اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟
اختلال شخصیت خودشیفته یا نارسیستیک (Narcissistic personality disorder) یکی از اختلالات روانی به شمار می‌رود. اسم این اختلال روانی برگرفته از یک افسانه یونانی است که در آن جوانی به نام نارسیوس با دیدن خود در آب عاشق تصویر خودش می‌شود. خودشیفته‌ها افرادی هستند که باورهای خاصی درباره خودشان، عزت نفس و رفتارهایشان دارند که ناشی از حس خود بزرگ‌بینی و اعتماد به نفس کاذب است. اختلال شخصیت خودشیفته می‌تواند از دلایلی مانند ناامنی، ترس از رها شدن و احساس بی‌ارزشی نشات بگیرد.
اختلال شخصیت خودشیفته در بسیاری از زمینه‌های زندگی مانند روابط عاطفی، کار، مدرسه، مسائل مالی و غیره می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته ممکن است به طور کلی ناامید و ناراضی باشند از اینکه به اندازه‌ای که سزاوار هستند مورد تشویق و تحسین قرار نگرفته‌اند. این افراد ممکن است روابط خود را ناکافی و مشکل‌دار بدانند و افراد دیگر از قرار گرفتن در کنار آنها لذت نبرند.
درمان اختلال شخصیت خودشیفته به چه صورت است؟
درمان اختلال شخصیت خودشیفته حول محور گفتار درمانی است که با عنوان روان درمانی نیز شناخته می‌شود. افرادی که درگیر این اختلال شخصیت هستند برای درمان این اختلال باید با یک روان‌درمانگر درمان را شروع کنند. اختلال شخصیت خودشیفته در مردان بیشتر از زنان شایع است و اغلب در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود. برخی از کودکان نیز ممکن است ویژگی‌های خودشیفتگی را بروز دهند اما این ویژگی‌ها برای سن آنها معمول است و به این معنا نیست که آنها در آینده درگیر اختلال شخصیت خودشیفته شوند.
علائم اختلال شخصیت خودشیفته
علائم اختلال شخصیت خودشیفته و شدت آنها در افراد مختلف متفاوت است. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- به طور غیرمنطقی نسبت به خود احساس بزرگی داشته و به تحسین مداوم و بیش از حد نیاز دارند.
- احساس کنند که سزاوار امتیازات و رفتار ویژه هستند.
- کارهایی انجام دهند که دستاوردها و استعدادهایشان بزرگ‌تر از آن چه که هست به نظر برسد.
- درباره موفقیت، قدرت، زیبایی و روابطشان تخیلات افراطی داشته باشند.
- از دیگران انتظار لطف و توجه ویژه داشته باشند و دیگران بدون آن که سوالی بپرسند باید آنچه را که این افراد می‌خواهند، انجام دهند.
- به دیگران حسادت کنند و باور داشته باشند که همه به آنها حسادت می‌کنند.
- در شناخت نیازها و احساسات دیگران ناتوان باشند یا تمایلی به این کار نداشته باشند.
- رفتار متکبرانه، لاف زنی و غرور بیش از حد، از خود نشان دهند.
- اصرار دارند که از هر چیزی بهترین آن را داشته باشند.
- توانایی رویارویی با هیچگونه انتقادی از سمت دیگران را نداشته باشند.
- زمانی که به رسمیت شناخته نشوند یا مورد توجه ویژه قرار نگیرند، بی‌تاب یا عصبانی شوند.
- در تعامل با دیگران مشکلات اساسی داشته باشند و به راحتی احساس حقارت کنند.
- واکنش‌های خصمانه و تحقیرآمیز داشته باشند و سعی کنند دیگران را تحقیر کنند تا خود را برتر نشان دهند.
- در مدیریت احساسات و رفتارهایشان مشکل داشته باشند.
- از موقعیت‌هایی که امکان تجربه شکست وجود داشته باشد، اجتناب کنند.
- احساسات پنهان شده از ناامنی، شرم، حقارت و ترس از شکست خوردن داشته باشند.
