درد معده و دلایل آن
درد معده می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. از نفخ گرفته تا دلایل جدی‌تر مانند آپاندیس یا بیماری کرون (Crohn) می‌توانند باعث درد معده شوند. توجه به شدت درد و محل دقیق آن به تشخیص بهتر کمک می‌کند.
درد معده دردی است که بین قفسه سینه و ناحیه لگن احساس می‌شود. این ناراحتی می‌تواند به صورت گرفتگی، درد خفیف، درد نبض‌دار و متناوب یا درد شدید بروز پیدا کند.
دردهای موضعی به یک ناحیه از شکم محدود می‌شوند. در اکثر موارد این درد به صورت متمرکز روی یک اندام خاص احساس می‌شود. شایع‌ترین علت دردهای موضعی، زخم معده (زخم‌های باز روی بافت داخلی معده) است.
دردهای همراه با گرفتگی و انقباض ممکن است با اسهال، یبوست و نفخ همراه باشد. در زنان این درد ممکن است به دلایلی از جمله قاعدگی یا سندروم پیش از قاعدگی (PMS)، سقط جنین و یا عوارض باروری رخ دهد. این درد در تمام موارد همیشگی نیست و ممکن است بدون درمان و خود به خود از بین برود.
علاوه بر موارد ذکر شده، عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا انگلی که بر معده تاثیر می‌گذارند نیز ممکن است باعث درد قابل توجهی در ناحیه معده و شکم شوند.
انواع دردهای معده
تقریبا تمام افراد در طول زندگی خود درد معده را تجربه می‌کنند. این دردها در بیشتر موارد نشان‌دهنده مشکل جدی نیستند و در نتیجه پرخوری، نفخ یا سوءهاضمه ایجاد می‌شوند.
هنگام تشخیص علت درد معده، پزشک شدت و محل درد را بررسی می‌کند. تشریح بیمار از وضعیت خود، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تخصصی، به پزشک کمک می‌کند تا علت درد را شناسایی و برای درمان آن تصمیم بگیرد.
به طور کلی، انواع درد معده بر اساس شدت و محل درد دسته‌بندی می‌شوند:
| میزان درد | علت احتمالی |
| دردهای خفیف و مقطعی در اطراف ناف و پهلوها | نفخ (Excess Gas) |
| درد شدید در پایین شکم، سمت راست | آپاندیس (Appendicitis) |
| درد شدید ضربه‌ای در بالای شکم، سمت راست | سنگ کیسه صفرا (Gallstones) |
| درد یا سوزش قسمت میانی، بالای شکم | زخم معده (Peptic Ulcer) |
| درد معمولی شکم همراه با اسهال | گاستروانتریت (Gastroenteritis) |
| درد معمولی شکم همراه با نفخ | سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) |
| درد همراه با اسهال خونی | التهاب روده (Inflammatory Bowel) |
شدت و مدت زمان دردهای معده یکسان نیستند. برای مثال، ممکن است شما درد شدید معده را برای یک دوره یک هفته‌ای یا حتی کمتر تجربه کرده باشید. درد مزمن معده، دردی دائمی است یا دردی است که مرتب عود می‌کند و این وضعیت برای سه ماه یا بیشتر ادامه‌دار باشد. همچنین با گذر زمان بدتر می‌شود و به طور معمول علائم دیگر نیز با پیشرفت درد معده نمود پیدا می‌کنند.
از آنجایی‌که برخی از اختلالات گوارشی نیز از طریق درد معده خود را نشان می‌دهند، گاهی تشخیص علت اصلی درد برای پزشکان مشکل است. در ادامه به توضیح علل مختلف درد معده می‌پردازیم.
