قانقاریا چیست و چگونه درمان می‌شود؟

قانقاریا (Gangrene) زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از بدن شما به دلیل عدم دریافت خون کافی یا بروز نوعی عفونت باکتریایی جدی از بین می‌رود. قانقاریا به طور معمول دورترین اندام‌ها از قلب مثل انگشتان پا یا دست را درگیر می‌کند. اما می‌تواند روی سایر قسمت‌های بدن، حتی اندام‌های داخلی نیز تاثیر بگذارد. این بیماری معمولا از یک قسمت خاص مثل پا، دست یا اندام‌های داخلی شروع شده و اگر به موقع درمان نشود، در بدن پخش شده یا با نفوذ باکتری‌ها در خون، باعث شوک سپتیک (Septic Shock) می‌شود. شوک سپتیک می‌تواند تهدید جدی برای جان شخص باشد و جزو موارد اورژانسی محسوب می‌شود. تشخیص و درمان قانقاریا در سریع‌ترین زمان ممکن، می‌تواند زندگی و جان شخص را تحت تاثیر قرار دهد.

انواع قانقاریا

قانقاریای خشک (Dry Gangrene)

تمام اندام‌های شما مانند کبد، قلب و ماهیچه‌ها برای بقا و عملکرد بهتر به اکسیژن نیاز دارند. اکسیژن همراه با خون به تمام قسمت‌های بدن شما منتقل می‌شود. اگر یکی از اعضای بدن شما اکسیژن کافی دریافت نکند، قانقاریای خشک اتفاق می‌افتد. در نهایت، قسمتی از بدن شروع به فاسد شدن کرده و از بین می‌رود. با قانقاریای خشک، نشانه‌ای از عفونت دیده نمی‌شود. قانقاریای خشک معمولا به دلیل تجمع چربی در دیوار شریان‌ها و گرفتگی آن‌ها ایجاد می‌شود.

قانقاریای مرطوب (Wet Gangrene)

زمانی‌که نوعی باکتری بافت‌های بدن را آلوده کند، قانقاریای مرطوب (قانقاریای خیس) اتفاق می‌افتد. بافت‌های آلوده با افزایش رطوبت به باکتری واکنش نشان داده و تجزیه می‌شوند. این فرآیند در نهایت باعث مرگ بافت می‌شود. قانقاریای مرطوب بسیار اورژانسی‌تر از قانقاریای خشک است زیرا به سرعت سایر قسمت‌ها بدن هم درگیر می‌کند.

قانقاریای گازی (Gas Gangrene)

یک باکتری به نام کلستریدیا (Clostridia) باعث ایجاد قانقاریای گازی می‌شود. این نوع باکتری عامل ایجاد حباب‌های گازی و سمی در داخل ناحیه‌ آسیب‌دیده هستند و منجر به مرگ بافت می‌شوند. قانقاریای گازی اگر در اسرع وقت درمان نشود، 100 درصد احتمال مرگ را به دنبال دارد. اما مطالعات نشان داده‌اند که در صورت درمان صحیح و به‌موقع، آمار مرگ و میر کمتر از پنج تا 10 درصد است.

دلایل ابتلا به قانقاریا

تمام انواع قانقاریا به دلیل نقص خون‌رسانی در قسمتی از بدن اتفاق می‌افتد. عدم خون‌رسانی صحیح، باعث می‌شود که اکسیژن و مواد مغذی به بافت بدن نرسد و منجر به مرگ بافت شود.

دلایل ابتلا به قانقاریای خشک می‌تواند موارد زیر باشد:

• مشکلات عروقی:
  این مشکل بیشتر به دلیل ضعف شریان‌ها، رگ‌های پا و انگشتان پا پیش می‌آید. همچنین بیماری دیابت، بیماری‌های عروقی و فشار خون بالا نیز در طول زمان ممکن است باعث این مسئله شوند.

• سوختگی شدید و سرما:
  گرمای شدید، مواد شیمیایی و سرمای شدید (مثل سرمازدگی)، همگی می‌توانند دلیل قانقاریای خشک باشند. این عوامل در طول زمان ممکن‌ است منجر به قانقاریای مرطوب نیز بشوند.

• بیماری رینود (Raynaud’s Disease):
  در این بیماری گردش خون در انگشتان دست و پا مختل می‌شود. هوای سرد یکی از دلایل ویژه‌ ابتلا به رینود است. رینود در برخی موارد عامل ایجاد قانقاریا می‌شود.

• دیابت:
  عدم تعادل قند خون می‌تواند باعث آسیب عروق خونی و اعصاب شده و در روند اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها اختلال ایجاد کند.

دلایل ابتلا به قانقاریای مرطوب می‌تواند موارد زیر باشد:

• آسیب و زخم:
  عدم رسیدگی به زخم‌های عمیق، له‌شدگی یا سوراخ شدن قسمتی از بدن و طولانی شدن زمان بهبود آن‌ها ممکن‌ است باعث ایجاد عفونت باکتریایی و در نهایت قانقاریا شود. در مناطق جنگی، تصادفات جاده‌ای ماشین‌ها و راه‌آهن ممکن‌ است آلودگی و عفونت به بافت‌های زخمی نفوذ کند و باعث قانقاریا شود.

دلایل ابتلا به قانقاریای خشک می‌تواند موارد زیر باشد:

در صورت عدم رسیدگی و درمان به‌موقع قانقاریای خشک، عفونت باکتریایی پخش شده و باعث قانقاریای مرطوب می‌شود.

• آمبولی:
  انسداد ناگهانی رگ‌ها ممکن‌ است باعث ابتلا به قانقاریای خشک شود، اما باعث افزایش ریسک عفونت و قانقاریای مرطوب نیز می‌شود.