چه زمانی باید برای تشخیص یا درمان اختلال شخصیت خودشیفته به پزشک مراجعه کرد؟
افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته ممکن است درگیر این فکر باشند که هیچ مشکلی ندارند، بنابراین معمولا به دنبال درمان آن نیستند. این افراد معمولا با بروز علائم دیگری مانند افسردگی، سوء مصرف مواد مخدر یا الکل یا سایر مشکلات سلامت روان به فکر گرفتن درمان می‌افتند. آنچه که آنها به عنوان توهین به عزت نفس در نظر می‌گیرند، ممکن است پذیرش و پیگیری درمان را دشوار کند.
دلایل ایجاد اختلال شخصیت خودشیفته
دلیل قطعی ایجاد اختلال شخصیت خودشیفته مشخص نیست؛ چرا که دلیل آن پیچیده است، اما موارد زیر ممکن است در بروز این اختلال موثر باشند:
- محیط رشد
در صورتی روابط والدین با فرزند با تحسین یا انتقاد بیش از حد همراه باشد و با تجربیات و دستاوردهای کودک مطابقت نداشته باشد.
- ژنتیک
ویژگی‌های ارثی مانند ویژگی‌های شخصیتی خاص.
- نوروبیولوژی
- ارتباط بین مغز و رفتار و تفکر
عواملی که احتمال ابتلا به اختلال شخصیت خودشیفته را افزایش می‌دهد
اگرچه علت اختلال شخصیت خودشیفته شناخته نشده است، اما برخی از محققان فکر می‌کنند که حمایت بیش از حد یا سهل‌انگاری والدین ممکن است بر کودکانی که با تمایل به این اختلال متولد می‌شوند تاثیر بگذارد. ژنتیک و سایر عوامل نیز ممکن است در ایجاد اختلال شخصیت خودشیفته نقش داشته باشند.
عوارض اختلال شخصیت خودشیفته
عوارض اختلال شخصیت خودشیفته و سایر شرایطی که می‌تواند با آن رخ دهد عبارت است از:
- مشکل در روابط عاطفی
- مشکلات متعدد در محل کار یا مدرسه
- اختلال خوردن (بی‌اشتهایی)
- مشکلات سلامت جسمانی
- سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
- افکار یا رفتار خودکشی
پیشگیری از اختلال شخصیت خودشیفته
از آنجایی که علت دقیق ایجاد اختلال شخصیت خودشیفته شناخته نشده است، هیچ راه حل مشخصی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. برای درمان این اختلال نیز لازم است که از طریق یک درمانگر متخصص برای گرفتن درمان اقدام کنید.
تاثیر روان‌درمانی در بهبود اختلال شخصیت خودشیفته
درمان اختلال شخصیت خودشیفته حول روان درمانی متمرکز است. روان درمانی می‌تواند به شما کمک کند:
- یاد بگیرید با دیگران بهتر ارتباط برقرار کنید و روابط شما نزدیک‌تر، لذت‌بخش‌تر و با ارزش‌تر شود.
- دلایل احساسات خود و آنچه شما را به سمت رقابت، بی‌اعتمادی و دوست نداشتن دیگران و احتمالاً خودتان سوق می‌دهد درک کنید.
- تمرکز روان درمانی بر این است که به شما کمک کند مسئولیت بپذیرید و یاد بگیرید.
- روابط شخصی واقعی را بپذیرید و حفظ کنید.
- توانایی‌ها، مهارت‌ها و پتانسیل واقعی خود را بشناسید و بپذیرید تا بتوانید انتقاد یا شکست را تحمل کنید.
- توانایی خود را برای درک و مدیریت احساسات خود افزایش دهید.
- درک کنید و یاد بگیرید که چگونه با مسائل مربوط به عزت نفس خود برخورد کنید.
- یاد بگیرید به جای اینکه بخواهید اهدافی غیرواقع‌بینانه داشته باشید، اهدافی تعیین کنید و بپذیرید که می‌توانید به آنها برسید.
