تلقیح داخل رحمی اسپرم یا (IUI) چیست؟

IUI یا تلقیح داخل رحمی اسپرم (Intrauterine Insemination) درمانی نسبتا ساده‌ای برای ناباروری‌ است. این روش درمانی همراه با دارودرمانی یا بدون آن قابل انجام است. دراین روش مایع منی (Semen) تصفیه و غلیظ شده و به وسیله‌ یک لوله‌ کاتتر (Catheter) نازک، به طور مستقیم به داخل رحم منتقل می‌شود. روش IUI یا در نزدیکی زمان تخمک‌گذاری، و یا همراه با مصرف داروهای بارداری انجام می‌شود تا احتمال بارداری به حداکثر برسد. اصطلاح رایج‌تر این روش درمانی، لقاح مصنوعی (Artificial Insemination)، به اختصار (AI) است.

روش تلقیح داخل رحمی اسپرم چه زمانی استفاده می‌شود؟

IUI برای درمان انواع بسیاری از مشکلات ناباروری موثر است. معمولا این روش در چند سیکل تکرار خواهد شد تا یا شخص باردار شود و یا برای درمان‌های دیگر تصمیم‌گیری شود. اغلب قبل از تصمیم‌گیری در مورد گزینه‌های تهاجمی‌تر مثل لقاح آزمایشگاهی (In-Vitro Fertilization) (IVF)، روش IUI امتحان می‌شود.

دوره‌های درمانی تلقیح داخل رحمی اسپرم برای شرایط ناباروری زیر توصیه می‌شود:

•   مشکلات مخاط دهانه رحم (Hostile cervical mucus): خشکی شدید واژن و ترشحات اسیدی بیش از حد.
•   به دیل درد شدید، امکان مقاربت جنسی نباشد.
•   ناباروری با دارودرمانی به‌تنهایی، به نتیجه نرسد.
•   ناباروری بی‌دلیل
•   ناباروری در مردان
•   استفاده از روش اسپرم اهدایی

روش IUI برای شرایط زیر توصیه نمی‌شود:

•   مسدودی لوله‌های فالوپ (Fallopian Tubes)
•   سابقه عفونت لگن
•   اندرومتریوز (عفونت رحمی) شدید

دوره‌های درمان با تلقیح داخل رحمی اسپرم

روند درمان و تعداد سیکل‌های درمانی، بستگی به دلیل پزشک برای شروع روش IUI و مصرف یا عدم مصرف داروهای باروری دارد. در ادامه مراحل دو دوره‌ درمانی رایج (که همراه با دارودرمانی هستند) را بررسی می‌کنیم.

دوره‌ درمان کلومید (Clomid) یا لتروزول (Letrozole) با IUI

در دوره‌ درمان با کلومید یا لتروزول ممکن است روش تلقیح داخل رحمی اسپرم نیز اضافه شود. در این صورت، به محض شروع قاعدگی بعدی، پزشک برای شخص درخواست آزمایش خون و گاهی سونوگرافی می‌دهد تا از عدم بارداری و عدم وجود کیست تخمدان اطمینان حاصل شود. در صورت مساعد بودن شرایط، مصرف داروهای خوراکی باروری نیز در روزهایی که پزشک تجویز می‌کند، شروع می‌شود. پزشک سیکل فرد را در نظر گرفته و روش IUI را دقیقا قبل از تخمک‌گذاری برنامه‌ریزی می‌کند.

گنادوتروپین (Gonadotropin) با IUI

گنادوتروپین‌ها داروهای باروری تزریقی از جمله FSH ،LH ،hMG و hCG با نام‌های تجاری Gonal-F) Follistim) و Ovidrel هستند. دقیقا مشابه روش قبلی، به محض شروع قاعدگی بعدی، پزشک برای اطمینان از عدم بارداری و نبود مشکل کیست تخمدان، آزمایش خون و سونوگرافی تجویز می‌کند. در طول درمان با داروهای تزریقی باروری، علاوه بر آزمایش خون، با سونوگرافی ترنس‌واژینال (Transvaginal Ultrasound) اندام‌های داخل لگن بررسی می‌شوند.

