راهنمایی برای مدیریت تغییرات هورمونی در دوران یائسگی

یائسگی زمانی اتفاق می‌افتد که ۱۲ ماه یا بیشتر از آخرین قاعدگی شما گذشته باشد. قبل، حین و بعد از یائسگی ممکن است علائمی مانند گرگرفتگی شبانه، تغییرات خلقی، تعریق شبانه و … را تجربه کنید. انجام برخی اقدامات درمانی تایید شده می‌تواند به کاهش علائم شما و حفظ کیفیت زندگی‌تان کمک کند.

در این مطلب از اسنپ دکتر، درباره یائسگی، مراحل و علائم آن می‌گوییم و راهنمایی برای مدیریت تغییرات هورمونی ارائه می‌کنیم تا در این دوران، کمک‌حالتان باشد.

یائسگی چیست؟

یائسگی (Menopause) یک فرایند طبیعی بیولوژیکی است که در زنان اتفاق می‌افتد و با قطع دائمی قاعدگی مشخص می‌شود. این امر زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌ها از تولید استروژن و پروژسترون (هورمون‌های مسئول تنظیم چرخه قاعدگی) دست می‌کشند.

اگرچه بسیاری از زنان در اوایل دهه ۵۰ زندگی خود یائسه می‌شوند، اما این گذار می‌تواند زودتر هم رخ دهد. یائسگی زودرس در سنین ۴۰ تا ۴۵ سالگی و یائسگی پیش از موعد قبل از ۴۰ سالگی اتفاق می‌افتد.

مراحل یائسگی

یائسگی روندی تدریجی است که معمولا از شروع تا پایان حدود ۷ سال و گاه تا ۱۴ سال طول می‌کشد. این روند، به ۳ مرحله اصلی تقسیم می‌شود:

• پیش‌یائسگی

دوره منتهی به یائسگی، پیش‌یائسگی (پری‌منوپوز) نامیده می‌شود. این مرحله معمولا از اواسط دهه ۴۰ زندگی (حدود ۴۵ سالگی)، زمانی که تخمدان‌ها به‌تدریج استروژن کمتری تولید می‌کنند، آغاز می‌شود. پیش‌قاعدگی تا زمان یائسگی، یعنی زمانی که تخمدان‌ها دیگر تخمک آزاد نمی‌کنند، ادامه می‌یابد.

در این مدت، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون شروع به نوسان می‌کند که منجر به بی‌نظمی‌ قاعدگی و برخی علائم دیگر مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه، تغییرات خلقی و خشکی واژن می‌شود. پیش‌یائسگی می‌تواند از چند ماه تا چند سال به طول بینجامد.

در یک تا دو سال آخر پیش‌یائسگی، کاهش سطح استروژن سرعت بیشتری می‌گیرد. در این مرحله، بسیاری از افراد ممکن است علائم یائسگی را تجربه کنند. در این دوران همچنان چرخه قاعدگی وجود دارد و امکان بارداری نیز هست.

• یائسگی

یائسگی رسما زمانی آغاز می‌شود که ۱۲ ماه متوالی پریود نشده باشید. با رسیدن به یائسگی، دیگر تخمک‌گذاری (Ovulation) یا عادت ماهیانه (Menstrual Period) نخواهید داشت، به این معنی که دیگر قادر به بارداری نخواهید بود. گرگرفتگی و سایر علائم ممکن است همچنان ادامه داشته باشند.

• پس‌یائسگی

این مرحله، باقی عمر شما پس از یائسگی است. در طول این سال‌ها، علائم یائسگی مانند گرگرفتگی معمولا کاهش می‌یابد، اما سایر مشکلات سلامتی مانند پوکی استخوان ممکن است بروز کند.

چرا یائسگی اتفاق می‌افتد؟

یائسگی یک فرایند طبیعی است که بر اثر تغییر سطح استروژن، پروژسترون و سایر هورمون‌ها به دلیل افزایش سن در زنان رخ می‌دهد. این تغییرات با از دست دادن فولیکول‌های فعال تخمدان مرتبط است. از طرفی، فولیکول‌های باقی‌مانده در فرایند یائسگی کیفیت پایین‌تری پیدا می‌کنند، به این معنی که شانس کمتری برای تولید تخمک‌های سالم و بالغ دارند. با کاهش تعداد و کیفیت فولیکول‌ها، چرخه قاعدگی نامنظم می‌شود. در نهایت، فولیکول‌ها دیگر نمی‌توانند تخمک تولید کنند و تخمک‌گذاری متوقف می‌شود. در این زمان یائسگی رخ می‌دهد.

