افسردگی سایکوتیک یا روان‌پریشانه؛ علائم و راه‌های درمان

افسردگی سایکوتیک یا افسردگی روان‌پریشانه به اختلال افسردگی اساسی (MDD) گفته می‌شود که افراد مبتلا، علائم فاحش روان‌پریشی از جمله هذیان و توهم را نیز تجربه می‌کنند. افسردگی همراه با علائم روان‌پریشی می‌تواند یک وضعیت بسیار ترسناک و تهدیدکننده برای فرد باشد؛ زیرا توهمات و هذیان‌هایی که افراد تجربه می‌کنند، می‌تواند به فکر کردن مکرر در مورد مرگ و نهایتا خودکشی منجر شود. البته باید گفت که خوشبختانه برای این وضعیت روش‌های درمانی از جمله دارو در دسترس است. تا انتهای این مطلب از اسنپ دکتر همراه ما باشید تا با این نوع افسردگی و راه‌های درمانی آن بهتر آشنا شوید.

افسردگی سایکوتیک چیست؟

هنگامی‌که افسردگی شدید و همراه با روان‌پریشی باشد، به آن افسردگی روان‌‌پریشی یا افسردگی سایکوتیک (Psychotic depression) می‌گویند. روان‌پریشی شامل توهمات، هذیان یا هر چیزی می‌شود که از واقعیت دور است. افسردگی همراه با روان‌پریشی توسط متخصصان بهداشت و روان بسیار جدی در‌نظر گرفته می‌شود، زیرا فرد مبتلا به آن در معرض خطر آسیب رساندن به خود و حتی دیگران است.

از هر چهار نفری که به دلیل افسردگی در بیمارستان بستری می‌شوند، افسردگی روان‌پریشی یک نفر را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. حدود ۰.۴ درصد از بزرگسالان افسردگی روان‌پریشانه دارند و ۳ درصد از افراد بالای ۶۰ سال آن را تجربه می‌کنند. افراد مبتلا به افسردگی شدید و روان‌پریشی ممکن است به‌خاطر افکارشان تحقیر شده یا شرمنده شوند، به همین دلیل سعی می‌کنند آن‌ها را از دیگران پنهان کنند. بدین ترتیب، با پنهان‌کاری افکار و احساسات، تشخیص این نوع افسردگی از انواع دیگر دشوار می‌شود. 

متخصصان می‌گویند تشخیص افسردگی سایکوتیک از روان‌پریشی و همچنین اسکیزوفرنی بسیار مهم است. چراکه برخی تغییرات مغزی باعث می‌شود فرد چیزهایی را ببیند یا بشنود که وجود ندارد و اگر بیماری فرد تشخیص داده و درمان نشود، بیمار بیشتر متقاعد می‌شود چیزهایی که می‌بیند، می‌شنود یا باور می‌کند، واقعی هستند. فردی که دچار روان‌پریشی است با واقعیت ارتباط چندانی ندارد:

• ممکن است صداهای مختلفی بشنود یا افکار عجیب‌و‌غریبی داشته باشد.
• فکر می‌کند دیگران می‌توانند افکار او را بشنوند یا به او آسیب برسانند.
• تصور می‌کند توسط شیطان تسخیر شده‌ است.
• فکر می‌کند جنایتی مرتکب شده و توسط پلیس تحت‌تعقیب است.
• ممکن است بدون هیچ دلیل مشخصی کنترل خود را از دست داده و عصبانی شود.
• معمولا زمان زیادی را به‌تنهایی می‌گذراند.
• ممکن است در طول روز بخوابد و شب‌ها بیدار بماند.
• با حمام نکردن یا عوض نکردن لباس‌هایش از رسیدگی به ظاهر خودش غافل می‌شود.
• تمایل به صحبت کردن ندارد یا اگر صحبت کند، چیزهای بی‌معنی می‌گوید.

چه عاملی باعث افسردگی سایکوتیک می‌شود؟

افسردگی روان‌‌‌پریشانه یک بیماری پیچیده است که هنوز علت آن به‌طور کامل مشخص نیست. اما واضح است که تنها یک عامل نمی‌تواند باعث این نوع افسردگی شود و محرک‌های مختلفی در بروز آن دخیل هستند. برخی از علل رایج و موثر در بروز افسردگی روان‌پریشی را در بخش زیر بیان کرده‌ایم:

