اختلال اضطراب اجتماعی؛ از علائم تا انواع درمانهای دارویی و تراپی
همه ما احساس نگرانی و ترس روز اول مدرسه یا روز اول شغل جدید را تجربه کردهایم. گاهی حتی وقتی قرار است دوستی را بعد از مدتها ببینیم اضطراب میگیریم یا وقتی قرار است به یک مهمانی شلوغ برویم کمی احساس ناراحتی میکنیم. طبیعی است که در برخی موقعیتهای اجتماعی احساس نگرانی و استرس داشته باشیم. اما تقریبا در بیشتر موارد میتوانیم خیلی زود این اضطراب را کنترل کنیم و از بودن در جمع و کنار دیگران لذت ببریم. با این حال برخی افراد بهقدری از حضور در جمع و شرکت در رویدادهای اجتماعی معذب میشوند که تقریبا خودشان را از تمام مهمانیها و فعالیتهای گروهی حذف میکنند. اختلال اضطراب اجتماعی حتی میتواند زندگی روزمره و فعالیتهای تحصیلی و شغلی افراد را مختل کند. برای اینکه بدانید فوبیای اجتماعی چگونه درمان میشود و برای کنترل اختلال اضطراب اجتماعی چه کارهایی میتوان انجام داد حتما این مطلب از اسنپ دکتر را تا انتها بخوانید.
اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) یا فوبیای اجتماعی (Social Phobia)، نوعی اختلال اضطرابی است که باعث ایجاد اضطراب یا ترس در محیطهای اجتماعی میشود. این اختلال یک ترس طولانیمدت و طاقتفرسا از موقعیتهای اجتماعی است که افراد مبتلا به آن، در صحبت با افراد، ملاقات با افراد جدید و شرکت در اجتماعات مشکل دارند. آنها همچنین ممکن است از اینکه مورد قضاوت یا بررسی دقیق دیگران قرار بگیرند، احساس اضطراب کنند.
هر فرد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی میتواند آن را به طرق مختلف تجربه کند. اما در اینجا چند موقعیت رایج وجود دارد که معمولا بیشتر افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی با آن مشکل دارند:
- صحبت با غریبهها
- صحبت در جمع
- دوستیابی
- برقراری تماس چشمی
- رفتن به مهمانیها
- غذا خوردن در حضور دیگران
- رفتن به مدرسه یا محل کار
- شروع مکالمات
اضطراب اجتماعی با کمرویی متفاوت است. خجالتی بودن میتواند معاشرت، حضور در مدرسه و رفتن به سر کار را دشوار کند، اما زندگی را به اندازه اضطراب اجتماعی مختل نمیکند. اضطراب اجتماعی مداوم و طاقتفرسا است و میتواند بر فعالیتهای روزمره مانند خرید مواد غذایی یا حتی استفاده از سرویس بهداشتی عمومی تأثیر بگذارد. البته خوشبختانه برای برخی افراد این مشکل با افزایش سن بهتر میشود. اما بسیاری هم بدون درمان نمیتوانند از پس اضطرابهای خود بربیایند.
آیا سطوح مختلفی از اضطراب اجتماعی وجود دارد؟
فرد ممکن است اختلال اضطراب اجتماعی را به شکل خفیف، متوسط یا شدید تجربه کند. مثلا در برخی از افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، ترس به یک یا دو موقعیت خاص محدود میشود، مانند صحبت کردن در جمع یا شروع گفتگو. برخی دیگر در هر جمع و فعالیتی بسیار مضطرب هستند و از هر موقعیت اجتماعی میترسند.
به طور کلی سطوح مختلف اضطراب اجتماعی عبارتند از:
- اضطراب اجتماعی خفیف: فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی خفیف ممکن است علائم جسمی و روانی اضطراب اجتماعی را تجربه کند اما همچنان در موقعیتهای اجتماعی شرکت کند یا آن را تحمل کند. همچنین ممکن است فقط در موقعیتهای اجتماعی خاصی علائم را تجربه کند.
- اضطراب اجتماعی متوسط: فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی خفیف ممکن است علائم جسمی و روانی اضطراب اجتماعی را تجربه کند، اما همچنان در برخی موقعیتهای اجتماعی شرکت میکند و از انواع دیگر موقعیتهای اجتماعی هم اجتناب میکند.
- اضطراب اجتماعی شدید: فردی که دارای اضطراب شدید اجتماعی است ممکن است علائم شدیدتری از اضطراب اجتماعی مانند حمله پانیک را در موقعیتهای اجتماعی تجربه کند. به همین دلیل، افراد مبتلا به اضطراب شدید اجتماعی معمولا به هر قیمتی از شرکت در فعالیتهای اجتماعی اجتناب میکنند. فردی که دارای اضطراب شدید اجتماعی است احتمالا در همه یا بسیاری از انواع موقعیتهای اجتماعی حملههای اضطراب را تجربه میکند.
