فقر آهن چیست؟

یکی از بیماری‌های ناشی از فقر آهن کم‌خونی یا آنمی (Anemia) است. کم‌خونی ناشی از فقر آهن نوعی کم‌خونی شایع است. بیماری‌ای که در آن خون دچار کمبود گلبول‌های قرمز می‌شود. همانطور که از نام آن پیدا است، کم‌خونی ناشی از فقر آهن به دلیل کمبود یا فقدان میزان کافی آهن است. کم خونی ناشی از فقر آهن زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما آهن کافی برای تولید هموگلوبین نداشته باشد.
هموگلوبین‌ها بخشی از گلبول‌های قرمز خون هستند که به آن رنگ قرمز می‌دهند و گلبول‌های قرمز را قادر می‌سازند تا خون، اکسیژن را به بدن شما منتقل کنند. در ادامه این مطلب از بلاگ پزشکی اسنپ‌دکتر به مبحث فقر آهن می‌پردازیم.

فقر آهن چیست؟

اگر به میزان کافی آهن مصرف نکنید، یا اگر مقدار زیادی آهن از دست دهید، بدن نمی‌تواند به اندازه کافی هموگلوبین تولید کند و در نهایت کم‌خونی فقر آهن ایجاد می‌شود. گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را به بافت‌های بدن منتقل می‌کنند. در واقع کمبود آهن زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما آهن کافی نداشته باشد. بدن شما برای ساختن هموگلوبین، به آهن نیاز دارد. در نتیجه، کم‌خونی ناشی از فقر آهن ممکن است شما را خسته و دچار تنگی نفس کند.

اگر بدن شما هموگلوبین کافی نداشته باشد، بافت‌ها و عضلات اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند تا بتوانند به طور مؤثر کار کنند. این موضوع منجر به بیماری به نام کم خونی می‌شود. معمولاً می‌توان کم خونی فقر آهن را با استفاده از مکمل آهن اصلاح کرد. بعضی مواقع انجام آزمایش‌های مربوط به کم خونی یا درمان کم خونی ناشی از فقر آهن ضروری است.
به خصوص اگر پزشک شما به موردی مانند خونریزی داخلی در بدن شما مشکوک شده باشد. در ابتدا، کم خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند آنقدر خفیف باشد که مورد توجه قرار نگیرد. اما با کمبود آهن در بدن و بدتر شدن وضعیت بیماری کم خونی، علائم و نشانه‌ها تشدید می‌یابند.

علائم کم خونی ناشی از فقر آهن

علائم و نشانه‌های کم خونی ناشی از فقر آهن شامل موارد زیر است:

• خستگی مفرط
• ضعف
• پوست رنگ پریده، این رنگ پریدگی در افراد مبتلا به فقر آهن می‌تواند در سراسر بدن ظاهر شود، یا می‌تواند تنها به یک ناحیه محدود شود. مانند صورت، لثه و داخل لب‌ها یا پلک‌های پایینی چشم
•  داشتن درد در قفسه سینه
• ضربان قلب سریع یا تنگی نفس
• سردرد
•  سرگیجه یا سبکی سر
•  دست و پای سرد
• التهاب یا درد در ناحیه زبان، کمبود آهن همچنین ممکن است علائم دیگری در ناحیۀ دهان شما ایجاد کند. مانند دهان خشک، احساس سوزش در دهان، ترک‌های قرمز دردناک در گوشه‌های دهان و زخم‌های دهانی
• داشتن ناخن شکننده
• تمایل به خوردن غیرمعمول برخی مواد غیر مغذی مانند یخ، خاک یا نشاسته
• اشتهای ضعیف، به ویژه در نوزادان و کودکان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن این مورد بسیار شایع و مشخص است.
• مو و پوست خشک و آسیب دیده، پوست و موهای خشک و آسیب دیده می‌تواند نشانه کمبود آهن باشد. کمبود آهن سطح هموگلوبین خون را کاهش می‌دهد که ممکن است میزان اکسیژن موجود در سلول‌های رشد مو را نیز کاهش دهد.
• کمبود آهن به سندرم پای بی‌قرار مرتبط است، سندرم پای بی‌قرار یک حرکت اجباری شدید برای حرکت دادن پاها در حالت استراحت است. همچنین می‌تواند باعث مور مور شدن یا خارش ناخوشایند و عجیب در پاها شود.
•  احساس افسردگی