فرایند روان‌درمانی هم می‌تواند کوتاه‌مدت باشد تا به شما در مدیریت استرس یا بحران کمک کند و هم می‌تواند به طور مداوم برای دستیابی و حفظ اهدافتان به شما کمک کند.
انواع روان درمانی‌های اختلال شخصیت خودشیفته
همان‌طور که اشاره کردیم، درمان اختلال شخصیت خودشیفته از طریق روان‌درمانی انجام می‌شود. در اینجا به برخی از روش‌های روان‌درمانی که برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته کاربرد دارند و ویژگی‌های هر کدام از این روش‌ها می‌پردازیم:
۱.روان‌درمانی با محوریت انتقال (TFP)
روان‌درمانی متمرکز بر انتقال یا Transference-focused psychotherapy نوعی روان‌درمانی پویشی معتبر و تجربی برای اختلال شخصیت مرزی است که براساس تئوری روابط ابژه شکل گرفته است و برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته کاربرد بالینی دارد.
۲.درمان متمرکز بر طرحواره (SFT)
روان‌درمانی متمرکز بر طرحواره یا Solution-Focused Therapy techniques نیز یکی از روش‌های روان‌درمانی است که برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته کاربرد دارد. درمان راه‌حل‌محور بر راه‌حل‌های مشکلات و مسائل و کشف منابع و نقاط قوت فرد تمرکز می‌کند. بنابراین این شیوه به جای تمرکز بر دلایل به‌وجود آمدن مشکل و ارائه تفسیر از چرایی و چگونگی آن، بر حل مشکل در اینجا و اکنون می‌پردازد و راه‌حل‌هایی برای پیشرفت در مسیر حل مشکل ارائه می‌کند.
۳.درمان مبتنی بر ذهن (MBT)
این شیوه درمانی که به آن Mentalization-Based Treatment نیز گفته می‌شود نوعی روان‌درمانی طولانی‌مدت است و براساس توانایی اندیشیدن به فکر و تفکر است. این شیوه درمانی به افراد کمک می‌کند تا افکار، آرزوها، باورها و احساساتشان را درک و آنها را با اعمال و رفتارشان مرتبط کنند. هدف این شیوه درمانی بهبود ظرفیت ذهنی افراد است و برای درمان اختلالات شخصیتی مختلف از جمله اختلال شخصیت خودشیفته کاربرد دارد.
۴.رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)
رفتار درمانی دیالکتیکی نوعی روان‌درمانی براساس گفتگو است که برای افرادی که احساسات را با شدت بالایی تجربه می‌کنند کاربرد دارد. این نوع گفتار درمانی به افراد کمک می‌کند تا متوجه شوند که افکار چگونه بر احساسات و رفتارها تاثیر می‌گذارند. این نوع رفتار درمانی دیالکتیکی که در دهه ۱۹۷۰ توسط مارشا لینهان روانشناس آمریکایی توسعه یافت، به معنای ترکیب عقاید متضاد است. این نوع روان‌درمانی بر کمک به مردم برای پذیرش واقعیت زندگی و رفتارهایشان و همچنین کمک به آنها برای تغییر زندگی خود از جمله ترک رفتارهای غیرمفید تمرکز دارد و برای درمان اختلال‌های شخصیتی از جمله اختلال شخصیت خودشیفته استفاده می‌شود.
۵.درمان فراشناختی (MIT)
درمان فراشناختی با استفاده از تکنیک‌های ملودیک و ریتمیک برای کمک به گفتاردرمانی است. در این روش به بیمار آموزش داده می‌شود که کلمات، افکار و عباراتی که در به خاطر سپردن یا بیان آنها مشکل دارد، زمزمه کند یا بخواند. اغلب، این اتفاق با ضربه زدن هم‌زمان بیمار به صورت ریتمیک با انگشتان دست یا پا همراه است. به بیمار آموزش داده می‌شود که به روش‌های ساده و در عین حال اغراق‌آمیز صحبت کند. با استفاده از کلمات ساده با هجاهای کم، آنها می‌توانند ملودی‌هایی بسازند که شامل تمام کلمات و در نتیجه تمام افکار، احساسات و عواطف مورد نظرشان می‌شود. هنگامی که بیمار، تحت درمان با آهنگ ملودیک قرار می‌گیرد، نتایج نشان می‌دهد که تعداد کلماتی را که بیمار قادر به یادآوری است افزایش می‌یابد و این به دلیل استفاده از بخش‌هایی از مغز برای بیان گفتار است که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این روش به بیمار یک مسیر عصبی کاملا جدید داده می‌شود که به او اجازه می‌دهد مرکز زبان مغز را دور بزند. این شیوه برای درمان استرس و اضطراب و اختلال‌های شخصیتی همچون اختلال شخصیت خودشیفته کاربرد دارد.