علائم اختلال اضطراب اجتماعی
احساس کمرویی یا ناراحتی در موقعیتهای خاص لزوما نشانهای از اختلال اضطراب اجتماعی بهویژه در کودکان نیست. سطوح راحتی در موقعیتهای اجتماعی بسته به ویژگیهای شخصیتی و تجربیات زندگی هر فرد متفاوت است. اصولا برخی افراد به طور طبیعی محتاط و درونگرا هستند و برخی دیگر برونگراتر هستند. برای اینکه بگوییم فردی حتما اختلال اضطراب اجتماعی دارد باید مجموعهای از علائم روانی و فیزیکی را داشته باشد.
علائم عاطفی و رفتاری:
- ترس از موقعیتهایی که در آن ممکن است فرد مورد قضاوت منفی قرار بگیرد
- نگرانی بابت تحقیر و شرمسار شدن (خودآگاهی و ترس از انجام کاری شرمآور)
- ترس شَدید از تعامل یا صحبت با غریبهها
- نگرانی از اینکه دیگران متوجه استرس یا عصبی بودن فرد شوند
- ترس از بروز علائم فیزیکی که ممکن است باعث خجالت شود، مانند سرخ شدن، عرق کردن، لرزش دست یا داشتن صدای لرزان
- اجتناب از انجام کارها یا صحبت با مردم به دلیل ترس از خجالت
- اجتناب از حضور موقعیتهایی که فرد ممکن است در مرکز توجه قرار بگیرد
- اجتناب از موقعیتهای اجتماعی یا تلاش برای رفتن به حاشیه و پسزمینه در جمعها
- ترس یا اضطراب شدید در موقعیتهای اجتماعی
- انتظار بدترین پیامدهای ممکن از یک تجربه منفی در طول یک موقعیت اجتماعی
علائم و نشانههای فیزیکی فوبیای اجتماعی هم عبارتند از:
- سرخ شدن، عرق کردن، لرزش یا احساس تپش قلب در موقعیتهای اجتماعی
- مشکل در نفس کشیدن
- سرگیجه یا سبکی سر
- گرفتگی یا اسپاسم عضلانی
- عصبی بودن تا حدی که احساس تهوع دست دهد
- عدم برقراری تماس چشمی زیاد هنگام تعامل با دیگران
- داشتن حالت بدنی سفت در حضور دیگران
نکته: در کودکان، اضطراب در مورد تعامل با بزرگسالان یا همسالان ممکن است با گریه کردن، کجخلقی، چسبیدن به والدین یا امتناع از صحبت کردن در موقعیتهای اجتماعی خودش را نشان دهد.
عوارض اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی در صورت عدم درمان، زندگی فرد را مختل میکند. فوبیای اجتماعی میتواند حضور فرد در محل کار، مدرسه، داشتن دوست و رابطه عاطفی و اساسا لذت بردن از زندگی را سخت کند. بنابراین اگر اختلال اضطراب اجتماعی درمان نشود منجر به نتایج ضعیف تحصیلی، کاهش عملکرد شغلی، روابط با کیفیت پایین و به طور کلی کاهش کیفیت زندگی میشود.
بهطور کلی عوارض اختلال اضطراب اجتماعی درمان نشده میتواند شامل موارد زیر باشد:
- عزت نفس پایین
- عدم قاطعیت
- منفیبافی
- حساسیت به انتقاد
- مهارتهای اجتماعی ضعیف
- انزوا و نداشتن روابط اجتماعی
همچنین درصد زیادی از افرادی که دارای اختلال اضطراب اجتماعی هستند و تحت درمان قرار نمیگیرند، ممکن است به افسردگی مزمن یا اختلال مصرف الکل هم مبتلا شوند. به همین دلیل، بسیار مهم است که اگر علائم اضطراب اجتماعی دارید، حتما برای درمان آن اقدام کنید.
چه کسانی اختلال اضطراب اجتماعی را بیشتر تجربه میکنند؟
اختلال اضطراب اجتماعی نیز مانند اختلالات دیگر، از تعامل پیچیده عوامل بیولوژیکی و محیطی ناشی میشود. بهطور کلی عوامل متعددی میتوانند خطر ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی را افزایش دهند، از جمله:
- سابقه خانوادگی: اگر والدین یا خواهر و برادرهای بیولوژیکی فرد این بیماری را داشته باشند، احتمال ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی بیشتر است.
