معده درد عصبی چیست و روانشناسی چه کمکی به درمان آن میکند؟
حتما شما هم تجربه کرده‌اید که گاهی قبل از انجام کاری‌های مهم مثل آزمون و قرار کاری یا بعد از یک جر و بحث و چالش عاطفی در ناحیه معده و شکم خود احساس درد و ناراحتی می‌کنید. معده درد عصبی یکی از شایع‌ترین و آشناترین مشکلات جسمی است که ارتباط عمیق بین روان و تن را نشان می‌دهد. معده درد عصبی مثال خوبی است برای توضیح اینکه چگونه احساسات یک فرد می‌تواند بر بدن او تأثیر بگذارد. اساسا هم بیشتر درمان‌های درد معده عصبی شامل تکنیک‌هایی برای کاهش اضطراب، استرس و تنش می‌شود. در این مقاله با علل، علائم و روش‌های درمان معده درد عصبی و همچنین چگونگی جلوگیری از تکرار مدام این درد آشنا خواهیم شد.
منظور از معده درد عصبی چیست؟
معده درد عصبی (Nervous Stomach) به مشکلات گوارشی مثل تهوع، نفخ، و درد گفته می‌شود که معمولا ارتباطی با هیچ بیماری گوارشی (GI) ندارد. یعنی معده درد عصبی بیشتر به دلیل مشکلات مرتبط با روان و چالش‌های عاطفی مانند اضطراب و افسردگی ایجاد می‌شود. هرچند گاهی برخی مشکلات گوارشی مثل سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) هم ممکن است دلیلی برای درد معده عصبی باشند.
درواقع استرس می‌تواند آسیب فیزیکی بر سیستم گوارش وارد کند. هنگامی که فرد مضطرب است، برخی از هورمون‌ها و مواد شیمیایی آزاد شده توسط بدن وارد دستگاه گوارش می‌شوند و در هضم غذا اختلال ایجاد می‌کنند. این هورمون‌ها تأثیر منفی بر فلور روده (میکروارگانیسم‌هایی در دستگاه گوارش که به هضم غذا کمک می‌کنند) دارند و تولید آنتی‌بادی را کاهش می‌دهند. پس عدم تعادل شیمیایی این هورمون‌ها می‌تواند باعث درد معده و مشکلات گوارشی شود.
چرا برخی افراد دچار معده درد عصبی می‌شوند؟
مغز و روده از طریق عصب واگ، یکی از بزرگترین اعصاب بدن، به هم متصل می‌شوند. این عصب سیگنال‌هایی را از مغز به روده و بالعکس می‌فرستد و در هنگام بروز استرس و اضطراب، تحریک‌پذیری و مشکلات گوارشی را افزایش می‌دهد. به زبان ساده‌تر در بیشتر موارد افراد معده درد عصبی دارند زیرا عصبی هستند و استرس دارند.
به‌طور کلی برخی از عوامل تحریک‌کننده معده درد عصبی عبارتند از:
- نزدیک بودن یک رویداد مانند آزمون یا ارائه
- مشکلات مالی
- مشکلات خانوادگی
- طلاق
- تغییرات در کار
- نقل مکان به خانه جدید
- مرگ یکی از عزیزان
البته برخی بیماری‌های مزمن جسمی و روانی هم ممکن است باعث درد معده عصبی شوند. مثلا:
- اختلال استرس و اضطراب
- افسردگی
- اختلال دوقطبی
- اسکیزوفرنی
- سندرم روده تحریک‌پذیر
- بیماری التهابی روده
- زخم معده
- بیماری سلیاک
حتی در موارد نادرتر، معده عصبی ممکن است با سنگ کیسه صفرا یا آسیب عصب واگ مرتبط باشد.
علاوه بر همه این‌ها سبک زندگی ناسالم و عادت‌هایی مثل سیگار کشیدن، نوشیدن قهوه زیاد و مصرف الکل هم می‌تواند به مخاط معده آسیب برساند و در زمان استرس باعث درد و ناراحتی گوارشی شود.
آیا برخی داروها می‌توانند باعث درد عصبی معده شوند؟
معده درد عصبی ممکن است یکی از عوارض جانبی مصرف برخی داروها مخصوصا داروهای بدون نسخه هم باشد. مخصوصا زمانی که فرد بیش از یک دارو را به‌طور همزمان مصرف کرده باشد. به همین دلیل همیشه مهم است قبل از خوردن هر دارویی حتما با یک پزشک مشورت کنید درباره تداخل داروی جدید با لیست فعلی داروها را از او بپرسید.