در برخی موارد، زنان دچار یائسگی زودرس می‌شوند که ممکن است به دلایل زیر باشد:

• شیمی‌درمانی
• هورمون‌درمانی تایید کننده جنسیت
• آسیب لگن
• پرتو درمانی
• عمل جراحی

علائم یائسگی چیست؟

هرکسی به گونه‌ای منحصربه‌فرد یائسگی را تجربه می‌کند. برخی افراد علائم شدید و گسترده‌ای را تجربه می‌کنند. در مقابل، عده‌ای هم ممکن است به‌سختی متوجه تغییر شوند.

علائم فیزیکی رایج عبارتند از:

• بی‌نظمی عادت ماهیانه یا خونریزی‌های شدیدتر یا خفیف‌تر از معمول
• تشدید علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
• گرگرفتگی
• تغییر در اندازه یا شکل پستان
• خشکی و پوسته‌پوسته شدن پوست و احساس خشکی در چشم و دهان
• ریزش مو یا کم‌پشت شدن مو
• سردردهای مکرر یا شدید
• پرمویی در صورت یا بدن (هیرسوتیسم)
• تپش قلب (ضربان شدید قلب)
• تکرر ادرار (نیاز مکرر و شدید به دفع ادرار)
• مشکلات خواب یا بی‌خوابی
• خارش
• دردهای عضلانی یا مفصلی
• تعریق شبانه یا احساس ناگهانی سرما
• آمیزش جنسی دردناک (دیسپارونی)
• حساسیت پستان‌ها (احساس درد یا حساسیت در پستان‌ها)
• آتروفی ولوواژینال (خشکی واژن)
• افزایش وزن بدون تغییر قابل توجه در رژیم غذایی یا فعالیت بدنی

علائم روانی و عاطفی رایج عبارتند از:

• اضطراب
• خستگی
• تحریک‌پذیری
• نوسانات خلقی
• دشواری در تمرکز یا فراموش کردن جزئیات
• افسردگی
•  کاهش میل جنسی یا لیبیدو

گرگرفتگی چیست و تا کی ادامه دارد؟

گرگرفتگی یکی از شایع‌ترین علائم یائسگی است. این حالت به صورت احساس ناگهانی گرما در بدن بروز می‌کند که می‌تواند با علائم دیگری نیز همراه باشد، از جمله:

• سرخ شدن و برافروختگی صورت
• تعریق
• احساس لرز پس از گرما

شدت، دفعات و مدت‌زمان گرگرفتگی در افراد مختلف متفاوت است. به طور کلی، با گذشت زمان، شدت گرگرفتگی کاهش می‌یابد.

آیا یائسگی عوارض دارد؟

تغییرات فیزیکی در دوران یائسگی می‌تواند خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد:

• بیماری قلبی
• پوکی استخوان
• بی‌اختیاری ادرار
• عفونت‌ دستگاه ادراری (UTI)
• عفونت واژن

خطرات دراز مدت یائسگی برای سلامتی

یائسگی با افزایش خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند پوکی استخوان و بیماری عروق کرونر همراه است. ریسک ابتلا به هر بیماری به عوامل متعددی مانند سابقه خانوادگی، وضعیت سلامتی قبل از یائسگی و سبک زندگی شما بستگی دارد.

•  پوکی استخوان

افراد به طور متوسط از زمان یائسگی تا ۶۰ سالگی، ۲۵ درصد از تراکم استخوان خود را از دست می‌دهند که عمدتا به دلیل کاهش استروژن است. با گذشت زمان، این کاهش تراکم استخوان می‌تواند منجر به شکستگی استخوان شود.

تست تراکم استخوان (DEXA)، روشی سریع برای اندازه‌گیری میزان کلسیم موجود در بخش‌های خاصی از استخوان‌ها است. این آزمایش برای تشخیص پوکی استخوان (Osteoporosis) و استئوپنی (Osteopenia) به کار می‌رود. استئوپنی وضعیتی است که در آن تراکم استخوان کاهش یافته و می‌تواند مقدمه‌ای برای پوکی استخوان باشد. برای درمان پوکی استخوان یا استئوپنی از هورمون‌درمانی استفاده می‌شود.

