وسواس فکری-عملی یا OCD نوعی اختلال است که در آن افراد افکار، عقاید یا احساسات تکراریِ ناخواسته و نوعی وسواس فکری دارند که باعث مي‌شود که به انجام کارهای تکراری تمایل داشته باشند. این رفتارها می‌تواند شامل رفتارهای تکراری‌ای چون شستن دست، بررسی چندباره کارها و تمیز کردن باشد که می‌تواند به‌طور قابل توجهی در فعالیت‌های روزمره و تعاملات اجتماعی فرد اختلال ایجاد کند. برای آشنایی بیشتر با وسواس فکری-عملی یا OCD این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر را بخوانید.

علائم وسواس فکری-عملی یا OCD چیست؟

اگر مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی یا OCD هستید، افکار یا رفتارهاي اجباری‌اي دارید که شما را ناراحت می‌کند و باعث پریشانی می‌شود. حتي ممکن است سعی کنید آن‌ها را نادیده بگیرید یا آن‌ها را از ذهن خود دور کنید، اما این کار معمولاً دشوار یا غیرممکن است و يا معمولاً مرتباً برمی‌گردند. 

در حالی که هیچ طبقه‌بندی رسمی یا زیرگروهی از اختلال وسواس فکری وجود ندارد، منبع تحقیق معتبري نشان می‌دهد که افراد علائم OCD را در چهار دسته اصلی تجربه می‌کنند و ممكن است علائم آن‌ها در یک گروه یا بیش از یک گروه قرار بگيرد.

تمیز کردن و حس آلودگی

این نوع علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نگرانی مداوم در مورد میکروب یا بیماری
• افکار در مورد احساس کثیف شدن یا ناپاکی (از نظر جسمی یا روحی)
• ترس مداوم در مورد قرار گرفتن در معرض خون، مواد سمی، ویروس‌ها یا سایر منابع آلودگی
• اجتناب از منابع احتمالی آلودگی
• اجباری برای خلاص شدن از شر چیزهایی که کثیف می‌دانید (حتی اگر کثیف نباشند)
• اجبار برای شستن یا تمیز کردن موارد آلوده
•  تمیز کردن یا شستشوی خاص، مانند شستن دست‌ها یا یک سطح به تعداد مشخص

تقارن 

این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نیاز به اینکه اشیا یا وسایل به روشی خاص تراز یا مرتب شوند
• یک نیاز شدید به تقارن یا سازماندهی در اقلام مختلف
• نیاز به تقارن در کارها (اگر زانوی چپ خود را مي‌خاريد، باید زانوی راست خود را نیز بخاريد)
• اگر چیزها را به روش صحیح مرتب یا منظم نکنید، احساس خوبی نخواهید داشت
• شمردن به صورت خاص یا تکراری

افکار ممنوع

علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• افکار سرزده مکرر که ماهیت آن‌ها اغلب جنسی یا خشونت‌آمیز است
• احساس گناه، شرم و ناراحتی‌هاي دیگر درباره افکار خود
• نگرانی مداوم از اینکه به افکار سرزده خود عمل خواهید کرد یا اینکه داشتن آن‌ها شما را به یک شخص بد تبدیل می‌کند
• نگرانی مکرر مبنی بر اینکه به خود یا شخص دیگری آسیب می‌رسانید بدون آنکه معنایی داشته باشید
• وسواس در مورد عقاید مذهبی که احساس کفر یا نادرستی دارند
• احساس مسئولیت مداوم برای اتفاقات بد

احتکار

بسیاری از افراد مبتلا به OCD تمایل به اختکار ،جمع‌آوری و نگهداری از وسایل خاصی هستند.

