تصفیه خون چگونه نارسایی کلیه را درمان می‌کند؟
تصفیه خون در سلامت بدن چه نقشی دارد؟
در فرایند تصفیه خون ماشینی مسئول فیلتر کردن مواد زائد، نمک و مایع‌ها از خون است. این دستگاه وقتی استفاده میشود که کلیه‌های فرد نارسایی دارند و نمی‌توانند مستقل تصفیه خون را انجام دهد. در این مقالۀ سایت اسنپ دکتر دربارۀ تصفیه خون توضیحات بیشتری می‌دهیم.
تصفیه خون چیست؟
کلیهها در بدن اندامی حیاتی مانند سایر اندام‌های بدن هستند. آنها خون را از مواد زائد پاکسازی می‌کنند، فشار خون را تنظیم کرده و استخوان‌های بدن را محکم و قوی نگه می‌دارند. خون با کمک کلیهها از نظر میزان مواد معدنی مانند پتاسیم و سدیم و نمک تنظیم میشود. تنظیم مواد مختلف خون با کمک کلیهها باعث میشود هورمون‌های مختلف سلول‌های خونی بسازد.
با این وجود، سیستم دیالیز یا تصفیه خون چه کاربردی دارد؟ سیستم دیالیز به کمک کلیه‌های نارسای بیمار می‌آید. این سیستم خود دو نوع متمایز دارد. سیستم تصفیه خون و دیالیز صفاقی. سیستم تصفیه خون خارج از بدن بیمار قرار دارد. خون وارد دستگاه میشود و خون تمیز مجدداً به بدن باز می‌گردد.
چه موقع به تصفیه خون نیاز میشود؟
کلیه‌های سالم خون را پاکسازی و مواد زائد را با ادرار از بدن خارج می‌کنند. علاوه بر این کلیهها عناصری می‌سازند که در حفظ سلامتی بدن نقش دارند. وقتی علائمی در فرد مشاهده میشود که نشانۀ عملکرد ناقص کلیهها است. در واقع کلیهها تحت فشار هستند و برای پاکسازی خون کافی نیستند. در این هنگام از دستگاه تصفیه خون استفاده میشود تا بخشی از کار دیالیز کلیهها انجام شود.
دستگاه تصفیه خون نقش کلیۀ مصنوعی را بازی می‌کند. به نحوی که در پاکسازی خون به کمک کلیهها می‌آید. برای اینکه دستگاه تصفیه خون به جریان خون وصل شود، دکتر جراحی کوچکی روی دست انجام و جریان خون را به دستگاه تصفیه خون متصل می‌کند.
پاکسازی خون با دستگاه چگونه انجام میشود؟
دستگاه تصفیه خون دو بخش اصلی دارد. یک بخش محلی برای جریان خون شما است. دیگری نیز برای مایع تصفیه‌کننده که دیالیسیت (Dialysate) نام دارد. غشای نازکی این دو بخش را از هم جدا می‌کنند. سلول‌های خونی، پروتئین و مواد مهم که بزرگ هستند از غشا رد نمی‌کنند. اما مواد زائد، مواد معدنی اضافی و اوره از غشا رد کرده و دفع می‌شوند.
تصفیه خون کجا انجام میشود؟ استفاده از دستگاه تصفیه خون در بیمارستان، مرکز دیالیزی خارج از بیمارستان و یا در منزل بیمار امکان‌پذیر است. براساس شرایط درمانی و آنچه بیمار دوست دارد و البته طبق صلاحدید دکتر کار انجام میشود.
درمان تصفیه خون چه مدت زمان نیاز دارد؟
هر دورۀ پاکسازی خون در مرکز دیالیز هفته‌ای 3 بار است و هر دفعه 4 ساعت زمان می‌گیرد. افرادی که در خانه پاکسازی خون را انجام می‌دهند می‌توانند هفته‌ای 4 تا 7 بار این کار را انجام دهند. اما برای مدت زمان کوتاه‌تری هر نوبت تصفیه خونی انجام میشود.
بیمار دیالیزی تحت نظارت دکتر از دستگاه تصفیه خون استفاده می‌کند. طول دوره درمان و تعداد دفعات تصفیه خون هم با تأیید دکتر انجام میشود. اگر این دوره کامل و دقیق سپری شود سلامت بیمار بهبود می‌یابد. تیم دیالیز که ماهانه روند بهبود بیمار را بررسی کرده‌اند، اجازه ترخیص از بیمارستان را به بیمار می‌دهند.