• بیماری عروق کرونر

بیماری عروق کرونر، به تنگ شدن یا انسداد رگ‌هایی گفته می‌شود که خون را به قلب می‌رسانند. خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر پس از یائسگی به دلایل مختلفی افزایش می‌یابد، از جمله:

• کاهش استروژن
• افزایش فشار خون
• کاهش فعالیت بدنی
• عادات ناسالم گذشته مانند سیگار کشیدن یا مصرف بیش از حد الکل

تشخیص یائسگی

اگر علائم غیر معمولی دارید و مطمئن نیستید که با یائسگی مرتبط است یا خیر، به پزشک متخصص مراجعه کنید. پزشک ممکن است برای تایید احتمال یائسگی، آزمایش خون تجویز کند:

• آزمایش تشخیصی PicoAMH Elisa یک آزمایش خون است که برای اندازه‌گیری سطح هورمون آنتی‌مولرین (AMH) در زنان استفاده می‌شود. AMH هورمونی است که توسط سلول‌های گرانولوزا در فولیکول‌های تخمدان تولید می‌شود. سطح AMH نشان‌دهنده تعداد فولیکول‌های باقی‌مانده در تخمدان‌ها است و به عنوان شاخصی از ذخیره تخمدان در نظر گرفته می‌شود.
• سایر آزمایشات خون می‌توانند سطح هورمون FSH (هورمون محرک فولیکول) و استرادیول (نوعی استروژن) را اندازه‌گیری کنند. سطوح خونی که به طور مداوم ۳۰ mIU/mL (میلی‌واحد در میلی‌لیتر) یا بالاتر باشد، به همراه پریود نشدن به مدت ۱ سال، معمولا یائسگی را تایید می‌کند.

پزشک شما ممکن است بسته به علائم و سابقه کلی‌تان، برای رد سایر شرایط زمینه‌ای نیز آزمایش خون تجویز کند که شامل آزمایش موارد زیر است:

• کلسترول
• گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)
• عملکرد کلیه
• عملکرد کبد
• پروژسترون
• پرولاکتین
• تستوسترون
• عملکرد تیروئید

درمان علائم یائسگی

یائسگی یک روند طبیعی در بدن زنان است و الزاما نیازی به درمان ندارد. هدف از درمان یائسگی، کنترل علائمی است که بر کیفیت زندگی شما تاثیر منفی می‌گذارد. درمان‌های یائسگی در ۲ دسته کلی قرار می‌گیرند:

• هورمون‌درمانی
• درمان‌های غیرهورمونی

برای داشتن یک برنامه درمانی مناسب در دوران یائسگی، مشورت با پزشک متخصص ضروری است. زیرا نیازهای درمانی هر فرد منحصر به خود اوست.

هورمون‌درمانی برای یائسگی چگونه است؟

در دوران یائسگی، تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون در بدن فرد به‌شدت کاهش می‌یابد. هورمون‌درمانی با افزایش سطح این هورمون‌ها در بدن، به کنترل علائمی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن کمک می‌کند. همچنین، این درمان می‌تواند از پوکی استخوان جلوگیری کند.

۲ نوع اصلی از هورمون‌درمانی برای یائسگی وجود دارد:

• استروژن‌درمانی (ET): در این روش درمانی، تنها از استروژن با دوز پایین استفاده می‌شود. استروژن به صورت‌های مختلف مانند قرص، چسب پوستی، کرم، حلقه واژینال، ژل یا اسپری در دسترس است. اما اگر هنوز رحم دارید، این نوع درمان برای شما مناسب نیست.
• هورمون‌درمانی ترکیبی استروژن-پروژسترون (EPT): در این روش، از دوزهای ترکیبی استروژن و پروژسترون استفاده می‌شود. پروژسترون به شکل طبیعی یا به صورت پروژستین (نوع مصنوعی پروژسترون) وجود دارد. این نوع درمان هورمونی برای افرادی که هنوز رحم دارند، تجویز می‌شود.

