آشنایی با بیش‌فعالی در کودکان و بزرگسالان
علائم و درمان‌های بیش‌فعالی
بیش‌فعالی (Attention deficit hyperactivity disorder) نوعی اختلال روانی به حساب می‌آید. این اختلال با سطحی از بیش فعالی یا رفتارهای تکانشی همراه است. در این مقاله از وبلاگ اسنپ دکتر به بررسی بیش فعالی، علائم و دلایل رخ دادن آن در کودکان و بزرگسالان می‌پردازیم
بیش فعالی چیست؟
بیش فعالی نوعی اختلال در سلامت روان است. به نحوی که فرد با فعالیت بیش از اندازه یا رفتارهای تکانشی زندگی می‌کند. این افراد مشکل تمرکز دازند. مدت طولانی پشت میز نشستن هم برایشان کار خسته کننده به حساب می‌آید. اما سوال اینجاست که چه علائمی را می‌توان به بیش فعالی نسبت داد؟
علائم بیش فعالی چیست؟
افرادی که با بیش فعالی رو به رو می‌شوند علائم مختلفی دارند. این علائم مرتبط با سطح اختلال رفتاری آنها است. اما به طور کلی چند علامت را می‌توان بین کودکان و بزرگسالان مشترک دید.
- تمرکز کردن بر یک کار برای آنها بسیار دشوار است.
- به راحتی تحت تأثیر عوامل مخل کننده قرار می‌گیرند.
- نمی‌توانند طولانی مدت یک جا بنشینند.
- هنگام صحبت کردن منسجم حرف نمی‌زنند.
انواع بیش فعالی
افرادی که از این اختلال رفتاری رنج می‌برند با توجه به سطح و علائمی که از خود نشان می‌دهند، انواع مختلفی دارند. اما در سه دسته‌ی کلی قرار می‌گیرند:
- غالباً بی‌توجه (predominantly inattentive)
- غالباً بیش‌فعال از نوع تکانشی (predominantly hyperactivity-impulsive)
- ترکیبی از هر دو مورد
بیش فعالِ غالباً بی‌توجه (predominantly inattentive)
افرادی که غالباً بی‌توجه هستند نمی‌توانند به خوبی تمرکز کنند. در پیروی از دستورالعمل‌های کاری و اتمام پروژه‌های کاری با مشکل مواجه می‌شوند. کودکانی که با این اختلال رو به رو هستند نمی‌توانند در کلاس به خوبی تمرکز داشته باشند. از نظر جنسیتی نیز دختران بیشتر به این نوع بیش‌فعالی مبتلا می‌شوند. در مورد کودکان یا افراد بزرگسالی که غالباً بی‌توجه هستند علائم زیر دیده می‌شود:
- هنگام کار کردن یا حضور در مدرسه و کلاس درس به جزئیات توجه نمی‌کنند.
- هنگام سخنرانی، مکالمه یا مطالعه‌ی طولانی مدت با مشکلات مختلفی مواجه هستند.
- موقع گوش دادن به حرف گوینده، حواسشان به اطراف است.
- کارهای خانه، مدارس یا وظایف شغلی را انجام نمی‌دهند. از دستورالعمل‌ها پیروی نمی‌کنند.
- وظایف را به موقع انجام نمی‌دهند. در مدیریت استرس، زمان و برنامه‌های مختلف با مشکل مواجه می‌شوند.
- از انجام کارهای پر از جزئیات و یا طولانی مدت اجتناب می‌کنند.
- در نگهداری لوازمی که برای زندگی روزمره ضروری است مانند کلید، عینک و کیف پول با مشکل رو به رو می‌شوند.
- کودکان کارهای بد خود را فراموش می‌کنند. بزرگسالان کارهایی مثل پرداخت قبوض، پیام دادن یا کارهای عادی روزمره را از یاد می‌برند.