علت درد معده چیست؟
عوامل مختلفی ممکن است باعث درد معده شوند، اما دلایل اصلی درد معده شامل موارد زیر است:
- عفونت
- رشد تومور یا غدد غیرطبیعی
- التهاب و حساسیت
- انسداد
- اختلالات روده
بیماری‌هایی که بر اندام‌های شکمی تاثیر می‌گذارند
عفونت‌های گلو، روده‌ها و خون ممکن است باعث نفوذ باکتری‌ها به دستگاه گوارش شده و در نتیجه باعث درد معده شوند. این عفونت‌ها همچنین ممکن است باعث مشکلاتی در سیستم گوارش مانند اسهال یا یبوست شوند. گرفتگی‌های مرتبط با قاعدگی نیز می‌توانند منبع بالقوه دردهای معده باشند. موارد زیر نیز می‌تواند منجر به معده‌درد شود:
- یبوست
- اسهال
- استفراغ
- گاستروآنتریت (Gastroenteritis) (آنفولانزای معده)
- رفلاکس اسید (زمانی که محتویات معده به سمت مری برمی‌گردند، باعث سوزش و درد سرِ معده می‌شوند.)
- استرس و فشار روانی
بیماری‌هایی که در دستگاه گوارش نیز اختلال ایجاد می‌کنند و باعث درد مزمن معده می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:
- بیماری ریفلاکس معده (GERD)
- سندروم روده تحریک‌پذیر یا کولون اسپاستیک (Irritable Bowel Syndrome): اختلالی که باعث دردهای شکمی یا معده، گرفتگی عضلات شکم و تغییر در حرکات روده می‌شود.
- عدم تحمل لاکتوز (ناتوانی معده در هضم لاکتوز، قند موجود در شیر و محصولات لبنی)
تشخیص محل دقیق درد معده، سرنخی از علت بروز درد است. علاوه بر موارد ذکر شده، دردهایی که در مرکز شکم احساس می‌شوند ممکن است باعث تجمع مواد زائد در خون یا اورمی (Uremia) باشند.
سرطان و حمله قلبی نیز از دیگر مواردی هستند که ممکن است به صورت درد معده و شکم بروز پیدا کنند.
چه زمانی باید برای درد معده به پزشک مراجعه کنید؟
دردهای خفیف معده (مثل نفخ) به طور معمول بدون درمان از بین می‌روند. اما در مواردی برای دردهای معده باید به پزشک مراجعه کرد. موارد زیر جزو موارد ضروری و اورژانسی هستند:
- درد معده شدید ناشی از تروما (در نتیجه تصادف یا جراحت) با احساس فشار و درد در قفسه سینه
- درد بسیار شدید که نتوانید بدون حرکت بنشینید و خم شدن به کاهش دردتان کمک کند
- استفراغ خون (Hematemesis)
- حالت تهوع یا استفراغ مداوم
- زرد شدن پوست یا چشم
- تورم یا حساسیت شدید شکم
- مشکل در تنفس
- درد شکمی که بیش از 24 ساعت طول بکشد
- تب
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن بی‌دلیل
- در دوران بارداری یا شیردهی، هنگام بروز درد معده فورا به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص علت درد معده
علت درد معده را می‌توان از طریق آزمایش و همچنین دقت در علائم بدن خود و انتقال دقیق علائم به پزشک، تشخیص داد. قبل از آزمایش، معاینه فیزیکی توسط پزشک انجام می‌شود. پزشک برای بررسی تورم فشارهای ملایمی را به نواحی مختلف شکم وارد می‌کند. همچنین پزشک برای تشخیص دقیق‌تر علت درد معده ممکن است سوالات زیر را از شما بپرسد:
- دقیقا کجا احساس درد می‌کنید؟
- آیا درد همیشه ثابت و در یک مکان است یا حرکت می‌کند؟
- شدت درد چقدر است؟
- آیا درد همیشگی است یا به صورت موجی، گاهی کمتر یا قطع می‌شود؟
- آیا درد انقدر شدید است که در فعالیت‌های روتین شما اختلال ایجاد کند؟
- وقتی درد شروع شد، مشغول چه کاری بودید؟
- آیا درد در زمان خاصی از روز شدیدتر است؟
- آخرین باری که مدفوع کرده‌اید چه زمانی بوده است؟
- آیا به طور منظم مدفوع دارید؟
- متوجه تغییراتی در ادرار خود نشده‌اید؟
- همچنین ممکن است از بانوان در مورد سابقه رابطه جنسی و قاعدگی نیز سوال شود.
تعیین دقیق شدت و محل درد به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد کدام آزمایش باید انجام شود.
پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر برای شما آزمایش‌های تصویربرداری مانند اسکن (MRI)، سونوگرافی و اشعه ایکس برای مشاهده وضعیت اندام‌ها، بافت‌ها و سایر ساختار معده و شکم را تجویز کند. این آزمایش‌ها می‌تواند به تشخیص تومور، زخم یا عفونت کمک کند.
سایر آزمایش‌های تشخیص درد معده عبارتند از:
- آندوسکوپی (برای تشخیص عفونت و ناهنجاری در مری و معده)
- بررسی دستگاه گوارش (Upper GI): یک آزمایش خاص که به کمک اشعه ایکس، از کنتراست رنگ برای بررسی وجود تومور، زخم، عفونت، انسداد و سایر ناهنجاری‌های معده استفاده می‌کند.
- نمونه‌های خون، ادرار و مدفوع نیز برای بررسی نشانه‌هایی از عفونت باکتریایی، ویروسی یا انگل نیز آزمایش می‌شوند.
درمان‌های پزشکی و خانگی برای درد معده
نحوه درمان درد معده به تشخیص و شدت درد بستگی دارد. درمان‌های خانگی برای بسیاری از انواع دردهای معده مناسب هستند. موارد زیر با درمان‌های خانگی برطرف می‌شوند:
- سوءهاضمه
- نفخ
- درد ناشی از حساسیت‌های غذایی
می‌توان از داروهای ضدالتهاب برای کاهش درد ناشی از زخم معده استفاده کرد. در مواردی برای کاهش درد داروهای تعدیل‌کننده سیگنال‌های درد در مغز مانند آمی‌تریپتیلین یا ترازودون تجویز می‌شود. ویروس‌های معده مانند نوروویروس (Norovirus) گاهی ممکن است باعث تهوع، نفخ یا اسهال شوند. همچنین این ویروس‌ها، گاهی باعث دردهای شدید معده نیز می‌شوند. اما معمولا بعد از استفراغ درد بهبود می‌یابد. این ویروس‌ها نیز اغلب بدون درمان پزشکی، پس از چند روز از بین می‌روند. مصرف آب کافی در این مدت بسیار ضروری است؛ به‌ویژه در اغلب موارد کودکان، سالمندان و افرادی که در منزل بستری (در بیشتر مواقع درازکش) هستند، مشکل کم‌آبی دارند.
درمان ویروس‌های معده در خانه خطری ندارد. اما اگر علائم بیش از چند روز ادامه‌دار شوند، یا شخص به دلیل اسهال یا استفراغ نتواند مایعات را بیش از 12 ساعت در معده نگه دارد، باید فورا به پزشک مراجعه کرد. همچنین اگر نوزاد شما علائم ویروس معده را داشت، باید فورا به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید.
اگر علت درد معده بیماری‌های مزمن باشد، درمان‌های خانگی ممکن است علائم بیماری را تسکین دهند، اما باید درمان بیماری زیر نظر پزشک پیگیری شود. برای بررسی تاثیر درمان‌های خانگی روی وضعیت بیماری و علائم آن، حتما با پزشک خود مشورت کنید. اما در صورتی که درد معده ناشی از یک بیماری جدی نباشد، درمان‌های خانگی زیر ممکن است موثر باشند:
- استفاده از زنجبیل
- چای بابونه
- عرق نعناع
- سرکه سیب
- کیسه آب گرم
- حمام آب گرم
چگونه می‌توان از درد معده جلوگیری کرد؟
تمام دردهای معده و شکمی قابل پیشگیری نیستند. اما شما با رعایت موارد زیر می‌توانید خطر ابتلا به درد معده را به حداقل برسانید:
- رعایت یک رژیم غذایی سالم
- نوشیدن آب زیاد
- ورزش منظم
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر
در نظر داشته باشید که دراز کشیدن بلافاصله بعد از صرف غذا ممکن است باعث سوزش سر معده و درد شکم شود. بهتر است حداقل تا دو ساعت بعد از صرف غذا دراز نکشید.
در نهایت اگر معده درد دارید، برای تشخیص و درمان عجله نکنید. زیرا در اغلب موارد مشکل جدی نیست. اگر درد مزمن یا ادامه‌دار دارید در اسرع وقت با پزشک خود مشورت کنید.