- تجربیات منفی و تروما در کودکی: کودکانی که مسخره کردن، قلدری، طرد شدن، تمسخر یا تحقیر را تجربه میکنند، ممکن است بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی باشند. علاوه بر این، سایر رویدادهای منفی در زندگی، مانند تعارضات خانوادگی، تروما یا سوء استفاده ممکن است فرد را به فوبیای اجتماعی مبتلا کند.
- خلق و خو: افراد و کودکانی که در مواجهه با موقعیتها یا افراد جدید خجالتی، ترسو یا گوشهگیر هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری قرار بگیرند.
- ساختار مغز: بخشی از مغز به نام آمیگدال ممکن است در کنترل پاسخ ترس نقش داشته باشد. افرادی که آمیگدال بیشفعال دارند ممکن است واکنش ترس شدیدی داشته باشند. همین عامل باعث افزایش اضطراب در موقعیتهای اجتماعی میشود.
- مطالبات اجتماعی یا کاری جدید: علائم اختلال اضطراب اجتماعی معمولا در سالهای نوجوانی شروع میشود، اما ملاقات با افراد جدید، سخنرانی در جمع یا ارائه یک کار مهم ممکن است برای اولین بار علائم را ایجاد کند.
- داشتن ظاهر یا وضعیتی که جلب توجه میکند: تغییر شکل صورت، لکنت زبان یا لرزش ناشی از بیماری پارکینسون میتواند با جلب توجه دیگران باعث ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی در برخی افراد شود.
برخی عوامل دیگر مثل کنترل بیش از حد والدین در فرزندپروری یا داشتن سبک دلبستگی ناایمن هم ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند.
پزشک چگونه فوبیای اجتماعی را تشخیص میدهد؟
هنوز هیچ آزمایش پزشکی برای تشخیص صددرصد اختلال اضطراب اجتماعی وجود ندارد. اما پزشک میتواند به کمک معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویرایش پنجم (DSM-5) بررسی کند که آیا اختلال اضطراب اجتماعی در یک فرد وجود دارد یا نه.
معیارهای ارزیابی اختلال اضطراب اجتماعی، بر اساس DSM-5، عبارتند از:
- ترس فرد از یک یا چند موقعیت اجتماعی که در بیشتر موارد هم بهدلیل احتمال مورد توجه قرار گرفتن و بررسی دقیق توسط دیگران است
- ترس فرد از ارزیابی منفی دیگران یا نگرانی بابت اینکه باعث ناراحتی یا آزار دیگران شود
- یک موقعیت خاص که تقریبا همیشه باعث ترس یا اضطراب فرد شود
- فرد یا از موقعیتهای اجتماعی اجتناب میکند یا با اضطراب یا ترس شدید در آنها حاضر میشود
- ترس یا اضطراب فرد در موقعیتهای اجتماعی دائمی است و دستکم شش ماه یا بیشتر سابقه دارد
- ترس و اضطراب زندگی روزمره فرد را مختل کرده است
- سایر علائم یا شرایط جسمی نمیتوانند ترس و اضطرابی را که فرد احساس میکند توضیح بدهد
علاوه بر این معیارها معمولا در جلسات مشاوره از فرد درباره علائم، سابقه خانوادگی و سایر شرایط سلامتی هم پرسیده میشود. پزشک همچنین ممکن است بخواهند برخی احتمالات مثل مشکلات مرتبط با مواد مخدر یا اختلال شخصیت را هم بررسی کند.
فوبیای اجتماعی چگونه درمان میشود؟
چندین روش درواندرمانی و برخی داروها میتوانند به کنترل و درمان اختلال اضطراب اجتماعی کمک کنند. اینکه کدام درمان و دارو برای فرد بهتر است باید طبق تشخیص پزشک باشد. برخی از افراد فقط به تراپی و شرکت در جلسات رواندرمانی نیاز دارند، اما برای برخی دیگر ممکن است به ترکیبی از رواندرمانی و دارو نیاز باشد.
انواع رواندرمانی برای کنترل اختلال اضطراب اجتماعی
گزینههای اصلی رواندرمانی برای کنترل اضطراب اجتماعی عبارتند از:
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
این درمان به فرد کمک میکند راههای جدیدی برای مدیریت اضطراب بیاموزد و یاد بگیرد که چگونه افکار منفی را با افکار مثبت جایگزین کند. در اینجا درمانگر به فرد کمک میکند تا الگوهای فکری و رفتارهای منفی را شناسایی کرده و آنها را تغییر دهد. CBT معمولا در چندین جلسه و از طریق صحبت کردن و پرسیدن سوالات انجام میشود.
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)
در ACT افراد یاد میگیرند که از ذهن آگاهی، پذیرش استرس و استراتژیهای رفتاری خاص استفاده کنند تا بیشتر در جمعها حضور داشته باشند. با این روش افراد متوجه میشوند که چگونه میتوانند با وجود احساسات منفی زندگی نسبتا با کیفیتی از نظر روابط و فعالیتهای اجتماعی داشته باشند.