غالباً بیش‌فعال از نوع تکانشی (predominantly hyperactivity-impulsive)
افرادی که از این نوع اختلال رفتاری رنج می‌برند در واقع رفتار بیش فعالی و رفتارهای تکانشی از خود نشان می‌دهند. این رفتارها می‌تواند بی‌قراری و قطع کردن صحبت دیگران را به همراه داشته باشد. در ضمن انتظار کشیدن در صف برای آنها دشوار است. این افراد نسبت به نوع اول بی توجهی کمتری هنگام کار کردن یا مطالعه را تجربه می‌کنند
نوع ترکیبی بیش فعال تکانشی و غالباً بی‌توجه
شایع‌ترین نوع بیش فعالی ترکیبی از دو نوع پیشین است. در واقع علائمی از بیش‌فعالی و کم‌توجهی در آنها دیده می‌شود. نوع ترکیبی شامل عدم توانایی در توجه، تمایل به تکانه و فعالیت و انرژی بیش از حد طبیعی می‌شود.
آنچه در درمان مهم است، همان نوع بیش‌فعالی افرادی با این اختلال است. زیرا هر کدام نوع خاصی از درمان دارویی یا روان درمانی را دارد.
اختلال نقص توجه یا بیش فعالی؟
اصطلاحی قدیمی به نام اختلال نقص توجه (ADD) وجود دارد که به افرادی که بی‌توجه بوده اما بیش فعال نیستند، نسبت داده می‌شد. جالب است بدانید که امروزه بیش فعالی این نوع اختلال رفتاری را هم شامل می‌شود.
بیش فعالی در بزرگسالان
بنابر مقاله تخصصی Pubmed بیش از 60 درصد کودکان بیش فعال در بزرگسالی هم علائمی از این اختلال رفتاری را از خود نشان می‌دهند. با این وجود که از شدت آن کاسته شده است. مهم است بدانید که کودکان بیش فعال باید در همان کودکی تحت درمان روانپزشک درآیند. زیرا درمان دیر هنگام موجب آسیب‌های جدی به زندگی در بزرگسالی می‌شود. برای مثال در سنین بالا نمی‌توانند در انجام شرح وظایف خود تمرکز و حوصله‌ی کافی را داشته باشند. در ضمن در مدیریت زمان و تحویل به موقع کارها با مشکل مواجه می‌شوند. گاهی فراموشی نیز ناشی از چنین اختلالی می‌باشد. روابط فرد در خانه و منزل دچار آسب‌های جدی می‌شود.
بیش‌فعالی در کودکان
طبق مطالعات انجام گرفته از هر 10 کودکی که سنی بین 5 تا 17 سال دارند، 1 نفر بیش فعال است. این اختلال رفتاری به نوعی اختلال در رشد عصبی کودکان آمریکایی به حساب می‌آید. این کودکان به خاطر بی‌حوصلگی و کم‌توجهی یا عدم تمرکز در فضای محدود کلاس دوام نمی‌آورند.
پسران یا دختران؟
در میان کودکان بیش فعال دختران درصد بیشتری به بیش فعالی مبتلا هستند. با این حال، پسران دو برابر بیش از دختران علائم این اختلال رفتاری را نشان می‌دهند. برای مثال آنها بیش از حد خیال پرداز یا پر حرف می‌شوند. تشخیص بیش فعال بودن کودکان گاهی دشوار است. به همین دلیل بهتر است این مسئولیت را بر عهده‌ی روانپزشکان و روانشناسان بگذارید.
علل بیش فعالی چیست؟
با اینکه اختلال رفتاری بیش فعال بودن در جوامع بسیار شایع است، اما هنوز علت دقیق آن را نمی‌دانند. ژنتیک، اختلال در رشد عصبی یا عاملی دیگر می‌توانند بر افزایش تعداد مبتلایان مؤثر باشد. جالب است بدانید که تغییر در ساختار مغز یکی از علت‌های ابتلا به بیش فعالی به حساب می‌آید. در واقع کم شدن بخش خاکستری مغز و کاهش ترشح دوپامین می‌توانند احتمال ابتلا به این اختلال رفتاری را افزایش دهند.
