سوزش سر معده و روش‌های درمان آن
اکثر افراد حداقل یک بار به سوزش سر معده دچار شده‌اند. این عارضه با وجود ایجاد شرایط ناراحت‌کننده، به ندرت می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی سلامتی باشد. با این حال در صورت مزمن شدن و تکرار مداوم می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل جدی‌تر مانند بیماری رفلاکس معده (GERD) باشد. در ادامه توضیحات بیشتری در مورد علائم، عوارض و روش درمان ارائه می‌کنیم.
سوزش سر معده چیست؟
سوزش سر معده (heartburn) در واقع تحریک مری (لوله‌ای که گلو و معده را به هم متصل می‌کند) بر اثر اسید معده است. این تحریک منجر به احساس ناراحتی در قسمت بالای شکم یا زیر استخوان سینه شما می‌شود. سوزش سر دل بر خلاف نام انگلیسی آن، به قلب هیچ ارتباطی ندارد. اما برخی از علائم آن مشابه حمله قلبی یا بیماری قلبی است.
علائم سوزش سر معده
این عارضه درست مانند نامش به صورت سوزش در پشت جناغ، سینه یا استخوان وسط قفسه سینه احساس می‌شود. ممکن است این سوزش را در گلوی خود نیز احساس کنید. همچنین ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- احساس درد در قفسه سینه هنگام خم شدن یا دراز کشیدن
- تلخ شدن یا شور شدن دهان
- سرفه
- التهاب مری و حنجره
- بوی بد دهان
- احساس داغ شدن پشت گلو
- اختلال بلع
- حالت تهوع
- گرفتگی صدا
سوزش سر معده چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان بیماری برای افراد مختلف متفاوت است. برخی از افراد فقط چند دقیقه این عارضه را احساس می‌کنند. در حالی که برخی از افراد ممکن است تا ساعت‌ها در این وضعیت باشند. سوزش سر معده در زنان باردار بیشتر شایع است.
دلایل و عوامل خطر سوزش سر معده
عوامل مربوط به سبک زندگی و تغذیه نامناسب منجر به گشاد شدن اسفنکتر تحتانی مری شده و می‌توانند میزان اسید معده را افزایش دهند، باعث افزایش فشار معده شوند یا مری را نسبت به مواد اسیدی حساس‌تر کنند. اسفنکتر تحتانی مری (Sower Esophageal Sphincter) که به صورت مخفف LES گفته می‌شود، یک دریچه عضلانی است و جایی است که مری به معده می‌رسد (زیر قفسه سینه و کمی چپ از مرکز). به همین دلیل اغلب با ناراحتی قلبی اشتباه گرفته می‌شود.
به صورت طبیعی، LES با کمک جاذبه زمین اسید معده را در جای مخصوص خود نگه می‌دارد. وقتی مشکلی وجود نداشته باشد، اسفنکتر تحتانی برای وارد کردن غذا به معده یا خارج کردن گاز معده از گلو باز می‌شود و پس از آن بسته می‌شود. اما اگر به دفعات بسیار باز شود یا به حد کافی محکم بسته نشود، اسید معده می‌تواند به مری نفوذ کرده و باعث احساس سوزش سر معده شود.
اگر LES شما آن‌طور که باید سفت نباشد، اغلب دو عامل منجر به ایجاد مشکل می‌شود. یکی پرخوری است که غذای زیادی را وارد معده می‌کند. دیگری فشار بیش از حد به معده است که اغلب بر اثر اضافه وزن، بارداری یا یبوست اتفاق می‌افتد.