- گروه درمانی
گروه درمانی به فرد کمک میکند مهارتها و تکنیکهای اجتماعی برای تعامل با افراد در محیطهای اجتماعی را بیاموزید. کار در یک گروه همچنین کمک میکند تا فرد متوجه شود که تنها نیست و راهحلهای عملی را با حضور دیگرانی مثل خودش تجربه کند.
- مواجهه درمانی
در این نوع درمان، یک متخصص رواندرمانی به فرد کمک میکند به جای اجتناب از موقعیتهای اجتماعی، به تدریج با آنها روبرو شود.
درمان دارویی برای کنترل فوبیای اجتماعی
در کنار رواندرمانی و تراپی، برخی داروها هم میتوانند به بهبود علائم اختلال اضطراب اجتماعی کمک کنند و عملکرد روزانه فرد را بالا ببرند. معمولا داروهای ضدافسردگی برای کنترل اختلال اضطراب اجتماعی هم استفاده میشوند. همچنین داروهای فشار خون معروف به مسدودکنندههای بتا را میتوان برای کنترل برخی علائم فوبیای اجتماعی استفاده کرد.
اصلیترین داروهایی که برای کنترل اختلال اضطراب اجتماعی استفاده میشوند شامل موارد زیر هستند:
- SSRIها (مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین) مثل فلوکستین، سرترالین، پاروکستین، سیتالوپرام و اسیتالوپرام
- SNRIها (مهارکنندههای بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین) از جمله ونلافاکسین یا دولوکستین
- بنزودیازپینها شامل لورازپام یا آلپرازولام (این داروها برای تنها مدت زمان کوتاهی تجویز میشوند)
- بتابلاکرها از جمله پروپرانولول یا متوپرولول برای پیشگیری برخی علائم فیزیکی اضطراب، مانند ضربان قلب سریع استفاده میشوند
تشخیص بهترین دوز و نوع دارو ممکن است زمانبر باشد. حتما درباره مزایا و عوارض هر دارو از پزشکتان توضیح بخواهید و اگر با دارویی احساس ناراحتی کردید موضوع را به پزشک بگویید.
راهکارهای ساده اما کاربردی برای بهبود کنترل اختلال اضطراب اجتماعی
برخی راهکارهای خانگی و طبیعی میتوانند نتیجهگیری از داروها و تراپیها را برای درمان اضطراب اجتماعی سریعتر و بیشتر کنند. چند نکته ساده اما کاربردی برای مقابله با استرس و اضطراب وجود دارد که میتوان از آنها برای کنترل و مدیریت حملههای اضطراب کمک گرفت:
- تمرینات تنفسی
- ذهنآگاهی و مدیتیشن
- ورزشهایی مانند یوگا و تای چی
- اجتناب از کافئین و سایر محرکها
- داشتن خواب منظم و کافی
- یادگیری در مورد اضطراب و اثرات آن
- پیدا کردن یک فرد قابل اعتماد مانند یک دوست، درمانگر یا یکی از اعضای خانواده برای صحبت کردن صادقانه درباره آنچه حس میکنید
- ورزش منظم و داشتن یک رژیم غذایی متعادل
در کنار این راهکارها سعی کنید بیشتر در مورد اضطراب خود بفهمید. مثلا نوشتن در مورد آنچه در ذهن شما میگذرد و ثبت نحوه رفتار و واکنشتان در موقعیتهای اجتماعی خاص، میتواند به کنترل و مدیریت اضطراب کمک کند.
چه زمانی باید برای اضطراب اجتماعی کمک بگیریم؟
خیلیها احتمالا فوبیای اجتماعی را نه یک مسئله سلامت روان بلکه صرفا یک خلقوخو و خجالتی بودن تصور میکنند. کارشناسان حوزه سلامت روان میگویند بیش از یک سوم افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی تا زمانی که حداقل ۱۰ سال علائم این اختلال را تجربه نکنند، به دنبال کمک گرفتن و درمان نمیروند. متاسفانه تا زمانی که اضطراب و استرس مانع حضور در مدرسه یا رفتن به سر کار و اختلال در زندگی روزمره نشود معمولا جدی گرفته نمیشود.
خیلی از افراد نمیدانند که با درمان دارویی، مشاوره و تغییر شیوه زندگی واقعا میتوان اثرات منفی این اختلال را مدیریت کرد و یک زندگی با کیفیت داشت. شما میتوانید با مراجعه به اپلیکیشن اسنپ دکتر سوالات خود را درباره درمان اختلال اضطراب اجتماعی بهصورت آنلاین با روانپزشکان و روانشناسان درمیان بگذارید.