کم‌خونی را جدی بگیرید

اگر شما یا فرزندتان دارای علائم و نشانه‌های گفته شده هستید که کم خونی ناشی از فقر آهن را نشان می‌دهد، لازم است حتماً به پزشک خود مراجعه کنید. کم‌خونی ناشی از فقر آهن، بیماری نیست که بتوان خود فرد آن را تشخیص دهد یا درمان کند. بنابراین به جای استفاده خودسرانه از مکمل‌های آهن به تنهایی، برای تشخیص بهتر و دقیق‌تر به پزشک مراجعه کنید. داشتن مقدار اضافی آهن در بدن نیز می‌تواند خطرناک باشد، زیرا تجمع بیش از حد آهن می‌تواند به کبد شما آسیب برساند و عوارض دیگری را هم ایجاد کند. علائم و نشانه های کمبود آهن بسته به مواردی مانند، شدت کم خونی، سرعت پیشرفت کم‌خونی، سن و وضعیت فعلی سلامتی شما متفاوت است.

دلایل کم خونی فقر آهن

عادت ماهانه در زنان

زنانی که دچار عادت‌های ماهانه با خونریزی زیاد می‌شوند، در معرض کم‌خونی و فقر آهن هستند. زیرا در دوران قاعدگی بدن مقداری خون از دست می‌دهد. کاهش خون مزمن و پیوسته در بدن مانند زخم معده، فتق هیاتال، پولیپ روده بزرگ یا سرطان روده بزرگ می‎‌تواند باعث کم‌خونی و فقر آهن شود. خونریزی از دستگاه گوارش می‌تواند ناشی از استفاده منظم از برخی مسکن‌های بدون نسخه، به ویژه آسپرین باشد.

کمبود آهن در رژیم غذایی

بدن شما به طور منظم از غذاهایی که می‌خورید آهن دریافت می‌کند. اگر مقدار مصرف روزانه آهن شما خیلی کم است، با گذشت زمان بدن شما دچار کمبود آهن می‌شود. نمونه‌هایی از غذاهای غنی از آهن شامل گوشت قرمز، تخم مرغ، سبزیجات سبز رنگ، میوه‌های خشک شده، آجیل و خشکبار و دیگر غذاهای غنی شده با آهن است.
علاوه بر این، ویتامین C به بدن شما در جذب آهن کمک می‌کند. اگر از قرص آهن استفاده می‌کنید، ممکن است پزشک شما، مصرف قرص‌ها را به همراه منبعی از ویتامین C مانند یک لیوان آب پرتقال یا مرکبات پیشنهاد کند. برای رشد و نمو مناسب در نوزادان و کودکان لازم است تا رژیم غذایی غنی از آهن داشته باشند.

عدم توانایی در جذب آهن

آهن موجود در غذا در روده کوچک شما توسط جریان خون جذب می‌شود. یک اختلال روده‌ای، مانند بیماری سلیاک، که توانایی روده شما را در جذب مواد مغذی از غذای هضم شده تحت تأثیر قرار می‌دهد، می‌تواند منجر به کم خونی ناشی از فقر آهن شود. اگر بخشی از روده کوچک شما با استفاده از روش جراحی باز یا حذف شده باشد، این مورد ممکن است بر توانایی بدن شما در جذب آهن و سایر مواد مغذی تأثیر بگذارد.

بارداری

بدون مصرف مکمل آهن، فقر آهن در بسیاری از زنان باردار اتفاق می‌افتد. زیرا ذخیره آهن آن‌ها نیاز به افزایش حجم خون و همچنین منبع هموگلوبین برای جنین در حال رشد دارد.

افراد در معرض فقر آهن

از جمله افرادی که بیشتر در معرض کمبود یا فقر آهن هستند می‌توان به:

زنان

از آنجا که زنان در دوران قاعدگی میزان قابل توجهی خون از دست می‌دهند، به طور کلی زنان بیشتر در معرض خطر کم خونی فقر آهن قرار دارند.

نوزادان و کودکان خردسال

به ویژه آن‌هایی که با وزن کم یا زودرس متولد شده‌اند، نمی‌توانند آهن کافی از شیر مادر یا شیر خشک دریافت کنند، بنابراین ممکن است در معرض کمبود آهن باشند. کودکان در طول دوران رشد خود به آهن اضافی نیاز دارند. اگر کودک شما از رژیم غذایی متنوع و سالم استفاده نمی‌کند، ممکن است در معرض کم خونی باشد.

