چطور با مرگ جنین مواجه شویم؟

حتما زنانی را دیده‌اید یا می‌شناسید که پس از سقط ناخواسته جنین خود دچار افسردگی شده‌اند و در سوگ فرزند ندیده خود مانده‌اند. در این شرایط چه باید کرد؟ چطور باید به آنها کمک کرد که غم خود را التیام بخشند؟ در این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر به موضوع سوگ جنین و راه‌هایی برای گرامی‌داشت نوزاد از دست رفته پرداخته‌ایم.

آیا احساس اندوه برای فرزند از دست رفته پایانی دارد؟

‌«هیچ راه درستی برای احساس یا اندوه پس از مرگ نوزاد وجود ندارد.» این جمله‌ای است که بسیاری از والدین یا تنها یکی از آنها پس از مرگ جنین به زبان می‌آورند و در ادامه می‌پرسند که «آیا این سوگ پایان دارد؟» پاسخ این پرسش را روانشناسان در یک کلمه می‌دهند: «وقتی که دوست‌داشتنِ تو تمام شود». 

سوگ هرگز تمام نمی‌شود. اما برای آنکه اجازه دهد که زندگی ادامه پیدا کند، نیاز به سوگواری داریم. برای آنکه از پس بارِ سوگ، برای بالا رفتن از قله زندگی برآییم، نیاز به ساختن عضلات داریم. نیاز به کارآموزی سوگ.

از منظر سوگ کاری و روانشناسی اجازه سقط جنین، هیچ ارتباطی به زمان‌بندی تقویمی یا معیارهای پزشکی ندارد. این اجازه باید انحصارا، در ابتدا با مادر و دوم با پدر باشد.

متخصصان سوگ می‌گویند نخستین ویژگی برای «بودن» یا «انسان‌بودن»، «ارتباط» برقرار کردن است، نه زمان تقویمی‌ای که از تشکیل جنین گذشته یا معیارهای پزشکی برای تشکیل اعضا.

جنین، از وقتی تشکیل شده که مادر شروع به حرف زدن و برقراری ارتباط با جنین کرده و وجود یک موجود دیگر را در بدن خود «احساس» کرده است. معیار انسان‌بودن باید نقشی باشد که آن جنین در روایت افراد دارد. اما پزشکان این نگاه درونی، فاعلی، ذهنی و شخصی را در نظر نمی‌گیرند. جنین با معیارهای آنها تا وقتی که تمام یا بیشتر اعضایش تشکیل نشده «انسان» نیست.

رسانه‌ها نیز سوگ جنین را چون هنوز به دنیای عینی نیامده یا راه نیفتاده و مدرسه نرفته به رسمیت نمی‌شناسند. در بسیاری از کشورها اما، جنین با هر سنی، به دنیای مادر و پدر آمده است.

از همین روی، روزی را -پانزده اکتبر- به سوگِ جنین و نوزاد اختصاص داده‌اند.

نگاه پزشکی در ایران باعث شده است که سوگ جنین، یک سوگ ابراز نشده و به رسمیت نشناخته باقی بماند. اطرافیان برای تسلی دادن به والدین می‌گویند «انشالله یکی دیگه به دنیا میاری». چون جنین را یک موجود تشخص نیافته، یک غیرانسان که قابل جایگزین کردن است می‌دانند، همان طور که پزشکان آن را یک یاخته جنسی قلمداد می‌کنند.

این درحالی است که روانشناسان رنج سوگ جنین را به دلیل نبودن جنازه، نبودن قبر و تجربه خود-قبری یا بدن-قبری برای مادران (حمل تن بی‌جانِ عزیز در بدن خود)، بسیار دردناک می‌دانند.

دکتر گلوریا اسپیتانلی متخصص سوگ می‌گوید هرکس و هر سوگی، از جمله سوگ جنین، مثل اثر انگشت، همزمان جهانی و کاملاً شخصی و منفرد است. 

او می‌گوید به تعبیری سوگ‌کاری درست مثل یک ورزش، یا آموختن یک مهارت جدید، مثل رقص یا خیاطی، نیاز به تمرین و ممارست دارد. اما اینکه برای شما سوال پیش آید که تا چه زمانی باید ادامه داد؟ باید گفت تا ابد. مگر ورزش کردن محدودیت زمانی دارد؟ مگر جز این است که اگر یک مدت کوتاه ورزش را کنار بگذاری، عضلات به حالت قبلی برمی‌گردند؟ یا برای رقص، بدن خشک می‌شود. اینجا هم، بعد از یک سوگ بزرگ، بدون استمرار سوگ‌کاری، روان خشک می‌شود.

درواقع در سوگ و درمان آن قرصی وجود ندارد. مشاور نمی‌تواند بارِ سوگ کسی را به جای او بکشد. با نوشتن از سوگ، حرف زدن از سوگ، خیرات کردن و صدقه دادن «صرف» نمی‌شود. در یک جمله ما می‌گوییم سوگ را باید «پشت‌سر» گذاشت.