اما به طور کلی علائم ایجادکننده سوزش سر معده عبارتند از:
عادات تغذیه
- پرخوری
- خوردن غذاهای چرب
- استرس
- کم‌خوابی
- خوردن غذاهای خاص مانند پیاز، شکلات، نعناع، غذاهای پرچرب یا تند، مرکبات، سیر یا گوجه‌فرنگی و محصولات آن
- مصرف نوشیدنی‌های خاص مانند آب مرکبات، الکل و نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار
- خوردن غذای سنگین پیش از خواب
عادات مربوط به سبک زندگی
- اضافه وزن
- سیگار کشیدن
- پوشیدن شلوار تنگ یا سفت بستن کمربند
- دراز کشیدن یا خم شدن، به خصوص پس از صرف غذا
دلایل پزشکی
- بارداری
- برآمدگی معده به داخل حفره قفسه سینه که فتق هیاتال (Hiatal Hernia) گفته می‌شود
- رفلاکس معده (Gastroesophageal Reflux Disease)
- زخم معده
- باکتری‌های خاص
- مصرف داروهای خاص، به ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها، آسپرین و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ناپروکسن یا ادویل
تشخیص سوزش سر معده
سوزش معده در مدت زمان طولانی، ممکن است از علائم بیماری‌های جدی‌تری مانند رفلاکس معده باشد. رفلاکس معده (Gastroesophageal Reflux Disease) که به صورت مخفف GERD نیز شناخته می‌شود، وضعیتی نسبتا شایع است که حدود ۲۰ درصد جمعیت جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این بیماری، اسید معده به مری برمی‌گردد و ایجاد ناراحتی می‌کند. رفلاکس چندین علامت بارز دارد که عبارتند از:
- سوزش معده
- پس‌زنش یا رگورژیتاسیون (Regurgitation)
- مشکل در بلع
پزشک از روی علائم شما، ابتلا به GERD را تشخیص می‌دهد. اما برای تشخیص میزان جدی بودن این بیماری، ممکن است آزمایش‌های دیگری را انجام دهد که عبارتند از:
اشعه ایکس
در این روش، شما محلولی به نام سوسپانسیون باریم (Suspension Barium) می‌نوشید که دستگاه گوارش فوقانی (gastrointestinal)، مری، معده و روده کوچک را می‌پوشاند. این پوشش به پزشک امکان می‌دهد تا نقایصی را ببیند که می‌توانند نشان‌دهنده مشکل در سیستم گوارش شما باشند.
آندوسکوپی
یک دوربین کوچک روی یک حلقهٔ منعطف در داخل گلوی شما قرار می‌گیرد تا نمای دستگاه گوارش فوقانی را نشان دهد.
تست PH مری
پزشک ممکن است بخواهد یک بررسی ۲۴ ساعته روی مری شما داشته باشد. به ویژه وقتی که علائم غیرعادی مانند درد در گلو، سینه یا شکم، سرفه یا علائمی شبیه به آسم داشته باشید. در این روش، یک مانیتور اسیدسنج در مری شما قرار داده می‌شود که از طرف دیگر به یک کامپیوتر کوچک متصل است و می‌توانید آن را مانند کمربند یا بندی روی شانه بپوشید. این دستگاه میزان رفلاکس اسید معده و مدت زمان بازگشت آن را اندازه‌گیری می‌کند.
روش جدیدتری به نام براوو (Bravo) تا بالای ۴۸ ساعت اسید معده را اندازه‌گیری می‌کند. این روش با استفاده از حس‌گرهای pH بی‌سیم انجام می‌شود و دیگر نیازی به وارد کردن لوله نیست.
مانومتری مری (Esophageal Manometry)
یک کاتتر (Catheter) در داخل مری شما قرار داده می‌شود و توسط آن فشار و حرکت اسید معده اندازه‌گیری می‌شود.
الکتروکاردیوگرام (Electrocardiogram)
الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب (ECG) برای این انجام می‌شود که پزشک بررسی کند که علائم شما به خاطر مشکل قلبی است یا خیر. در این روش، فعالیت الکتریکی قلب شما بر روی نواری ثبت می‌شود.
عوارض سوزش سر معده
دل‌درد گاه به گاه خطرناک نیست. اما رفلاکس معده می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند موارد زیر منجر شود:
- سرفه‌های بلندمدت
- لارنژیت (التهاب حنجره)
- التهاب یا زخم مری
- مشکلات بلع به دلیل باریک بودن مری
- مری بارت (Barrett’s Esophagus)، یک بیماری که خطر ابتلا به سرطان مری را افزایش می‌دهد.