گیاهخواران

افرادی که گوشت نمی‌خورند ممکن است در صورت عدم مصرف سایر غذاهای غنی از آهن، در معرض خطر کم خونی فقر آهن باشند.

اهدا کنندگان مکرر خون

افرادی که به طور معمول خون اهدا می‌کنند، ممکن است در معرض خطر کم خونی فقر آهن قرار بگیرند، زیرا اهدای خون می‌تواند ذخایر آهن را تخلیه کند. هموگلوبین کم مربوط به اهدای خون ممکن است یک مشکل موقتی باشد که با خوردن غذاهای غنی از آهن رفع می‌شود. اگر به شما گفته شده است که به دلیل هموگلوبین پایین نمی‌توانید خون اهدا کنید، از پزشک خود بپرسید که آیا باید برای درمان این مورد اقدام خاصی انجام دهید یا نه.

عوارض فقر آهن

کم خونی ناشی از کمبود فقر آهن معمولاً عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند. با این حال، کم خونی فقر آهن بدون درمان، می‌تواند شدید شود و منجر به مشکلات سلامتی شود.

مشکلاتی که فقر آهن به وجود می‌آورد

مشکلات قلبی

کم خونی ناشی از فقر آهن ممکن است منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود. قلب شما باید خون بیشتری پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن حمل شده در خون هنگام کم خونی را جبران کند. این موضوع می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.

مشکلات در رشد نوزادان و کودکان

کمبود شدید آهن می‌تواند منجر به کم‌خونی و همچنین تاخیر در رشد و نمو شود. علاوه بر این، کم خونی فقر آهن با افزایش حساسیت به عفونت‌ها همراه است.
پزشک با آزمایش خون می‌تواند کم‌خونی را تشخیص دهد. این نوع تشخیص با انجام آزمایش کامل سلول‌های خونی (CBC) انجام می‌شود. شمارش کامل سلول‌های خونی معمولاً اولین آزمایشی است که پزشک از آن استفاده می‌کند. میزان تمامی اجزای موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند.
از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید خون، هموگلوبین، هماتوکریت و پلاکت. البته آزمایشات دیگری نیز در این زمینه انجام می‌شود و ممکن است پزشک شما بخواهد تا آن‌ها را انجام دهید.

اهمیت آهن در رژیم غذایی

هنگامی که به دلیل مصرف کم آهن دچار کمبود یا فقر آهن یا کم خونی شدید، می‌توانید با خوردن یک رژیم غذایی حاوی غذاهای غنی از آهن و ویتامین (C) از کم خونی و فقر آهن جلوگیری کنید. مادران باید اطمینان حاصل کنند که نوزادان خود را با شیر مادر یا شیر خشک غنی شده از آهن تغذیه کنند.

یکی از غذاهای سرشار از آهن گوشت است. گوشت بره، گوشت مرغ و گوشت گاو نمونه آن‌هاست. لوبیا، تخمه کدو و کدو، سبزیجات برگ دار مانند اسفناج، کشمش و سایر میوه‌های خشک شده، تخم مرغ، غذاهای دریایی مانند صدف که یکی از منابع غذایی با بالاترین رتبه برای آهن است، ساردین، میگو و صدف، غلات خشک غنی شده با آهن، گوشت قرمز مانند گوشت گاو، نخود فرنگی، توت فرنگی، گوجه، لوبیا و سایر حبوبات است.

بررسی نهایی
دانستن منابع اصلی آهن شروع خوبی برای به دست آوردن کافی این ماده مغذی ضروری است. با این حال، درک این نکته نیز مهم است که نیاز آهن ممکن است در هر فردی متفاوت باشد. نیازهای شما ممکن است بیشتر از آن باشد که برای سن و جنسیت شما به طور طبیعی تعیین شده است. این موضوع به ویژه اگر قبلاً دچار کمبود آهن شده‌اید یا مستعد کم‌خونی هستید، بسیار مهم است. در صورت مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه لازم است تا شرایط فعلی خود را در نظر بگیرید و سپس به درمان خود ادامه دهید. شرایطی مانند، چنانچه اخیراً خون زیادی از دست داده‌اید، داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنید، سابقه بیماری کلیه دارید یا بالای 65 سال سن دارید.