خودزنی در نوجوانان؛ علل و راه‌های درمان
دیدن زخم‌ها و نشانه‌هایی که می‌گوید یک نوجوان از عمد در حال آسیب زدن به خود است، می‌تواند برای هر فردی احساس سردرگمی، عصبانیت و درماندگی ایجاد کند. متاسفانه وقتی یک پدر، مادر یا معلم متوجه می‌شود که فرزند یا دانش‌آموزشان به کمک فوری در این مورد نیاز دارد، در بیشتر مواقع نمی‌دانند چه باید بکنند و درمان را از کجا شروع کنند. در این مطلب از اسنپ‌دکتر همه چیز درباره نشانه‌ها و چرایی خودزنی در نوجوانان گفته شده و راه‌هایی برای کنترل و درمان علت خودزنی و مقابله با این اختلال در اختیار خواننده قرار می‌گیرد.
منظور از خودزنی چیست؟
خودزنی (Self-Harm) یا (Nonsuicidal Self-Injury Disorder) که به‌عنوان خودآزاری هم شناخته می‌شود، زمانی است که شخصی عمدا به بدن خود آسیب می‌رساند اما بدون قصد خودکشی. این آسیب رساندن به بدن همیشه فقط بریدن کم‌عمق دست یا پا نیست، بلکه رفتارهای خودآزاری می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
- سوزاندن بدن با چیزهای داغ مانند سیگار، کبریت یا اجسام نوک تیز داغ یا با مواد شیمیایی مانند محصولات پاک‌کننده خانگی
- مشت زدن به دیوار که باعث صدمه به دست می‌شود
- کوبیدن سر به دیوار یا جسم سخت
- خاراندن بیش از حد پوست تا جایی که خون می‌گیرد
در برخی موارد، کودکان یا نوجوانان ممکن است فقط از یک راه به بدن خود آسیب برسانند، اما کسانی که به درگیر خودزنی می‌شوند معمولا با چندین مورد از روش‌های بالا به خود آسیب می‌رسانند.
چرا برخی نوجوانان خودزنی میکنند؟
خودزنی یک تلاش مستقیم و جدی برای پایان دادن به زندگی نیست. برای اکثر جوانانی که به خود صدمه می‌زنند، این کار راهی برای کنار آمدن با دردها یا رهایی از احساسات، افکار یا خاطرات دردناک یا دشوار است. در بیشتر موارد هم خودآزاری در نوجوانان واکنشی به یک استرس عاطفی است. مثلا ممکن است از درون احساس تنهایی، بی‌ارزشی یا پوچی کنند برای همین هم دست به کاری می‌زنند تا احساس بهتری داشته باشند، حتی برای یک لحظه.
برخی از مهم‌ترین دلایلی که جوانان برای توضیح رفتار خودآزاری خود مطرح میکنند عبارتند از:
- تلاش برای بیان احساسات قوی، پیچیده یا پنهان
- به خود ثابت میکنند که نامرئی نیستند
- احساس کنترل بر بدن
- پیدا کردن احساس آرامش فوری
- بیان نیاز به پشتیبانی
- راهی برای تنبیه خود
- دور کردن افکار مزاحم
واقعیت این است که وقتی بدن انسان آسیب می‌بیند، مواد شیمیایی خاصی توسط مغز ترشح می‌شود تا به فرد آسیب‌دیده در مقابله با آسیب کمک کنند. این انفجار سریع اندورفین‌ها و سایر مسکن‌های طبیعی ممکن است یک راه فرار لحظه‌ای از همه دردها و مشکلاتی باشد که به‌نظر می‌رسد نوجوان به هیچ وجه از عهده آنها برنمی‌آید. مثلا:
- قلدری در مدرسه یا خارج از آن
- زندگی خانوادگی آشفته
- ناامنی مسکن و سرپناه یا استرس مالی
- مشکلات در رابطه با دیگران و مخصوصا همسالان
- استرس تحصیلی یا عملکرد در مدرسه
- تروما یا بدرفتاری دوران کودکی
- مشکلات روحی و روانی مثل اضطراب، اوتیسم، اختلال دوقطبی، اختلال شخصیت مرزی یا افسردگی
البته پاسخ به هر یک یا همه این مسائل همیشه برای یک نوجوان خودآزاری نخواهد بود. اینکه نوجوانی به این مسائل با آسیب رساندن به خود واکنش نشان می‌دهد یا نه، به این بستگی دارد که آیا روش‌های جایگزینی برای مقابله با عوامل استرس‌زا در دست دارد یا خیر. همچنین اینکه یک فرد چقدر تحت تأثیر چنین موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد می‌تواند روی افزایش احتمالی خودزنی او تاثیر بگذارد.