با بررسی علائم حیاتی بیمار و البته بررسی سلامتی روانی او می‌توان تصمیم به ترخیص او گرفت. با این حال بیمار با اتمام دوره پاکسازی خون درمان ادامه می‌دهد. این درمان با کمک دارو، ادامه رژیمی که دکتر به او تجویز کرده است و تغییر سبک زندگی امکان پذیر است.
فاکتورهای مهم در درمان نارسایی کلیه
تیم دیالیز و دکتر فاکتورهای مختلفی را هنگام تصفیه خون بررسی می‌کنند. اولین معیار آنها میزان کاهش اوره (URR) است که حداقل میزان آن 65 درصد است. معیار دیگر Kt/V است. این عدد باید حداقل 1.2 باشد.
بررسی وزن بیمار و فشار خون او قبل و بعد از هر نوبت تصفیه خون الزامی است. علاوه بر این سطح کراتینین خون نیز ارزیابی میشود.
فرآیند تصفیه خون یک مسئولیت مهم است و با توجه به اهمیتی که در سلامتی دارد، بیماران آن را نادیده نمی‌گیرند. با این حال حضور متخصص کلیه و مجاری ادراری و متخصص در کار با دستگاه تصفیه خون در این مسیر الزامی است.
برای اینکه تصمیم به درمان دیالیزی گرفته شود، دکتر چند فاکتور را بررسی می‌کند. از جمله: سلامت کامل بیمار، عملکرد کلیهها، علائم و نشانه‌ها، کیفیت زندگی و سابقه پزشکی بیمار
چه موقع از دستگاه تصفیه خون استفاده می‌کنیم؟
دیابت، فشار خون بالا و التهاب کلیهها، کیست کلیه و التهاب عروق خونی دلایل رایج نارسایی کلیهها هستند. بنابراین باعث می‌شوند فرد بیمار علائم نارسایی کلیه را بروز دهد.
برای مثال تهوع، استفراغ، تورم و خستگی در این بیماران ظاهر میشود.
پزشک با توجه به معیارهای مختلفی که استفاده می‌کند استفاده از دستگاه تصفیه خون را تجویز می‌کند. سن، جنسیت و میزان قوای بدنی بیمار و سلامت عمومی او در برنامۀ پاکساری خون بیمار بسیار تأثیر دارد.
روش‌های درمانی دیگر برای بیماران کلیوی
گاهی بیمارها طولانی مدت از بیماری کلیوی حاد رنج می‌برند. حملات قلبی، جراحی‌های سخت و شرایط دیگر نیز نارسایی کلیه را وخیم تر می‌کند. حتی کلیه یا کلیه‌های بیمار از کار می‌افتند. در این هنگام ممکن است پاکسازی خون مؤثر نباشد و روش‌های درمانی قوی‌تر و مناسب‌تری بکار گرفته شوند. این روش درمان که مدیریت محافظه‌کارانه حداکثری نام دارد، شرایط سخت‌تری را کنترل می‌کند.
این شرایط کم خونی، افزایش فشار خون، حجم زیاد مایعات و مواد دفعی در خون را در بر می‌گیرد. با کمک این روش می‌توان علائمی که کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، کنترل کرد. با این وجود برای افرادی که از دستگاه تصفیه خون استفاده می‌کنند. لازم است بدانند که این دستگاه چگونه کار می‌کند؟
دستگاه تصفیه خون چگونه کار می‌کند؟
- ابتدا جراحی کوچکی روی دست بیمار انجام میشود. با این جراحی دستگاه تصفیه خون به جریان خون متصل میشود.
فیستول شریانی- وریدی. بنابراین با کمک این جراحی یک شریان و ورید زیر بازوی بیمار به هم وصل می‌شوند. اغلب بازوی دستی که با آن می‌نویسد، برای جراحی انتخاب میشود. این درحالی است که این فیستول شریانی- وریدی 6 هفته قبل از اینکه برای پاکسازی خون بکار رود، خوب شود.
- پیوند. برای اینکه شریان و ورید به هم وصل شوند باید از تیوب پلاستیکی کوچکی زیر پوست استفاده شود. با کمک این پیوند دو هفته زودتر می‌توان از دستگاه تصفیه خون استفاده کرد. در ضمن با دوام کمتری نسبت به فیستول مورد استفاده است. بعد از چند سال باید تعویض شود. با پیوند خطر عفونت بیشتر از فیستول است. بنابراین باید تحت مراقبت پزشک بود تا از باز بودن مسیر تیوب اطمینان حاصل کرد.