انجام سونوگرافی ترنس‌واژینال جهت نظارت بر رشد فولیکول‌های تخمدانی است و با فناوری اولتراسوند (Ultrasound) تعداد این فولیکول‌ها، سرعت رشد آن‌ها و امکان رشد آن‌ها تا رسیدن به سن بلوغ بررسی می‌شود. همچنین آزمایش خون مقدار استرادیول E2 ،LH و پروژسترون را اندازه‌گیری می‌کند.

داروهای شخص بر اساس سطح هورمونی او و اندازه و تعداد فولیکول‌های در حال رشد داخل تخمدان تنظیم می‌شوند. پس از به بلوغ رسیدن یک یا چند فولیکول، پزشک از طریق تزریق hCG تخمدان‌ها را برای بلوغ و آزاد کردن تخمک تحریک می‌کند. سپس برای شروع روش IUI برنامه‌ریزی می‌شود.

پروسه‌ انجام تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI) چگونه است؟

گرچه احساس نگرانی در این موارد طبیعی است، اما روش IUI بسیار ساده و تقریبا بدون درد است. به صورت سرپایی در کلینیک‌های تخصصی باروری انجام شده و نیاز به بستری شخص در بیمارستان نیست. نیازی به دارو یا مسکن خاصی ندارد و انجام آن فقط چند دقیقه طول می‌کشد. در ادامه مراحل این پروسه را بررسی می‌کنیم:

جمع‌آوری اسپرم‌ها

در صورت استفاده از روش اهدای اسپرم، در ابتدا اسپرم حرارت داده شده و آماده می‌شود. در غیر این صورت، در همان روز از شریک زندگی فرد، نمونه‌ مایع منی گرفته شده و در صورتی که نتواند نمونه را در کلینیک آماده کند، گزینه‌ استفاده از کیت خانگی استریل نیز ممکن است فراهم باشد. در صورت استفاده از این روش، باید ظرف نمونه را در دمای بدن نگه داشته و همچنین آن را در عرض یک ساعت به کلینیک تحویل داد.

در موارد خاصی نیز این امکان وجود دارد که نمونه را در روز قبل از شخص می‌گیرند و تا زمان انتقال IUI و مرحله‌ حرارت‌دهی منجمد می‌کنند.

تصفیه‌ اسپرم‌ها

مایع منی فقط حاوی اسپرم نیست و مواد دیگری هم دارد. تمام ناخالصی‌های مایع منی نمونه در یک روش تصفیه ویژه از بین می‌روند و فقط چیزی که برای لقاح لازم است باقی می‌ماند.

انجام IUI

انجام تلقیح داخل رحمی اسپرم روی تخت مخصوص زنان و زایمان (تخت معاینه) انجام می‌شود. یک کاتتر (لوله کوچک و نازک) وارد دهانه رحم می‌شود. ممکن است کمی درد و گرفتگی ملایمی (مشابه حس تست پاپ اسمیر) احساس کنید. مایع منی تصفیه شده به رحم منتقل شده و سپس کاتتر برداشته می‌شود.

ممکن است شخص بلافاصله بتواند از تخت بلند شود یا پزشک از او بخواهد که مدتی بعد از انجام IUI به حالت افقی بماند. در هر حالت نگرانی در مورد ریزش اسپرم‌ها در حالت ایستاده وجود ندارد چرا که اسپرم به طور مستقیم وارد رحم می‌شود.

بعد از انجام IUI

بعد از انجام تلقیح داخل رحمی اسپرم ممکن است شیاف واژینال پروژسترون برای فرد تجویز شود. حدود یک هفته پس از IUI برای بررسی سطح پروژسترون و استروژن و شاید hCG آزمایش خون انجام می‌شود.