خودزنی در نوجوانان چه علائمی دارد؟
رایج‌ترین شکل رفتارهای خودآزاری برش پوست است، بنابراین بریدگی یا جای زخم را روی دست، مچ، ران‌ها، پاها یا سایر نواحی بدن مهم‌ترین علائمی است که باید مراقب‌شان باشیم. این برش‌ها معمولا چندان عمیق نیستند و شامل ده‌ها برش کوچکتر در یک نقطه خاص از بدن (بازوها و ساعد دست، مچ دست، جلوی ران‌ها و شکم) می‌شوند. هرچند بیشتر نوجوانان بعد از خودزنی با پوشیدن جواهرات خاص یا آستین‌های بلند (حتی در هوای گرم) سعی میکنند نشانه‌های صدمات خود را پنهان کنند.
اساسا تشخیص علائم خودآزاری در نوجوانان در بیشتر موارد دشوار است زیرا همانطور که گفته شد بسیاری از آنها سعی میکنند این نشانه‌ها را پنهان نگه دارند. با این حال وجود دلمه خون یا اسکار (زخم) به شکل یا خوشه‌ای خاص، سوختگی‌های متعدد در یک شکل و اندازه می‌تواند هشداری برای خودزنی نوجوان باشد.
به‌طور کلی علائم اجتماعی و رفتاری که می‌تواند نشانه‌ای از خودزنی باشد معمولا شامل موارد زیر است:
- پوشیدن لباس‌های آستین بلند در هوای گرم
- اجتناب از شنا یا سایر فعالیت‌هایی که قسمت‌های زیادی از بدن آنها دیده می‌شود
- پنهان کردن لباس‌ها یا شستن آنها به‌طور جداگانه
- تراشیدن بهانه‌های عجیب و غریب برای آسیب‌ها
- تغییرات کلی و بزرگ در عادات غذایی، خوابیدن یا ارتباطی
- بی‌علاقگی به فعالیت‌های اجتماعی و حتی مدرسه و سرگرمی‌ها
برخی علائم افسردگی مانند احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی، اختلالات خواب و سطح انرژی پایین یا حتی مشکلات مربوط به کنترل تکانه، مانند اینکه فرد نمی‌تواند جلوی خاراندن ناحیه‌ای مشخص از پوست را بگیرد هم می‌تواند نشانه‌ای از خودزنی باشد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر خودزنی هستند؟
رفتارهای خودآزاری بیشتر در سنین ۱۲ تا ۱۴ سالگی شروع می‌شود. زمانی که تغییرات عاطفی سریع، اغلب و غیرمنتظره برای افراد اتفاق می‌افتد. از طرف دیگر نوجوانان در این سنین با فشار فزاینده همسالان، تنهایی و درگیری با والدین و… هم روبرو هستند و همین مواجه با چالش‌های احتمالی را برایشان دشوارتر هم می‌کند.
در این بین عوامل خاصی ممکن است خطر آسیب‌زدن به خود را در یک نوجوان افزایش دهند، از جمله:
- سوء‌استفاده یا تروما: خودآزاری در میان افرادی که سابقه تروما یا سوء‌استفاده دارند (از جمله سوء‌استفاده در دوران کودکی) شایع‌تر است. اساسا سوء‌استفاده جنسی، جسمی یا عاطفی، یا سایر رویدادهای آسیب‌زا می‌تواند خطر خودزنی را افزایش دهد.