- کاتتر (Catheter). گزینۀ انتخابی برای زودتر شروع کردن پاکسازی خون با دستگاه است. تیوب کوچکی در رگی از گردن یا در کشالۀ ران، برای اتصال شریانی- وریدی استفاده میشود. استفاده از آن کوتاه مدت است.
بیمار برای تصفیه کردن خون روی صندلی می‌نشیند یا دراز می‌کشد. از طرفی در محل فیستول یا پیوند در بازو دو سوزن زده میشود. به این طریق خون بیمار راحت‌تر در دستگاه تصفیه خون جریان می‌یابد.
عوارض درمان نارسایی کلیه
خونی که وارد دستگاه میشود، مواد زائد، مواد معدنی اضافی و نمک را از خون جدا می‌کند. سپس خون پاکسازی‌شده را به بدن باز می‌گرداند.
تصفیه خون چه نتایجی به همراه دارد؟
- افت فشار خون. افت فشار یکی از رایج‌ترین علائم استفاده از دستگاه تصفیه خون برای بیماران دیالیزی است.
گرفتگی عضلات. با هماهنگ شدن با دستگاه گرفتگی عضلانی کم‌تر میشود. البته هنوز علت دقیق این گرفتگی عضلانی معلوم نیست. - خارش پوست بیشتر میشود. در دورۀ پاکسازی خون بیماران با خارش پوست که شدیدتر می‌شوند، روبه‌رو هستند
مشکلات خواب ایجاد میشود. به خاطر دردی که در دورۀ درمان تحمل میشود، بیمار بی‌خوابی یا بدخوابی را تجربه می‌کند. - کم خونی. بیماران دیالیزی با کم خونی دست و پنجه نرم می‌کنند. محدودیت‌های رژیم غذایی، جذب ضعیف آهن، آزمایش خون مکرر و حذف آهن و ویتامین دلایلی برای کم‌خونی شایع در بیماران دیالیزی است.
- بیماری‌های استخوانی. با توجه به کم شدن میزان ویتامین D در خون استخوان‌های بیمار ضعیف و احتمال شکستگی و پوکی استخوان در بیماران بیشتر میشود.
- افسردگی. بیمارانی که از دستگاه پاکسازی‌کنندۀ خون استفاده می‌کنند، از نظر روحی آسیب می‌بینند. خمودگی و کسالت در این افراد شایع است. روانپزشک و مشاورهای مرکز دیالیز و بیمارستان این بیماران را تحت مراقبت و درمان دارند.
چگونه نارسایی کلیه را می‌توان درمان کرد؟
رژیم غذایی باید تحت کنترل پزشک و تیم دیالیز باشد. مصرف زیاد از حد مجاز مایعات، مواد معدنی و نمک می‌تواند روند درمان را آسیب بزند. علاوه بر این افرادی که تصفیه خون می‌شوند با تجمع پروتئین در مفاصل روبه‌رو خواهند شد که درد یا خشکی و مایع مفصلی را بیشتر می‌کند.
بنابراین با کمک دستگاه‌های مخصوص پاکسازی خون به صورت مصنوعی انجام میشود. بیمارانی که از نارسایی کلیه رنج می‌برند با مراجعه به متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری معالجه را شروع می‌کنند. شرایط جسمی و البته روحی آنها تحت نظارت تیم دیالیز قرار دارد. وزن، فشار خون و سلامت روحی بیمار قبل و بعد از هر نوبت پاکسازی خون چک میشود.
علاوه بر درمان با پاکسازی خون مصنوعی، سبک زندگی بیمار اصلاح میشود. فرد سیگاری مجبور به ترک آن میشود. رژیم غذایی تغییر می‌کند. فعالیت‌های بدنی هم در برنامۀ روزمرۀ بیمار بررسی میشود.حتی بیمارانی که تصفیه خون انجام می‌دهند با هماهنگی دکتر و تیم دیالیز امکان سفر کردن را هم دارند. همین باعث بهبود روحیۀ آنها میشود. این موارد سلامت جسمی و روحی بیمار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
منابع:
Kidney, Mayoclinic, Mayoclinic, Webmd, Webmd