همچنین برخی از داروها ممکن است معده را تحریک کنند یا باعث یبوست و اسهال شوند. داروهای ممکن است باعث ایجاد عوارض مشکلات گوارشی و درد معده شوند عبارتند از:
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن
- آهن، آنتی‌اسیدها و داروهای مسکن، به ویژه داروهای مخدر
- آنتی بیوتیک‌ها
علائم معده درد عصبی
معده درد عصبی در بیشتر موارد علائمی مشابه علائم اختلالات گوارشی مزمن ایجاد میکند. برای همین اگر فردی زیادد و مرتبا علائم معده در عصبی را تجربه میکند، پزشک ممکن است آزمایشات تشخیصی برای اختلالات گوارشی مزمن مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو و گاستروانتریت برای او تجویز کند.
علائم شایع معده درد عصبی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- گرفتگی و انقباض عضلات معده
- تغییرات در اشتها
- اسهال
- سوء هاضمه
- نفخ و باد شکم
- حالت تهوع
- یبوست
- افزایش نیاز به ادرار کردن یا اجابت مزاج
کودکان هم ممکن است علائم معده درد عصبی را از خود نشان دهند. هرچند معمولا کودکان علائم خود را متفاوت از بزرگسالان توصیف می‌کنند. مثلا احتمالا از رفتن به مدرسه طفره می‌روند یا به طور مکرر از درد معده شکایت می‌کنند.
چگونه می‌توان معده درد عصبی را درمان کرد؟
روش درمان معده عصبی به علت و شدت و میزان تکرار آن بستگی دارد. یک درد معده عصبی که به ندرت رخ می‌دهد ممکن است با داروهای بدون نسخه و مسکن آرام شود. گاهی هم تغییر سبک زندگی و تمرین تکنیک‌های کاهش استرس می‌تواند برای جلوگیری از حمله‌های درد عصبی معده کمک کند.
اگر معده درد عصبی آن‌قدر شدید است و زود به زود فرد را اذیت میکند که عملا روی کار و زندگی او تاثیر منفی می‌گذارد، گزینه‌های درمانی زیر انتخاب خوبی هستند:
- درمان افسردگی برای کنترل معده درد عصبی یا سندرم روده تحریک‌پذیر
- درمان شناختی رفتاری (CBT) برای کاهش استرس و یادگیری نحوه کنار آمدن با اضطراب
- هیپنوتیزم درمانی
همچنین اگر معده درد عصبی یک عارضه جانبی مصرف داروی خاص یا برخی غذاها باشد، پزشک تجویز داروی جایگزین که هضم آن برای معده آسان‌تر است و یک رژیم غذایی کنترل‌‌شده را پیشنهاد می‌دهد.
در ادامه چند روش درمان خانگی را برای کاهش درد معده عصبی با هم مرور می‌کنیم.
درمان‌های خانگی برای بهبود معده درد عصبی
خوشبختانه در بیشتر مواقع می‌توان معده درد عصبی را با درمان‌های خانگی و طبیعی و تغییر سبک زندگی درمان کرد. برای درمان طبیعی و خانگی درد معده عصبی می‌توانید کارهای زیر را انجام بدهید:
- داروهای گیاهی را امتحان کنید
برخی از گیاهان دارویی می‌توانند معده عصبی را تسکین دهند. اگر حالت تهوع یا احساس بی‌حالی دارید، ریشه زنجبیل ممکن است کمک کند. مثلا می‌توانید یک تکه ریشه زنجبیل را بجوید، چای زنجبیل بنوشید یا حتی آب‌نبات زنجبیل بخورید.
گیاهان دیگر مانند نعناع، نعناع فلفلی، اسطوخودوس یا بادرنجبویه نیز ضد اسپاسم هستند. یعنی می‌توانند به کاهش اسپاسم و سفت شدن عضلات معده که باعث ایجاد نفخ، گرفتگی و ناراحتی می‌شود، کمک کنند. می‌توانید یک یا دو برگ از یک گیاه زنده را خام بخورید، یا از این گیاهان چای درست کنید و یک دمنوش آرام‌بخش لذت ببرید.
- روغن‌های آرام‌بخش یا بخورهای گیاهی را امتحان کنید
بخور گیاهان آرام‌بخش مانند بابونه، اسطوخودوس، وتیور یا گل رز یا برخی روغن‌ها که به‌عنوان اسپری معطر استفاده می‌شوند، برای کاهش سطح استرس در برخی از افراد مبتلا به اختلال اضطراب مفید هستند.