• ژنتیک: احتمالا ژن‌ها می‌توانند یکی از دلایلی باشند که باعث بروز افسردگی سایکوتیک می‌شوند. اگر یکی از بستگان درجه یک مانند والدین، خواهر یا برادر به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرد به افسردگی بیشتر است.
• جنسیت: زنان بیشتر از مردان با افسردگی روان‌پریشی دست و پنجه نرم می‌کنند. دلایل این امر پیچیده است، اما احتمالا یکی از عوامل موثر، تغییرات هورمونی است که زنان در زندگی خود تجربه می‌کنند و باعث می‌شود بیشتر مستعد دوره‌های افسردگی باشند.
• سلامت روان: اگر در گذشته فرد از یک بیماری روانی رنج برده باشد،  شانس او را برای ابتلا به افسردگی روان‌پریشی افزایش می‌دهد.
• رویداد‌های استرس‌زا: گذراندن رخداد استرس‌زا یا آسیب‌زننده، مانند سوگ، طلاق، از دست دادن شغل، مشکل در برقراری روابط با دیگران، مسائل مالی، مشکلات سلامتی و تجربیات تروماتیک، گاهی‌اوقات می‌تواند محرکی برای افسردگی روانی باشد.
• سواستفاده: تجربه سواستفاده یا بی‌توجهی، به‌خصوص اگر در دوران کودکی فرد رخ دهد، می‌تواند او را مستعد مشکلات سلامت روان، از جمله افسردگی سایکوتیک کند.
• شخصیت: برخی از ویژگی‌های شخصیتی، مانند کمال‌گرا بودن یا داشتن عزت‌نفس پایین، می‌تواند احتمال ابتلا به افسردگی روان‌پریشی را افزایش دهد.
• شیمی مغز: عدم تعادل مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین و سروتونین در ایجاد بسیاری از مشکلات سلامت روان، از جمله افسردگی و روان‌پریشی نقش دارد. همچنین برخی شواهد نشان می‌دهد که سطوح بالای هورمون کورتیزول ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشد.

لازم به ذکر است یکی از بزرگترین دلایل بروز افسردگی روان‌‌پریشی، ضربه‌هایی است که فرد در دوران کودکی تجربه می‌کند. برای مثال، از دست دادن والدین قبل از ۱۱ سالگی یا هر ضربه روحی دیگر مانند آزار جنسی یا جسمی، فرد را در معرض خطر قرار می‌دهد.

افسردگی روان‌پریشانه می‌تواند در هر گروه سنی رخ دهد و حتی افرادی که سابقه روانپزشکی قبلی ندارند، ممکن است در دهه‌های ۶۰، ۷۰ یا ۸۰ زندگی خود با آن مواجه شوند. ناگفته نماند احتمال ابتلای افراد به افسردگی روان ‌‌پریشی با افزایش سن بیشتر می‌شود.

علائم افسردگی سایکوتیک چیست؟

به‌‌طور معمول، فرد مبتلا به افسردگی روان‌پریشی، خلقی ضعیف و غمگین داشته و احساس گناه و عدم‌ارزشمندی می‌کند. این فرد صداها و چیزهای غیرواقعی که توهم هستند را می‌شنود یا می‌بیند و چیزهایی را باور می‌کند که واقعی نیستند. همچنین هر روز احساس ناامیدی می‌کند، به‌طوری که گذراندن روز تقریبا برایش غیر‌ممکن به‌نظر می‌رسد. در بخش زیر، علائم بیماری افسردگی، روان‌پریشی و افسردگی سایکوتیک را به‌طور جداگانه بیان می‌کنیم:

هذیان‌ها نسبت به توهمات در افراد مبتلا به افسردگی روان ‌پریشانه بسیار رایج هستند و ماهیتی افسرده‌کننده دارند. برای مثال، فرد ممکن است بگوید که در حال مرگ بر اثر سرطان است، یا اینکه تمام پول خود را از دست داده است، یا اینکه گناهی مرتکب شده و سزاوار ملامت و سرزنش است.

توهمات و هذیان‌هایی که افراد به‌عنوان بخشی از افسردگی سایکوتیک تجربه می‌کنند، اغلب حول احساس بی‌ارزشی شدید، ناامیدی، گناه و احساس شکست می‌چرخد. برای مثال، توهم ممکن است شامل شنیدن صدایی باشد که به او می‌گوید شکست خورده است یا کسی به او اهمیت نمی‌دهد. ممکن است باعث شود بیمار احساس کند بار سنگینی بر دوش خانواده‌اش است. این تفکر می‌تواند بسیار خطرناک باشد و منجر به خودکشی شود.

علاوه‌بر آن، افرادی که تازه مادر شده‌اند نیز ممکن است افسردگی روان‌پریشی را تجربه کرده و شروع به توهمات و هذیان‌هایی درباره نوزادشان کنند. برای مثال، فکر می‌کنند قرار است به کودکشان آسیب برسد. خوشبختانه افسردگی روان‌پریشانه پس از زایمان کاملا قابل‌درمان است.