علائم این گروه اغلب شامل موارد زیر است:

• نگرانی مداوم از اینکه دور ریختن چیزی می‌تواند به شما یا شخص دیگری آسیب برسانيد
• نیاز به جمع‌آوری تعداد مشخصی از وسایل برای محافظت از خود یا شخص دیگر در برابر آسیب
• ترس شدید از دور انداختن یک مورد مهم یا ضروری به طور تصادفی (مانند نامه الکترونیکی با اطلاعات حساس یا مورد نیاز)
• اجبار برای خرید يك جنس به تعداد زياد، حتی اگر به آن نيازي نداشته باشيد
• اجباری برای بررسی یا بررسی داشته‌های خود

احتکار در زمینه OCD یا اختلال احتکار، یک وضعیت بهداشت روانی جداگانه و متفاوت است. تفاوت اصلی بین این دو، پریشانی مربوط به OCD مربوط به احتکار است. اگر OCD دارید، همه چیزهایی را که جمع می‌کنید نمی‌خواهید، اما ممکن است مجبور باشید که آن‌ها را به دلیل افکار وسواسی یا اجباری نگهداري وحفظ كنيد.

تیک رفتاری

• شانه بالا انداختن مداوم
• پاکسازی گلوی چندباره
• چشمک زدن بی وقفه
• انقباض عضلات

OCD چطور ایجاد می‌‎شود؟

نظریه‌هایی در مورد علل و عوامل احتمالی ايجاد OCD وجود دارند، از جمله:

سابقه خانوادگی

اگر یکی از اعضای خانواده نیز به این بیماری مبتلا باشد، احتمال دارد دچار OCD شوید. برخی از متخصصان معتقدند که ممکن است برخی از ژن‌ها در گسترش اين بيماري نقش داشته باشند، اما آن‌ها هنوز ژن خاصی را کشف نکرده‌اند که باعث OCD شود. علاوه‌بر این، همه افرادی که مبتلا به OCD هستند، لزوما فرد دیگری در خانواده آن‌ها به وسواس فکری-عملی مبتلا نیست. 

علل بیولوژیکی

شیمی مغز نیز ممکن است در این امر نقش داشته باشد. برخی تحقیقات نشان می‌دهد اختلال در عملکرد قسمت‌های خاصی از مغز یا مشکل در انتقال برخی مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین و نوراپینفرین می‌تواند در OCD نقش داشته باشد.

فاکتورهای محیطی

همچنین ممکن است ضربه روحي، تحقير یا سایر وقایع استرس زا بتواند در پیشرفت OCD نقش داشته باشد.

درمان OCD

متخصصان بهداشت روان به‌طور کلی روان‌درماني و درمان‌دارويي یا ترکیبی از این دو را بهترين روش در درمان OCD  می‌دانند.

روش مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP)، كه نوعی از رفتار درمانی شناختی (CBT) است، به‌طور کلی به عنوان روش پیشنهادی براي درمان OCD درنظر گرفته مي‌شود. این نوع درمان به تدریج افراد وسواسي را در معرض شرايطي قرار مي‌دهد كه آن‌ها را مجبور به انجام رفتارهاي وسواسي مي‌كنند. مانند دست زدن به سطحي آلوده و تلاش براي نشستن دست‌ها. در اين فضای امن درمانی، می‌توانید یاد بگیرید که چگونه بدون ناراحتی و اجبار، با وسواسي که تجربه می کنید کنار بیایید. همچنین ممکن است مدتی را به تمرین این مهارت‌ها در خانه یا محیط‌های دیگر خارج از درمان اختصاص دهید.

اگر علائم OCD شدید دارید یا به نظر می‌رسد علائم شما فقط به روان‌درماني پاسخ نمی‌دهند، روانشناس شما ممکن است توصیه کند در مورد دارو با روانپزشک صحبت کنید.

 استرس یکی از عواملی است که مي‌تواند با تاثير بر روحيه افراد، سبب ايجاد وسواس فكري-رفتاري شده و  زندگي افراد را مختل كرده و فعاليت‌هاي اجتماعي و شخصی آن‌ها را تحت تاثير قرار دهد. با ‌‌اين‌حال شناخت كامل اين نوع اختلال و علل بروز آن مي‌تواند به درمان و بهبود سريع‌تر آن كمك كند.