آیا هورمون‌درمانی خطر دارد؟

بله، هورمون‌درمانی با برخی خطرات نیز همراه است، از جمله:

• سرطان آندومتر (این خطر تنها در صورتی افزایش می‌یابد که از استروژن‌درمانی به‌تنهایی استفاده کنید و همچنان رحم داشته باشید.)
• سنگ کیسه صفرا و مشکلات کیسه صفرا
• لخته شدن خون
• ترومبوز (لختگی خون) ورید عمقی (DVT)
• آمبولی ریه (PE)
• سکته مغزی

در صورتی که هورمون‌‌درمانی را در ۱۰ سال اول پس از یائسگی آغاز کنید، این خطرات کمتر خواهد بود. پس از آن، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در شما افزایش می‌یابد.

بین گرگرفتگی شدید و تعریق شبانه با خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی ارتباط وجود دارد. پزشکان ممکن است در صورت ابتلا به این علائم شدید، شروع هورمون‌درمانی را پیشنهاد دهند، زیرا این علائم می‌توانند نشانگر خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در آینده باشند.

تصمیم‌گیری در مورد شروع هورمون‌درمانی یک تصمیم شخصی است. برای درک بهتر ریسک‌ها در مقابل مزایای این درمان، حتما با پزشک خود در مورد سوابق پزشکی و سابقه خانوادگی‌تان صحبت کنید.

درمان‌های غیر هورمونی یائسگی چیست؟

اگرچه هورمون‌درمانی روشی بسیار موثر برای کاهش علائم یائسگی است، اما برای همه افراد مناسب نیست. درمان‌های غیر هورمونی شامل تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی شما می‌شود. این درمان‌ها اغلب برای افرادی مناسب است که به بیماری‌های زمینه‌ای دیگر مبتلا بوده یا به‌تازگی تحت درمان سرطان سینه قرار گرفته‌اند. اصلی‌ترین درمان‌های غیر هورمونی که ممکن است پزشک شما توصیه کند، عبارتند از:

• تغییر در رژیم غذایی
• پرهیز از محرک‌های گرگرفتگی
• ورزش کردن
• پیوستن به گروه‌های حمایتی
• مصرف داروهای تجویزی

رژیم غذایی

گاهی اوقات، تغییر در رژیم غذایی می‌تواند به کاهش علائم یائسگی کمک کند. محدود کردن میزان کافئین روزانه و کاهش مصرف غذاهای تند می‌تواند شدت گرگرفتگی را کاهش دهد. همچنین می‌توانید غذاهای حاوی استروژن گیاهی را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. مواد غذایی پیشنهادی عبارتند از:

• سویا
• نخود
• عدس
• تخم کتان
• غلات
• لوبیا
• میوه‌ها
• سبزیجات

پرهیز از محرک‌های گرگرفتگی

برخی چیزها می‌توانند محرک گرگرفتگی باشند. برای کمک به کاهش علائم خود، سعی کنید این محرک‌ها را شناسایی کنید و راهی برای دور زدن آن‌ها بیابید. خنک نگه داشتن اتاق خواب در شب، پوشیدن چند لایه لباس قابل‌تعویض، ترک سیگار و کاهش وزن از جمله این تمهیدات است.

ورزش

هرچند ورزش کردن در دوران یائسگی، به‌خصوص با وجود گرگرفتگی، ممکن است دشوار باشد، اما به کاهش بسیاری از علائم یائسگی از جمله بی‌خوابی کمک می‌کند، روحیه شما را بهبود می‌بخشد و اضطراب و نگرانی‌های احتمالی را کاهش می‌دهد.

پیوستن به گروه‌های حمایتی

صحبت کردن با افراد دیگری که دوران یائسگی را تجربه می‌کنند، می‌تواند بسیار آرامش‌بخش باشد. پیوستن به یک گروه حمایتی نه‌تنها به شما فضایی برای بروز احساسات مختلف می‌دهد، بلکه می‌تواند به یافتن پاسخ سوالاتی که حتی نمی‌دانستید وجود دارند، کمک کند.

داروهای تجویزی

در برخی موارد، داروهای تجویزی نیز به کنترل علائم یائسگی (گرگرفتگی، نوسانات خلقی و خشکی واژن) کمک می‌کنند:

• استروژن موضعی: این نوع استروژن به صورت کرم، ژل یا حلقه واژینال تجویز می‌شود.
• قرص‌های ضدبارداری: برخی از قرص‌های ضدبارداری حاوی دوز پایینی از هورمون هستند که می‌توانند به کاهش علائم یائسگی کمک کنند.
• داروهای ضدافسردگی (SSRI و SNRI): این داروها می‌توانند در بهبود نوسانات خلقی و افسردگی ناشی از یائسگی موثر باشند.
• گاباپنتین: این دارو که معمولا برای کنترل تشنج مصرف می‌شود، می‌تواند در کاهش گرگرفتگی نیز موثر باشد.