راه‌هایی برای گرامی‌داشت نوزاد از دست رفته

در اینجا چند پیشنهاد برای گرامی‌داشتن سوگ آورده‌ایم:

• برگزاری مراسم یادبود: بسیاری از بیمارستان ها خدمات یادبود سالانه مشترک ارائه می دهند، یا می توانید یک مراسم یادبود خصوصی در خانه با خانواده و دوستان داشته باشید.
• نامگذاری فرزندتان: نامگذاری فرزند از دست رفته‌تان تأیید می‌کند که کودک شما برای شما یک شخص بوده و حال برای از دست رفتن این شخص سوگوارید.
• جمع آوری یادگاری‌ها: می‌توانید یک جعبه مخصوص برای چیزهایی مانند عکس های سونوگرافی، برچسب بیمارستان، کارت‌های همدردی، نقاشی، لحاف، دفترچه یادداشت، قطعه موسیقی، گل و شاید اسباب بازی‌ها یا لباس‌های کودک‌تان تهیه کنید. 
• ساختن یک مکان یادبود: به عنوان مثال، می‌توانید زمانی که می‌خواهید به کودک خود فکر کنید درختی بکارید یا به مکانی بروید که دوست دارید با شریک زندگی خود به یاد فرزندتان باشید.

چندین کار وجود دارد که پیشنهاد می‌شود در دوران سوگ برای مراقبت از خود انجام دهید:

• در مورد تجربه خود با دوست یا خویشاوندی که نوزاد خود را از دست داده است صحبت کنید. این کار می‌تواند به شما کمک کند احساس کنید که این سوگ شما رسمیت دارد و کسی هست که شمار را درک کند.
• به گروه‌‎های حمایتی  از مادران و پدران سوگوار بصورت حضوری یا آنلاین بپیوندید و برای حمایت از والدین دیگری که از دست دادن نوزاد را تجربه کرده‌اند، داوطلب شوید. این کار به شما کمک می‌کند تا متوجه آْن شوید که در تجربه این سوگواری تنها نیستید.
• با یک متخصص روان یا یک سوگ‌کار که تجربه مشاوره با افرادی که سوگ جنین داشته‌اند، را دارد صحبت کنید.
• از مصرف داروهای تسکین‌ دهنده‌ روان مثل مورفین و … بدون تایید روانپزشک خودداری کنید.

تلاش برای بارداری دیگر

برخی از زوج‌ها مایلند پس از مواجهه با مرگ نوزاد قبلی دوباره نوزادی جدید باردار شوند و این راه را تسکینی برای سوگ می‌دانند.

اما باید بدانید که اگر شما قبل از آمادگی جسمانی یا عاطفی دوباره باردار شوید، به هیچ وجه به اندوه شما کمکی نمی‌کند. به این دلیل است که دوره سوگواری می‌تواند زمان و انرژی عاطفی زیادی را به خود اختصاص دهد و وقت و انرژی‌ای برای یک انسان جدید باقی نمی‌ماند.

همچنین ممکن است ترکیبی از احساسات مختلف مانند هیجان بارداری یا ترس از سوگی دیگر و مرگ نوزاد را احساس کنید. به خاطر داشته باشید که همانطور که بدن شما برای بازیابی فیزیکی به زمان نیاز دارد، ذخایر عاطفی شما نیز به زمان نیاز دارد تا بتوانید با تجربه‌ای دیگر از تولد مواجه شوید.

آنچه باید بدانید

یکی از مهم‎‌ترین مواردی که افراد سوگوار باید بدانند این است:

• که مجبور نیستند با هرکسی، در هر زمان و موقعیتی ارتباط داشته باشند. آنها باید تمرین کنند که مرزهای خود را تعریف کنند، نیازهای خود را شفاف بگویند و از همه مهم‌تر با احساسات خود صادق باشند (چه غم‌ها و دردها و اشک‌ها چه شادی‌ها و لذتها و لبخندها، هیچ کدام در این دوران گناه نیستند و نیاز به پنهان کردن ندارند).

برای این کار لازم است جملات کوتاه و مؤدبانه، حتی گاهی کمی صریح و تند را حاضر و آماده داشته باشیم. چون خودِ «توضیح‌دادن» در این شرایط کلافه‌کننده است. جملاتی نظیر:

• «می‌دانم که به خاطر محبتی که به من دارید می‌گویید اما نیاز دارم چند روز تنها باشم»، «ممنونم که گفتید. اجازه دارم هر موقع خودم خواستم به شما خبر بدم؟»، «مرسی یاد من هستید، لطف می‌کنید اگر خودتان به بقیه فامیل هم بگویید این مهمانی را نمی‌آیم».

این جمله‌ها و رفتارها البته از هر فرد به فرد دیگر فرق می‌کند.

در نهایت …

مرگ هر زمان از راه برسد از نظر ما «زود» بوده است. متخصصان بر این باورند که سوگ یک انتخاب نیست پس نمی‌توان از کسی خواست تمامش کند یا به تعویقش بی‌اندازد. درواقع ما به کارآموزی سوگ نیاز داریم. به پروردن عضلات سوگ. همانطور که به ورزش کردن، به کتاب‌خواندن، به نفس کشیدن. ما ناگزیریم در کنار سوگ زندگی کنیم و با هم قدم برداریم. این ناگریزی، بهایی است که برای دوست‌داشتن می‌دهیم.

تا زمانی که به دنبال پایان دادن به سوگ و پشت کردن به آن هستیم، سوگ همان خار گلوگیر می‌شود. تا وقتی که فکر می‌کنیم سوگواری یک زمان معین دارد یا فقط گریه کردن و غصه خوردن است سوگ‌کاری، یعنی سوگواری فعال را یاد نگرفته‌ایم. باید برای سوگت «کار» کنی. آنجاست که سوگت جوانه خواهد زد و قسمت سبزی از زندگی‌ات خواهد شد.