در واقع این تغییرات در مغز با تغییراتی در گفتار، خود کنترلی، تصمیم‌گیری و کنترل عضله همراه است. اما بارداری و سیگار کشیدن هم می‌توانند موجب بروز این مشکلات در افراد شود.
تشخیص بیش فعالی
هنوز هم با یک آزمایش ساده نمی‌توان اختلال رفتاری بیش فعال بودن را تشخیص داد. در این راستا پزشکان دربارهی رفتار کودک و والدین در 6 ماه اخیر را بررسی می‌کنند. متخصصان از نظر جسمی و روحی سنجش‌هایی انجام می‌دهند. سنجه‌ها و ابزارهای گوناگونی مانند چک لیست مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای اینکه شرح حال بهتری به پزشک بدهید می‌توانید از معلمان و مشاور مدرسه کودک خود هم راهنمایی بگیرید و نظر آنها را نیز جویا شوید. در این بررسی تیم متخصص بی فعالی، روانپزشک و متخصص مغز و اعصاب حضور دارد.
درمان بیش فعالی
برای درمان بیش فعالی از رفتار درمانی و دارو درمانی استفاده می‌کنند. در رفتار درمانی، از گفتار درمان‌ها کمک گرفته می‌شود. کودک در جلسات گفتار درمانی توان حضور در بحث و صحبت کردن را بهبود می‌دهد. از سوی دیگر مدیریت رفتار خود را ارتقا می‌دهد. داروها نیز کمک زیادی در تسریع درمان می‌کنند.
دارو درمانی افراد بیش‌فعال
داروهایی که در درمان اختلال رفتاری بیش فعال بودن استفاده می‌شود به دو گروه محرک و غیر محرک دسته‌بندی می‌شوند. داروهایی که سیستم عصبی مرکز مغز را اثر می‌گذارند، از نوع داروهای محرک میباشند. این داروها ترشح دوپامین و نور اپی نفرین را افزایش می‌دهند. ریتالین یکی از این داروهاست. داروهای غیر محرک بر ترشح نور اپی نفرین اثر می‌گذارند. داروهای ضد افسردگی و آتوموکستین نمونه‌هایی از این داروها هستند. مصرف آنها باید تحت نظارت دکتر صورت گیرد.
درمان‌های طبیعی
با روش‌های طبیعی و غیردارویی نیز می‌توان بیش فعالی را کنترل و درمان کرد. به راحتی می‌توانید از موارد زیر پیروی کنید:
- تغییر در سبک زندگی: با پیروی از اصول رفتار درمانی و مدیریت آن رفتارها می‌توان سبک زندگی را به حد مشخصی تغییر داد. تنظیم برنامه خواب، فعالیت بدنی منظم و یوگا، استفاده محدود از رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی در این مسیر مؤثر است.
- استفاده از رژیم غذایی مناسب: استفاده از مواد غذایی مناسب و مفید در کنترل بیش فعالی و درمان آن نقش مهمی بازی می‌کند. مصرف نکردن مواد آلرژی‌زا و افزودنی‌ها در غذا می‌تواند اثر مثبتی داشته باشد.
- مراقبه و مدیتیشن: مدیتیشن در مقابله با افسردگی موثر است و می‌تواند اثر مثبتی بر توجه و تمرکز فرد بیش فعال داشته باشد.
استفاده از داروهای مختلف موجب آرام‌تر شدن فرد بیش فعال می‌شود. گاهی فرد به افسردگی دچار می‌شود که داروهای ضد افسردگی مشکل او را رفع می‌کنند. در ضمن هرچند به عنوان اختلال رشد عصبی به حساب می‌آید، اما ناتوانی او در یادگیری معنی نمی‌شود. کافی است هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید و تحت نظر او و تیمش، روان درمانی و دارو درمانی را برای فرد بیمار شروع کرده و کامل پیگیری کنید.