معمولا حدود 10 تا 14 روز بعد از انجام IUI آزمایش خون یا تست خانگی بارداری انجام می‌شود. در این مدت شخص باید به خوبی از خود مراقبت کند چرا که انتظار برای موفقیت‌آمیز بودن درمان ممکن است بسیار استرس‌زا باشد.

مراقبت‌های ضروری پروسه IUI

اگر همزمان با پروسه تلقیح داخل رحم اسپرم از داروهای باروری استفاده می‌کنید، در صورت بروز هر یک از علائم زیر فورا به پزشک مراجعه کنید:

•   درد شدید لگن یا شکم
•   تهوع و استفراغ
•   تنگی نفس
•   افزایش وزن ناگهانی
•   سرگیجه یا سبکی سر

خطرات روش تلقیح داخل رحمی اسپرم

روش IUI نسبتا کم‌خطر است. احتمال کمی برای عفونت وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های احتمالی، بروز عوارض ناشی از مصرف داروهای باروری است. مصرف گنادوتروپین ممکن است باعث بارداری چند قلو یا ابتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) شود.

خطر بارداری چند قلو

هنگام مصرف گنادوتروپین امکان بارداری چند قلو (دو قلو، سه قلو و حتی بیشتر) وجود دارد. به همین دلیل انجام مرتب آزمایش‌ها و نظارت پزشک بر پروسه درمان بسیار مهم است. اگر تعداد فولیکول‌ها در آزمایش‌های انجام شده بیش از حد باشد ممکن است سیکل لغو شده و در زمان دیگری دوباره امتحان شود.

سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (Ovarian Hyperstimulation Syndrome) (OHSS)

اگر سیکل با نظر پزشک و به دلیل تعداد بالای فولیکول‌ها (بیش از 20 عدد) لغو شود، احتمالا رابطه جنسی برای شخص ممنوع خواهد شد. رعایت این مسئله به دلیل ریسک بالای ابتلا به OHSS بسیار مهم است. سندرم تحریک بیش از حد تخمدان باعث تورم و درد تخمدان‌ها می‌شود. در موارد شدید، زندگی فرد ممکن است تحت تاثیر این سندرم قرار گیرد.

برخی از زوج‌ها برای متوقف کردن پروسه به دلیل تعداد بالای فولیکول‌ها دچار تردید می‌شوند. در این حالت در صورت بارداری، جان مادر و نوزادان در خطر است.

لکه‌بینی

قرار دادن کاتتر ممکن است باعث مقدار کمی خون‌ریزی واژینال شود، اما این مسئله به ندرت روی بارداری تاثیر می‌گذارد.

مزایای روش تلقیح داخل رحمی اسپرم

این روش درمان ناباروری مزایای بسیار مهمی دارد که عبارت‌اند از:

•   روش IUI کم‌ هزینه‌ترین نوع درمان کمک به باروری است.
•   تهاجمی نیست.
•   در اکثر موارد بدون درد است.
•   خطرات بسیار کمی دارد.

میزان موفقیت روش تلقیح داخل رحمی اسپرم چقدر است؟

زنان بسیاری به کمک روش IUI باردار شده‌اند. اما این روش همیشه کارساز نیست. امکان موفقیت این روش در صورت ترکیب روش IUI همراه با استفاده از داروهای باروری به 20 درصد می‌رسد. معمولا توصیه می‌شود برای حداقل سه دوره آمادگی انجام IUI را داشته باشید.

علت باردار نشدن، کیفیت اسپرم مورد استفاده و سن، عوامل موثر بر موفقیت این روش هستند. در مطالعه‌ای که روی حدود 1000 مورد پروسه‌ IUI انجام شد، محققان متوجه شدند که میزان موفقیت هر زوج تا حد زیادی به سن، سابقه پزشکی و مسائل مربوط به باروری زن بستگی دارد.

همچنین در بین کسانی که ناباروری بدون دلیل داشتند، تنها چهار درصد زنان در هر دوره، بدون استفاده از داروهای باروری باردار شدند.