عوامل خطر افسردگی سایکوتیک چیست؟

تا به امروز، محققان تحقیقات زیادی برای بررسی عوامل خطر (احتمال ابتلا) افسردگی همراه با روان‌پریشی انجام داده‌اند. عواملی که ممکن است خطر ابتلا به افسردگی روان‌پریشی را افزایش دهند، عبارتند از:

• نداشتن دوستان نزدیک یا عزیزانی که بتوان به آن‌ها اعتماد کرد
• تماس بسیار کم با دوستان و خانواده
• سابقه خانوادگی برای بیماری‌های روانی
• وجود یک حادثه منفی بزرگ در گذشته
• تغییرات عمده هورمونی (دوران پس از زایمان یا یائسگی)
• زندگی با دردهای مزمن
• مشکلات مالی مداوم
• زنان سیسجندر و افراد تراجنسیتی از هر جنسیتی بیشتر در معرض خطر افسردگی هستند
• بزرگسالان بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی روان‌ پریشانه هستند

درمان افسردگی سایکوتیک چگونه است؟

اگر فرد همزمان افسردگی و روان‌پریشی را تجربه می‌کند، باید فورا از یک متخصص سلامت روان کمک بگیرد. چراکه این وضعیت معمولا بدون درمان حرفه‌ای، بهبود نمی‌یابد. در واقع، پزشک ممکن است فرد را برای درمان روان‌پریشی شدید و جلوگیری از افکار مداوم آسیب به خود یا خودکشی، در بیمارستان بستری کند. در بخش زیر، انواع روش‌های درمانی که برای بیماری افسردگی روان‌پریشی وجود دارد، را بیان کرده‌ایم:

درمان افسردگی سایکوتیک با داروها

داروهای مختلفی برای تثبیت خلق‌و‌خو و مود فرد وجود دارد که معمولا شامل ترکیبی از داروهای ضدافسردگی و داروهای ضد‌روان پریشی یا نورولپتیک است. این داروها به تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز کمک می‌کنند و انتقال‌دهنده‌های عصبی امکان ارتباط بین سلول‌های عصبی در مغز را فراهم می‌کنند. هر دارو عوارض جانبی منحصربه‌فردی دارد و ممکن است در اثربخشی نیز متفاوت باشد. این داروها عبارتند از:

• آریپیپرازول (Abilify)
• آسناپین (Saphris)
• کاریپرازین (Vraylar)
• اولانزاپین (Zyprexa)
• کوتیاپین (Seroquel)
• ریسپریدون (Risperdal)

درمان افسردگی روان‌پریشانه با شوک الکتریکی (ECT)

متخصص ممکن است شوک الکتریکی (ECT) را برای بیمار مبتلا به افسردگی شدید که به درمان دارویی پاسخ نمی‌دهد، توصیه کند. شوک الکتریکی معمولا در بیمارستان و در حالت بیهوشی به فرد اعمال می‌شود. در این روش درمانی، مغز بیمار با یک ولتاژ کنترل‌شده تحریک می‌شود. جریان الکتریکی، شوک خفیفی ایجاد می‌کند که بر سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز بیمار تاثیر می‌گذارد.

البته ممکن است ECT از عود کامل علائم بیماری جلوگیری نکند، به همین دلیل احتمالا روانپزشک درمان مداوم با دارو را توصیه می‌کند. همچنین با اینکه روش ECT برای فردی که افکار خودکشی، روان‌پریشی و کاتاتونیا را تجربه می‌کند، ایمن و به‌طور کلی موثر در نظر گرفته می‌شود، اما خطرات احتمالی زیر را نیز به‌همراه دارد:

• از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت
• حالت تهوع
• سردرد
• خستگی

درمان افسردگی روان‌پریشانه با تراپی

در حالی‌که معمولا تراپی به‌تنهایی به بهبود علائم روان‌پریشی کمک زیادی نمی‌کند، اما همچنان می‌تواند به‌عنوان یک رویکرد حمایتی سودمند باشد. در واقع، تراپی فضای امنی را برای به اشتراک گذاشتن احساسات و تجربیات ناراحت‌کننده بیمار فراهم می‌کند. همچنین تراپیست می‌تواند راهبردهایی را برای مقابله با توهمات و هذیان‌ها به بیمار آموزش دهد. از جمله این رویکردها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• درمان‌شناختی رفتاری
• درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد
• فعال‌سازی رفتاری
• درمان افسردگی و روان‌پریشی مبتنی بر پذیرش

آیا درمان افسردگی سایکوتیک موثر است؟

درمان افسردگی روان‌پریشانه واقعا موثر است. البته درمان به شخص بیمار نیز بستگی داشته و مهم است که فرد با پزشک همکاری کند تا او بتواند موثرترین داروها با کمترین عوارض جانبی را برای او پیدا کند. خوشبختانه به‌طور معمول فردی که درمان افسردگی روان‌پریشی را دریافت می‌کند، می‌تواند در عرض چند ماه به حالت عادی خود بازگردد. البته این احتمال وجود دارد که پیگیری مداوم پزشکی برای بیمار لازم باشد تا پزشک بتواند او را از نزدیک تحت‌نظر بگیرد.