پیشگیری از سوزش سر معده
برای پیشگیری از سوزش سر معده، نکات زیر را رعایت کنید:
- وزن مناسبی داشته باشید.
- از غذاها و نوشیدنی‌هایی که علائم را تشدید می‌کنند پرهیز کنید.
- لباس‌هایی با دور کمر گشاد بپوشید.
- وعده‌های غذایی کوچک‌تری میل کنید و از پرخوری اجتناب کنید.
- سیگار نکشید.
- یبوست را درمان کنید.
- خواب کافی داشته باشید و استرس خود را به حداقل برسانید.
- تا سه ساعت پس از صرف غذا دراز نکشید.
- هنگام خواب، سر شما باید ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر بالاتر از تشک باشد.
درمان سوزش سر معده
معمولا سوزش سر معده با داروهای بدون نیاز به نسخه مانند موارد زیر برطرف می‌شود:
- آنتی‌اسیدها (Antiacids): این داروها میزان اسید معده را کاهش داده و سوزش سر معده را برطرف می‌کنند. همچنین می‌توانند به برطرف کردن معده‌درد، سوءهاضمه و گاز معده کمک کنند.
- داروهای کاهنده اسید معده (Acid Blockers): این داروها میزان اسید معده را کاهش می‌دهند. همچنین می‌توانند علائم سوءهاضمه اسیدی را از بین ببرند.
اگر داروهای بدون نسخه برای شما موثر واقع نشوند، پزشک انواع نسخه‌ای این نوع داروها را به شما تجویز می‌کند.
برای درمان سوزش معده چه غذاهایی بخوریم؟
پیش از این به غذاهایی که باعث تشدید سوزش سر معده می‌شوند، مانند شکلات، قهوه یا گوجه‌فرنگی اشاره کردیم. اما چه غذاهایی به برطرف شدن این عارضه کمک می‌کنند؟ در ادامه به غذاهای مفید برای سوزش سر دل اشاره کرده‌ایم.
غذاهایی با اسیدیته پایین بخورید
هنگام برگشت اسید معده، فقط اسید موجود در معده مشکل‌ساز نیست. اسیدهای طبیعی در غذاهایی که می‌خورید مانند میوه‌ها، سبزیجات و نوشیدنی‌ها نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. بنابراین غذاهای کم‌اسید را در برنامه غذایی خود قرار دهید، مانند:
- ملون‌ها (هندوانه، خربزه، طالبی و…)
- موز
- اوتمیل (Oatmeal)
- نان غلات کامل
- برنج قهوه‌ای
- گوشت بدون چربی ماکیان (مرغ و بوقلمون بخارپز یا کبابی)
- سیب‌زمینی
- ماهی (به صورت کبابی، بخارپز یا پخته)
- سفیده تخم مرغ (زرده باعث تشدید علائم می‌شود)
میزان اسیدی بودن غذاها از ظاهرشان قابل تشخیص نیست. اما می‌توانید در مورد pH آنها تحقیق کنید. هرچه pH کمتر باشد، غذا اسیدی‌تر است. برای مثال pH آبلیمو دو است. اگر غذاهایی با pH پنج یا بالاتر بخورید، کمتر دچار علائم سوزش معده خواهید شد. سایر غذاهای مفید برای سوزش سر دل عبارتند از:
- رازیانه
- جعفری
- زنجبیل
- لبنیات پروبیوتیک
- سرکه سیب
- آلوئه‌ورا
- دم‌نوش بابونه
درمان‌های خانگی فقط برای شرایط کوتاه‌مدت و غیرجدی توصیه می‌شوند. در صورت شدید شدن علائم لازم است به پزشک مراجعه کنید. امروزه با استفاده از خدمات آنلاین نیز می‌توانید به آسانی به پزشک دسترسی داشته باشید و برای درمان به موقع اقدام کنید.