- داشتن دوستانی که به خود صدمه می‌زنند: داشتن دوستانی که عمدا به خود آسیب می‌رسانند، احتمال اینکه نوجوانی شروع به خودآزاری کند را بالا می‌برد.
- مسائل مربوط به سلامت روان: برخی ویژگی‌های شخصیتی مثل به‌شدت خودانتقادگر بودن یا کمال‌طلب بودن، خطر آسیب‌زدن به خود را افزایش می‌دهد. همچنین، خودآزاری معمولاً با برخی از شرایط سلامت روان از جمله اختلال شخصیت مرزی، افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال استرس پس از سانحه و اختلالات خوردن هم مرتبط است.
- هویت جنسیتی: افراد ترنس و کسانی که جنسیتی که در بدو تولد به آنها اختصاص داده شده با جنسیت واقعی‌شان همخوان نیست معمولا میزان بیشتری از خود آزاری دارند. کارشناسان علت این موضوع را احتمال بیشتر رویدادهای نامطلوب زندگی مانند سوء‌استفاده و قلدری برای چنین افرادی می‌دانند.
- ایزوله بودن اجتماعی: افرادی که از نظر اجتماعی احساس انزوا یا طرد شدن میکنند، به‌ویژه نوجوانانی که به دلایلی مثل قلدری دچار انزوای اجتماعی می‌شوند، میزان بیشتری از خودزنی دارند.
- مصرف الکل یا مواد مخدر: قرار گرفتن مداوم یا حتی تفریحی تحت تاثیر الکل یا مواد مخدر ممکن است خطر آسیب‌زدن به خود را افزایش دهد.
چگونه می‌توانیم به کسی که خودزنی می‌کند کمک کنیم؟
طبیعتا فهمیدن اینکه یکی از عزیزان ما و مخصوصا فرزند نوجوان‌مان به‌خودش آسیب می‌رساند، بسیار دشوار است. هر فردی در مواجه با چنین موضوعی شوکه می‌شود و احتمالا در لحظات اولیه اصلا نمی‌داند که چگونه باید نسبت به آن واکنش نشان دهد. مهم است که بتوانیم به نوجوانی که خودزنی می‌کند، نشان دهیم کاملا از او حمایت می‌کنیم و درکنارش هستیم.
چند نکته اساسی وجود دارد که رعایت کردن آنها می‌تواند یک گفت‌وگوی سخت با نوجوان مبتلا به اختلال خودزنی را راحت‌تر کند. ازجمله:
- به نوجوان تأیید کنید که به‌دردسر نیفتاده و قصد شما تنها کمک و حمایت از او برای بهبودی است
- بدون قضاوت به آنها گوش کنید و به‌جای اینکه صحبت کنید، بیشتر گوش دهید
- نشان دهید که از دست او عصبانی نیستید یا از وجودش خجالت نمی‌کشید
- سعی کنید احساسات و تجربیات نوجوان را بدون قضاوت کردن و تمرکز بر آسیب‌رساندن به خود، درک کنید
- از ویژگی‌های مثبت نوجوان بگویید
- به نوجوان بگویید مراقبت از خودش اولویتی بالاتر از کوه تکالیف مدرسه و فعالیت‌های فوق‌برنامه دارد
- اجازه دهید نوجوان کنترل تصمیمات را در دست داشته باشند، اما در صورت نیاز برای دریافت کمک از تراپیست و پزشک قاطع باشید
نکته مهم دیگر اینکه حتما محیط خانه را ایمن‌تر کنید و لوازم خطرناک مانند چاقوهای تیز، تیغ، سموم، سلاح و حتی داروها را در قفسه‌های قفل‌دار نگه دارید.