چگونه به افراد مبتلا به افسردگی روان‌‌پریشانه کمک کنیم؟

افراد مبتلا به روان‌پریشی اغلب از اینکه عجیب و غریب فکر می‌کنند و عمل می‌کنند، بی‌اطلاع هستند. در نتیجه، این به دوستان، بستگان یا خانواده فرد بستگی دارد که برای او به دنبال کمک باشند.

• بنابراین اگر نگران کسی هستید و حدس می‌زنید او دچار افسردگی شدید و روان‌پریشی است، می‌توانید با متخصص سلامت روان یا روان‌پزشک تماس بگیرید تا او در مورد اقدامات بعدی شما را راهنمایی‌ کند.
• اگر اولین بار است که فرد علائم روان‌پریشی را نشان می‌دهد، با پزشک عمومی تماس بگیرید.
• اگر فکر می‌کنید فرد، خودش یا دیگران را در معرض خطر و احتمال آسیب قرار می‌دهد، می‌توانید با اطلاع خانواده از اورژانس کمک بگیرید.

چگونه با فردی که دچار روان‌پریشی است ارتباط برقرار کنیم؟

بهترین راه برای برقراری ارتباط با فرد مبتلا به افسردگی سایکوتیک این است که حمایت‌کننده باشید و ابدا او را قضاوت نکنید. البته برقراری ارتباط با فردی که روان‌پریشی را تجربه می‌کند، ممکن است قدری دشوار باشد، زیرا احتمال این وجود دارد که:

• درک صحبت آن‌ها برایتان دشوار باشد.
• خیلی سریع یا خیلی آهسته صحبت کنند.
• بی حال و بی‌انرژی باشند.
• خیلی سریع موضوع موردبحث را تغییر دهند.
• در تمرکز و به خاطر سپردن مشکل داشته باشند.
• باورهایی داشته باشند که شما با آن‌ها هم‌عقیده نباشید.
• از چیزهایی که آن‌ها می‌شنوند، می‌بینند یا درک می‌کنند و شما آن‌ها را حس نمی‌کنید حواس‌تان پرت شود.
• از کلمات یا عباراتی استفاده کنند که ممکن است شما متوجه آن‌ها نشوید.

شما می‌توانید کارهایی را برای حمایت از فردی که روان‌پریشی یا سایکوسیس را تجربه می‌کند، انجام دهید. این موارد را در بخش زیر بیان کرده‌ایم:

• واضح صحبت کرده و از جملات کوتاه، با لحنی آرام و بدون تهدید استفاده کنید.
• با احساس فرد نسبت به باورها و تجربیات خودش، همدل باشید.
• تجربه بیمار از ناامیدی یا پریشانی و همچنین تجربیات مثبتش را تایید کنید.
• هیچ گونه قضاوتی در مورد باورها و تجربیات او نداشته باشید.
• با بیمار در مورد عقاید یا تجربیاتش بحث نکرده، مقابله نکنید یا او را به چالش نکشید.
• توجه داشته باشید که فرد ممکن است از آنچه تجربه می‌کند بترسد، بنابراین به صحبت‌هایش کاملا گوش دهید.
• اگر تمایل ندارد با شما صحبت کند آن را بپذیرید، اما در صورتی‌که نظرش تغییر کرد حتما در دسترس باشید.
• با فرد مبتلا به روان‌پریشی، محترمانه رفتار کنید.

کلام آخر درباره افسردگی سایکوتیک

افسردگی شدید همراه با روان‌پریشی، یک وضعیت جدی است که نیاز به درمان سریع توسط متخصص دارد. افسردگی روان‌پریشانه مهم‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید، اما خوشبختانه روش‌های درمانی موفقیت‌آمیزی برای آن وجود دارد. با اینکه یافتن موثرترین روش درمان ممکن است مدتی طول بکشد، مهم است که بیمار علائم یا عوارض جانبی را با پزشک و تیم مراقبت در میان بگذارد. چراکه آن‌ها می‌توانند در مدیریت عوارض جانبی و پیدا کردن درمان‌های جایگزین، بهترین تصمیم را بگیرند. اکنون اگر باز هم در مورد افسردگی روان‌پریشی سوالی دارید، می‌توانید از خدمات مشاوره اسنپ دکتر کمک گرفته و از مشورت با افراد متخصص و باتجربه بهره‌مند شوید.