۶.روان درمانی حمایتی برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته
درمان حمایتی نیز نوعی از روان‌درمانی است که برای کاهش علائم اختلال شخصیتی، بهبود عزت نفس، بازگرداندن رابطه با واقعیت، تنظیم تکانه‌ها و تفکر منفی و تقویت توانایی مقابله با استرس‌ها و چالش‌های زندگی کاربرد دارد. یکی از مهم‌ترین کاربردهای این روش، درمان اختلالات شخصیتی است و برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته نیز کاربرد دارد
درمان دارویی اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟
هیچ داروی تایید شده توسط سازمان غذا و دارو برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته وجود ندارد. با این حال انواعی از داروهای برای کمک به مقابله با برخی از علائم این اختلال مانند بیماری‌های روانی ناشی از اختلال شخصیت خودشیفته کمک می‌کنند. سوال اصلی این است که آیا دارو می‌تواند به درمان اختلال شخصیت خودشیفته و تغییر او کمک کند؟ دارو نمی‌تواند این اختلال را درمان کند اما ممکن است به کاهش برخی از علائم اصلی مانند اضطراب، نوسانات خلقی و عصبانیت کمک کند. کاهش این علائم ممکن است به افراد کمک کند تا زندگی شادتر و آرامتری را تجربه کنند.
داروهایی که علائم مرتبط با اختلال شخصیت خودشیفته را کنترل می‌کنند
داروهای ضدافسردگی در دسته مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین می‌توانند برای مبارزه با غم و اندوه، اضطراب و خلق و خوی پایین در افراد مبتلا به خودشیفتگی مورد استفاده قرار گیرند. این داروها می‌توانند شامل موارد زیر باشد:
- پروزاک (فلوکستین)
- زولافت (سرترالین)
- افکسور (ونلافاکسین)
- ولبوترین (بوپروپیون)
این داروها با افزایش سطح سروتونین در مغز، اغلب برای مبارزه با افسردگی استفاده می‌شوند. دسته دیگری از داروها که به نام داروهای تثبیت‌کننده شناخته می‌شوند نیز ممکن است برای درمان این اختلال تجویز شوند. این داروهای تثبیت‌کننده خلق‌وخو همان‌طور که نامشان مشخص است، می‌توانند برای کمک به یکنواخت کردن نوسانات خلقی و رفتار خودشیفتگی تکانشی در افراد مبتلا به این اختلال تجویز شوند. این داروها عبارتند از:
- لیتوبید (لیتیوم)
- دپاکوت (والپروات سدیم)
- لامیکتال (لاموتریژین)
- تگرتول یا کارباترول (کاربامازپین)
داروهای دیگری که به داروهای ضد روان‌پریشی معروف هستند نیز ممکن است برای افراد مبتلا به خودشیفتگی که مشکلاتی همچون کنترل تکانه، روان‌پریشی یا بی‌ثباتی خلقی دارند تجویز شوند، این داروها عبارتند از:
- ابیلیفای (ارپیپرازول)
- جئودون (زیپراسیدون)
- ریسپردال (ریسپریدون)
- سروکل (کوتیاپین)
- زیپرکسا (اولانزاپین)
چطور باید با شخصی که مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته است، رفتار کرد؟
در اینجا به برخی از رفتارهای مناسب در برخورد با افراد خودشیفته اشاره می‌کنیم:
۱. پیش از هر چیز تعیین کنید که با چه نوع خودشیفته‌ای سر و کار دارید.