بهبود علائم یائسگی با روش‌های خانگی و تغییرات سبک زندگی

برخی تغییرات در سبک زندگی می‌توانند به بهبود کلی سلامتی شما و مدیریت علائم یائسگی کمک کنند، از جمله:

مراقبت‌های شخصی:

• استفاده روزانه از مرطوب‌کننده به رفع خشکی پوست کمک می‌کند. از قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید و استفاده از لوازم آرایشی و شوینده‌های خشن اجتناب کنید، زیرا آن‌ها می‌توانند پوست شما را خشک کنند.
• پوشیدن لباس‌های گشاد و لباس‌هایی که به‌راحتی بتوانید آن‌ها را کم و زیاد کنید، به کنترل گرگرفتگی کمک می‌کند.
• همراه داشتن یک بادبزن کوچک در زمان گرگرفتگی می‌تواند به خنک شدن شما کمک کند.

رژیم غذایی و تغذیه:

• داشتن یک رژیم غذایی متعادل و متنوع حاوی مواد مغذی ضروری می‌تواند به سلامت عمومی شما کمک کند.
• اگر نمی‌توانید ویتامین‌ها یا مواد معدنی کلیدی را از طریق رژیم غذایی خود تامین کنید، در مورد افزودن مکمل‌ها به برنامه روزانه خود با پزشک متخصص مشورت کنید.
• برخی تحقیقات نشان می‌دهد که اسیدهای چرب امگا ۳ ممکن است به بهبود تعریق شبانه کمک کند. همچنین، کلسیم، ویتامین D و منیزیم به کاهش خطر پوکی استخوان کمک می‌کنند.

فعالیت بدنی:

• ورزش می‌تواند به تقویت بدنی، افزایش سلامت عمومی و مدیریت وزن کمک کند.
• توصیه‌های فعلی، انجام دست‌کم ۱۵۰ دقیقه ورزش متوسط و دو جلسه تمرین مقاومتی در هفته را پیشنهاد می‌کند.

سلامت روان:

• برای مدیریت استرس، می‌توانید تمرین یوگا یا مدیتیشن را در نظر بگیرید. یادگیری نحوه استفاده از تنفس مربعی (جعبه‌ای) یا سایر تکنیک‌های تنفس نیز می‌تواند به مدیریت احساسات شما در طول روز کمک کند.
• پیوستن به یک گروه حمایتی محلی یا کار با یک مشاور نیز ممکن است مفید باشد.

مصرف دخانیات و الکل:

• اگر سیگار می‌کشید، بهترین زمان برای ترک کامل یا کاهش آن است. قرار نگرفتن در معرض دود دیگران نیز به سلامت عمومی شما کمک می‌کند.
• مصرف الکل نیز می‌تواند بر علائم یائسگی تاثیر منفی بگذارد. سعی کنید آن را به حداکثر یک نوشیدنی در روز محدود کنید.

درمان‌های جایگزین:

• برخی افراد از کوهوش سیاه (Black Cohosh) برای بهبود علائمی مانند گرگرفتگی و تعریق شبانه استفاده می‌کنند. با این حال، شواهد کمی برای تایید این ادعاها وجود دارد و تحقیقات بیشتری لازم است.
• تصور می‌شود برخی درمان‌های جایگزین می‌توانند سطح استروژن را بالا ببرند، اما شواهد کافی برای اثبات ایمن یا موثر بودن آن‌ها وجود ندارد. این موارد شامل ایزوفلاون‌های سویا، ملاتونین و دانه کتان است.

جمع‌بندی

یائسگی به پایان طبیعی دوران باروری زنان اشاره دارد و زمانی اتفاق می‌افتد که ۱۲ ماه از آخرین قاعدگی فرد گذشته باشد. علائم یائسگی ممکن است چند سال زودتر شروع شود و تا چند سال پس از یائسگی نیز ادامه داشته باشد. این علائم شامل گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن و… می‌شوند.

در صورتی که علائم یائسگی زندگی روزمره شما را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، علائم دیگری دارید که به یائسگی مرتبط نیست، یا علائم یائسگی را در سنین زیر ۴۵ سالگی تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک ضروری است.