در نهایت فراموش نکنید که هر مقدار خودآزاری ممکن است نشانه آن باشد که نوجوان به شدت احساس ناراحتی می‌کند. کودکان یا نوجوانانی که به خود صدمه می‌زنند فقط به‌دنبال جلب توجه یا نمایش نیستند و حتما نیاز به درمان دارند. بنابراین بهتر است برای از بین بردن کامل این احساس ناراحتی به‌دنبال پشتیبانی حرفه‌ای باشید و از یک تراپیست و روان‌درمانگر کمک بگیرید. یک متخصص می‌تواند به این نوجوان‌ها کمک کند تا متوجه شوند که چرا به خود آسیب می‌زنند و مهارت‌ها و رفتارهای جدیدی را هم برای مدیریت میل خود به خودزنی به آنها بیاموزد.
خودزنی چگونه درمان می‌شود؟
درمان خودزنی معمولا با ارزیابی علت و چرایی آن شروع می‌شود. درمان‌گر قبل از هرچیزی می‌‌خواهد ببینید که چه چیزی ممکن است منجر به خودآزاری فرد شده باشد؟ و اساسا فرد بعد از انجام خودزنی چه احساسی دارد؟ در نهایت بسته به پاسخ این سوالات روش‌های درمان خودزنی برای فرد می‌تواند شامل تراپی‌درمانی و درمان دارویی باشد.
انواع مختلفی از تراپی درمانی برای اصلاح رفتار خودزنی وجود دارد، از جمله: درمان شناختی رفتاری (CBT) یا رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT). این جلسات درمانی ممکن است حضوری، آنلاین، تلفنی، با حضور خانواده یا تنها باشد.
در مواردی هم که دلیل خودزنی یک علت زمینه‌ای باشد، ممکن است فرد به متخصصان دیگری ارجاع داده شود. به‌عنوان مثال، ممکن است نیاز باشد تا فرد از یک مشاور تخصصی سوگ برای کمک به مقابله با سوگ یا فردی که در برخورد با قربانیان تجاوز جنسی یا آزار خانگی آموزش دیده است کمک بگیرد.
همچنین ممکن است اگر برای فرد مشکلات سلامت روان مثل افسردگی یا استرس تشخیص داده شود، پزشک برای تکمیل درمان از دارو هم به‌عنوان یک گزینه در کنار تراپی استفاده کند.
به‌طور کلی روند درمان و نوع داروها بستگی به این دارد که آیا فرد فکر می‌کند ممکن است دوباره به خود آسیب بزند یا آیا به فکر پایان دادن به زندگی‌اش است یا خیر؟
حرف آخر: چه زمانی نیاز است تا برای درمان خودزنی به پزشک مراجعه شود؟
فقط به این دلیل که یک کودک یا نوجوان شروع به خودزنی می‌کند، به این معنی نیست که حتما به خودکشی فکر می‌کند. با این حال، مطالعات جدیدتر نشان می‌دهد که وقتی خودزنی در یک فرد برای دوره‌های طولانی ادامه باشد، با احتمال بیشتری ممکن است در آینده اقدامات خودکشی کند. بنابراین بهتر است زمانی که یک نوجوان درگیر خودزنی می‌شود حتما برای درمان اساسی او اقدام شود. متخصصان تراپی و سلامت روان می‌توانند به درمان سریع‌تر و اصول‌تر این اختلال کمک کنند و در مورد گام های بعدی برای ایمن و سالم نگه داشتن فرد مبتلا راهنمایی‌های لازم را ارائه کنند. یکی از خدمات مهم و اصلی اسنپ‌دکتر مشاوره‌های آنلاین و تلفنی توسط بهترین تراپیست‌ها و روان‌درمانگرهاست. فقط کافی‌ست تا به وب‌سایت یا اپلیکیشن اسنپ دکتر مراجعه کنید تا به بهترین روان‌شناسان و روان‌پزشکان در منطقه خود دسترسی داشته باشید.