- یک برنامه غذایی ساده و سالم داشته باشید
تغییرات ساده‌ای در رژیم غذایی خود بدهید. غذاهای غنی از فیبر و پروبیوتیک، یا مصرف مکمل‌های فیبر یا پروبیوتیک را در برنامه غذایی روزانه خود داشته باشید. مخصوصا سبزیجات برگ‌دار و تلخ مانند کلم پیچ، اسفناج و کاهو توصیه می‌شود.
همچنین سعی کنید به جای وعده‌های غذایی زیاد، وعده‌های غذایی کوچکتر بخورید. وعده‌های غذایی کوچکتر و سبکتر به معده برای هضم راحت‌تر کمک میکند. مثلا بهتر است به جای سه وعده غذایی سنگین در روز، وعده‌های غذایی سبک و میان‌وعده‌های مغذی مثل مغزها مصرف کنید.
چند نکته ساده برای کاهش استرس و اضطراب و کمک به کاهش معده درد عصبی
نکات زیر به کاهش استرس و اضطراب و جلوگیری از معده درد عصبی کمک میکند:
- در طول روز استراحت‌های کوتاه‌مدت داشته باشید
- صحبت کردن با فردی که به او اعتماد دارید می‌تواند به غلبه بر اضطراب کمک کند
- تکنیک‌های تنفس آهسته و عمیق را تمرین کنید
- روی «نه» گفتن کار کنید
- ورزش را به برنامه روزانه خود اضافه کنید
- موسیقی‌های مدیتیشن اختصاصی و ویژه تسکین استرس گوش کنید
- از نوشیدن و خوردن کافئین بخصوص قهوه خودداری کنید (محتوای کافئین موجود در قهوه می‌تواند باعث تحریک عصبی و اضطراب شده و استرس فرد را بدتر کند. قهوه همچنین روده ها را تحریک میکند و علائم روده تحریک‌پذیر را بدتر میکند.)
درضمن مهم است به خود یادآوری کنید که درد معده عصبی ابدا مشکل جسمی حاد و خطرناکی نیست و نیازی نیست بابت آن استرس داشته باشید. نگرانی در مورد علائم و عوارض معده در عصبی ممکن است آن را بدتر کند.
روانشناسی چه کمکی به درمان معده درد عصبی میکند؟
همانطور که بارها تکرار کردیم درمان هر گونه استرس زمینه‌ای می‌تواند به کاهش معده درد عصبی، کاهش علائم مرتبط و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند. اگر تمرین‌ها و موارد تجویزی را به درستی اجرا کنید و اگر تلاش برای کنترل استرس را در اولویت‌های روزانه قرار دهید، درمان سریع‌تر نتیجه خودش را نشان می‌دهد. البته نباید انتظار نتیجه‌گیری فوری داشته باشید و فکر کنید خیلی زود تمام علائم ۱۰۰ درصد از بین می‌رود. این نگرش تنها باعث افزایش ناامیدی شده و ادامه کار را مشکل میکند.
یادتان باشد که غلبه بر اختلال استرس مزمن به تنهایی بسیار دشوار است. پس حتما از یک درمانگر متخصص در زمینه کنترل اضطراب کمک بگیرید. مخصوصا اگر علائم درد معده عصبی باعث ایجاد چالش‌های شغلی یا مختل شدن زندگی اجتماعی شما شده باشد.
چه زمانی باید برای درمان معده درد عصبی به پزشک مراجعه کرد؟
معده درد عصبی در بیشتر موارد خودبه‌خود برطرف می‌شود. اما علائم و نشانه‌های خاصی وجود دارد که در صورت مشاهده آنها باید حتما به پزشک مراجعه کرد:
- کاهش وزن غیرقابل توضیح و بی‌دلیل
- وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه رنگ و قیری‌رنگ
- مشکلات گوارشی مزمن یا حل‌نشده مثل سوزش سر دل
- استفراغ کردن
نکته: اگر سابقه خانوادگی اختلالات گوارشی یا سرطان‌های گوارشی مانند سرطان معده یا سرطان روده دارید حتما مشکلات گوارشی را جدی بگیرید.
به‌طور کلی اگر علائم معده مرتب شما را اذیت میکند و مخصوصا اگر علائم به تدریج بدتر می‌شود، بهتر است حتما برای کنترل استرس و بررسی سلامت گوارش از یک پزشک راهنمایی بگیرید. می‌توانید به وب‌سایت یا اپلیکیشن اسنپ دکتر مراجعه کنید و به‌صورت آنلاین از بهترین و باتجربه‌ترین متخصصان گوارش و روان‌درمان‌گرها مشاوره بگیرید.