دو نوع رفتار رایج در افراد خودشیفته وجود دارد. دسته اول افرادی هستند که اعتمادبه‌نفس بسیار بالایی دارند، به دنبال جلب توجه هستند و در عین حال انعطافپذیرند. بهترین راه مقابله با این نوع خودشیفته‌ها دادن نقش‌های کلیدی به آن‌هاست. دسته دوم افرادی هستند که خودشیفته‌های آسیب‌پذیر نیز نامیده می‌شوند. این افراد اغلب عزت نفس پایین و پرخاشگری منفعل دارند و بهتر است با نشان دادن حمایتتان به آنها اطمینان خاطر دهید.
۲.به جای واکنش نشان دادن، پاسخ دهید.
واکنش دادن به تاکتیک‌های دستکاری‌شده فرد خودشیفته از طریق شوکه شدن، عصبانیت و ناباوری باعث تامین خواسته‌های فرد خودشیفته می‌شود. در پاسخ به افراد خودشیفته روی موضوع اصلی تمرکز کنید و اجازه‌ی فرافکنی ندهید. هنگام پاسخ دادن به کلمات و عباراتی که استفاده می‌کنید دقت کنید تا بتوانید فرد خودشیفته را خلع سلاح کنید.
۳. توجهتان را به خودتان برگردانید.
خودشیفته‌ها با توجه رشد می‌کنند، مهم نیست چقدر به او توجه کنید، هرگز برای فرد خودشیفته کافی نخواهد بود. با تمرکز بر خواسته‌ها و نیازهای خود این طلسم را بشکنید و به خاطر داشته باشید که شما با درک این افراد تعریف نمی‌شوید.
۴. مکالمه را کوتاه و مختصر کنید.
افراد خودشیفته ممکن است در مکالمه و کنترل صحبت‌ها بسیار خوب عمل کنند. این شکل از دستکاری به آنها اهرم فشار می‌دهد چرا که وقت کافی برای صحبت کردن شما باقی نمی‌ماند. بنابراین در حین گفتگو این نکته را به خاطر داشته باشید. در صورت امکان مکالمه را کوتاه و متمرکز نگه دارید و وقتی متوجه شدید مکالمه یک طرفه است آن را ادامه ندهید.
۵. تعیین و حفظ مرزهای مشترک
افراد مبتلا به این اختلال معمولا از مرزها عبور می‌کنند. آنها برای شکستن قوانین مشکلی ندارند زیرا قوانین در مورد آنها اعمال نمی‌شود. وقتی با چنین افرادی درگیر هستید بهتر است حد و مرزهای خود را به صورت دقیق مشخص کنید و با جدیت بر مواضع خود بایستید.
۶.به خودتان یادآوری کنید شما مقصر نیستید.
یک فرد خودشیفته ممکن است سعی کند به خاطر هر چیزی که مطابق میلش نیست شما را سرزنش کند. به یاد داشته باشید که مرزهای شما مهم هستند و مجبور نیستید عقاید او را بپذیرید.
۷. به آرامی رفتارشان را گوشزد کنید.
افراد خودشیفته معمولا متوجه آسیبی که با رفتارهایشان به دیگران وارد می‌کنند نیستند. از نظر آنها رفتارهایشان عادی است و دیگران مقصر شکست‌ها و اشتباهات آنها هستند. به آرامی به رفتارشان اشاره کنید تا توجهشان جلب شود. معمولا افراد خودشیفته دوست ندارند با دید منفی دیده شوند و رفتارشان را اصلاح خواهند کرد.
همان‌طور که اشاره کردیم درمان اختلال شخصیت خودشیفته به دلیل پیچیدگی‌های بسیاری که دارد تنها با روان درمانی صورت می‌پذیرد. بنابراین در مواجهه با افراد خودشیفته‌ای که روابط نزدیک با آنها داریم بهتر است که از یک مشاور یا روان‌درمانگر کمک بگیریم.
