌توانند خطر ابتلا را بیشتر کنند.
عوارض ابتلا به اختلال اضطراب فراگیر
اختلال اضطراب فراگیر می‌تواند ناتوان‌کننده باشد. این اختلال ممکن است:
- توانایی شما را به علت مشکل در تمرکز در انجام سریع و مؤثر کارها کاهش دهد.
- وقت و توجه شما را از فعالیت‌های دیگر بگیرد.
- انرژی شما را تحلیل ببرد.
- خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد.
این اختلال همچنین می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید مشکلات جسمی شود، مانند:
- مشکلات گوارشی یا روده‌ای، مثل سندروم روده تحریک‌پذیر یا زخم معده
- سردرد و میگرن
- دردها یا بیماری‌های مزمن
- مشکلات خواب و بی‌خوابی
- مشکلات مربوط به سلامت قلب
اختلال اضطراب فراگیر اغلب همراه با مشکلات روانی دیگر دیده می‌شود، که همین موضوع تشخیص و درمان را سخت‌تر می‌کند. برخی از اختلالات روانی که معمولاً در کنار این اختلال دیده می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- فوبیا (ترس‌های شدید و غیرمنطقی)
- اختلال پنیک (وحشت‌زدگی)
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
- افسردگی
- افکار یا اقدام به خودکشی
- سوءمصرف مواد
مدت درمان و بازگشت یا عدم بازگشت
اختلال اضطراب فراگیر معمولاً یک مشکل کوتاه‌مدت نیست و بسیاری از افراد نیاز به درمانی طولانی‌مدت و پیوسته دارند. مدت درمان بسته به شدت علائم، شرایط فردی، میزان حمایت اجتماعی و وجود یا عدم وجود اختلالات روانی یا جسمی همراه، می‌تواند از چند ماه تا چند سال متفاوت باشد. در بیشتر موارد، ترکیب روان‌درمانی با داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی می‌تواند نتایج قابل‌توجهی ایجاد کند؛ تشخیص نیاز به مصرف دارو فقط توسط پزشک امکان‌پذیر است.
برخی افراد پس از چند ماه درمان منظم، کاهش چشمگیری در علائم تجربه می‌کنند، اما برای دیگران ممکن است نیاز به تداوم درمان در دوره‌های طولانی‌تر وجود داشته باشد. نکته مهم این است که قطع ناگهانی درمان، چه در حوزه روان‌درمانی و چه در مصرف دارو، می‌تواند احتمال بازگشت علائم را افزایش دهد. بازگشت یا عدم بازگشت اضطراب تا حد زیادی به پیگیری درمان، پایبندی فرد به توصیه‌های درمانی، و انجام تغییرات پایدار در سبک زندگی بستگی دارد.
به همین دلیل، حتی پس از بهبود نسبی، بسیاری از متخصصان پیشنهاد می‌کنند جلسات پیگیری در فواصل مشخص ادامه یابد تا از عود بیماری جلوگیری شود. به‌طور کلی، هرچند احتمال بازگشت علائم وجود دارد، اما اگر فرد درمان را ادامه دهد و مهارت‌های مقابله‌ای را در زندگی روزمره به کار گیرد، احتمال کنترل پایدار اضطراب بسیار بیشتر خواهد بود.
راهکارهای حمایتی در کنار درمان اصلی
در کنار درمان‌های اصلی مانند روان‌درمانی و دارو، استفاده از راهکارهای حمایتی می‌تواند روند بهبود را تسریع کرده و کیفیت زندگی فرد را افزایش دهد. یکی از مهم‌ترین این راهکارها تغییر سبک زندگی از جمله خواب کافی، تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم که همگی نقش مستقیمی در کاهش سطح اضطراب دارند است. تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق، یوگا یا روش‌های «گراندینگ» می‌تواند به فرد کمک کند تا در لحظات اضطراب شدید، کنترل بیشتری بر افکار و احساسات خود داشته باشد. داشتن دفترچه یادداشت برای ثبت نگرانی‌ها و موقعیت‌های استرس‌زا نیز یک ابزار حمایتی ارزشمند است، زیرا باعث می‌شود فرد و درمانگر بتوانند الگوهای اضطراب را شناسایی کرده و راهکارهای عملی‌تری طراحی کنند.
حمایت خانواده و دوستان نیز نقش کلیدی دارد؛ ایجاد یک محیط امن و بدون قضاوت باعث می‌شود فرد احساس تنهایی نکند و انگیزه بیشتری برای ادامه درمان داشته باشد. همچنین پیوستن به گروه‌های حمایتی و شرکت در جلسات همیاری با افرادی که تجربه مشابه دارند، می‌تواند به کاهش احساس انزوا کمک کند. در نهایت، پرهیز از مصرف موادی مانند الکل، نیکوتین و کافئین، و جایگزین کردن آنها با عادات سالم‌تر، از دیگر اقدامات حمایتی مهم است. این مجموعه اقدامات، اگر در کنار درمان اصلی قرار گیرد، نه تنها شدت علائم را کاهش می‌دهد، بلکه احتمال بازگشت اضطراب را نیز کمتر می‌کند.
چطور می‌توان از ابتلا به اضطراب فراگیر پیشگیری کرد؟
هیچ راهی وجود ندارد که بتوان با قطعیت پیش‌بینی کرد چه دلیلی باعث ابتلای فرد به اختلال اضطراب فراگیر می‌شود، اما اگر اضطراب را تجربه می‌کنید، می‌توانید با اقداماتی شدت علائم را کاهش دهید:
- زودتر کمک بگیرید: اضطراب، مثل بسیاری از مشکلات روانی دیگر، اگر دیر به آن رسیدگی شود درمان سخت‌تر خواهد بود.
- دفترچه یادداشت داشته باشید: ثبت کردن رویدادهای زندگی شخصی می‌تواند به شما کمک کند تا بفهمید چه چیزهایی باعث استرس می‌شوند و چه چیزهایی حالتان را بهتر می‌کنند.
- مسائل زندگی را اولویت‌بندی کنید: با مدیریت دقیق زمان و انرژی، می‌توانید میزان اضطراب خود را کمتر کنید.
- از مصرف کافئین دوری کنید: استفاده از مواد مخدر و حتی نیکوتین یا کافئین می‌تواند اضطراب را ایجاد یا تشدید کند. ترک این مواد ممکن است اضطراب را به‌طور موقت بیشتر کند، اما در بلندمدت کمک‌کننده است. اگر نمی‌توانید به‌تنهایی ترک کنید، از پزشک، گروه‌های حمایتی یا برنامه‌های درمانی کمک بگیرید.
جمع‌بندی
اضطراب یک تجربه ضروری و بهنجار در زندگی است. اگر اضطراب وجود نداشت، احتمالا نسل انسان تا به امروز به انقراض رسیده بود. اما نکته مهم اینجاست که در زندگی متمدن، بسیاری اوقات اضطراب ما با موقعیت‌های بیرونی همخوان نبوده و بدون منبع مشخص، کارکرد زندگی روزمره را مختل می‌کند. ما در اینجا به معرفی و بررسی اختلال اضطراب فراگیر پرداختیم و سعی نمودیم تا راهکارهای کاربردی‌ای برای این اختلال معرفی کنیم. به خاطر داشته باشید که کسب دانش و خود درمانی به هیچ‌عنوان جایگزین تشخیص و مداخله تخصصی است و در صورت وجود مشکل جدی، حتما به روانشناس مراجعه کنید.