• سیستم ایمنی ضعیف بدن:
  در صورت ابتلا به HIV، دیابت، سوءمصرف طولانی‌مدت مواد مخدر و الکل یا شیمی‌درمانی و رادیوتراپی، سیستم ایمنی بدن ضعیف شده و عفونت‌های جزئی دیرتر درمان می‌شوند. همچنین با افزایش احتمال پخش شدن عفونت، می‌توانند منجر به قانقاریا شوند.

خطر ابتلا به قانقاریا در چه افرادی بیشتر است؟

افرادی که سابقه‌ بیماری‌های خاص را دارند، بیشتر در معرض قانقاریا هستند. این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:

• گرفتگی رگ‌ها و بیماری‌های عروقی
• بیماری رینود
• دیابت
• چاقی
• فشار خون بالا
• لخته شدن خون
• آپاندیس
• فتق (Hernia)
• آسیب دیدن سیستم عصبی به دلیل مصرف بیش از حد الکل
• اختلال در عملکرد سیستم ایمنی، برای نمونه عفونت HIV، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
• سیگار کشیدن
• تزریق مواد مخدر
• در موارد نادری ممکن است ابتلا به قانقاریا به مصرف داروی ضدانعقاد وارفارین (Warfarin) مرتبط باشد.

 مسائل فیزیکی زیر نیز ممکن است خطر ابتلا به قانقاریا را افزایش دهند:

• جراحی
• سرمازدگی شدید، ضربه به سر، نیش حیوانات و سوختگی جدی
• ضربه‌ شدید که باعث خرد شدن عضوی از بدن شود
• تزریق پرومتازین هیدروکلراید (Promethazine Hydrochloride) که منجر به آسیب به بافت بدن شود.

علائم قانقاریا چیست؟

علائم قانقاریای خارجی

بعضی مواقع اولین علامت قانقاریای خشک خط قرمزی است که در اطراف بافت آسیب‌دیده ایجاد می‌شود. این خط ممکن است بعدا سیاه شود. علائم دیگر ابتلا به قانقاریا عبارتند از:

• زخم قرمز، دردناک و متورم
• زخم چرکی با بوی بد
• احساس سرما یا یخ‌زدگی اندام‌های دور از قلب
• نبود حس لامسه در اندام‌های دور از قلب
• زخم‌هایی که مدام در یک نقطه‌ خاص بدن عود می‌کنند.
• رنگ غیرعادی بخشی از پوست (سبز مایل به سیاه، قرمز یا آبی کبود)

علائم قانقاریای داخلی

ممکن است هیچ علائمی روی پوست بدن ظاهر نشود، اما اندام‌های داخلی به قانقاریا مبتلا باشند. در این صورت احتمال بروز علائم زیر وجود دارد:

• درد
• تبی که توجیهی ندارد و زمان زیادی طول می‌کشد.
• فشار خون پایین
• گیجی

روش‌های تشخیص قانقاریا

پزشک ممکن‌ است براساس سوابق پزشکی و علائم فرد، به قانقاریا مشکوک شود. در این‌ صورت از یکی از روش‌های زیر یا ترکیبی از آن‌ها برای تشخیص قطعی اقدام می‌کند.

• بررسی آزمایشگاهی نمونه‌های بافتی یا مایع: در این روش با بررسی میکروسکوپی قسمتی از بافت یا نمونه‌ مایع قسمت آسیب‌دیده، احتمال وجود باکتری و نوع آن بررسی می‌شود.
• آزمایش خون: افزایش غیرعادی تعداد گلبول‌های سفید خون می‌تواند از علائم عفونت یا قانقاریا باشد. همچنین حرارت دادن نمونه‌ خون و تحریک رشد باکتری‌ها نیز یکی دیگر از روش‌های متخصصان برای بررسی احتمال وجود قانقاریا‌ است.
• عکس‌برداری پزشکی: برای تشخیص قانقاریا در بافت‌های داخلی از انواع روش‌های تصویربرداری مثل اشعه ایکس، اسکن MRI و سی‌تی‌اسکن استفاده می‌شود.

اگر پزشک مشکوک شود که احتمال وجود قانقاریا به مشکلات گردش خون مرتبط‌‌ است، احتمالا آزمایش آرتریوگرام (Arteriogram Test) تجویز می‌شود. در این آزمایش اشعه‌ ایکس را به یک رنگ مخصوص در جریان خون درون رگ می‌تابانند که احتمال مسدود شدن شریان‌ها بررسی شود.

راه‌های درمان قانقاریا

• دبریدمان (برداشتن) بافت آسیب‌دیده (Tissue Debridement):

در موارد جدی قانقاریا، ممکن‌ است لازم باشد که قسمتی از بافت مرده یا قسمتی از اعضای بدن برداشته شود. این فرآیند دبریدمان نام دارد و با ابزارهای جراحی یا مواد شیمیایی انجام می‌شود. هدف از این جراحی جلوگیری از گسترش عفونت و پاکسازی بدن از بافت مرده است.

یکی از روش‌های جایگزین دبریدمان که با نام دبریدمان ماگت (Maggot Debridement) شناخته می‌شود، استفاده از لارو مگس (Fly Larvae) برای از بین بردن باکتری‌ها و بافت‌های مرده‌ است. این روش بسیار نادر‌ است اما هنوز بعضی از پزشکان در ایالات متحده و سایر کشورها از آن استفاده می‌کنند.

در بعضی موارد پزشکان می‌توانند جریان اکسیژن را به ناحیه‌ آسیب‌دیده بازگردانند. پیوند پوست می‌تواند هر بافت آسیب‌دیده‌ای را ترمیم کند. در این روش، از پوست سالم قسمت دیگری از بدن برای پوشاندن ناحیه‌ آسیب‌دیده استفاده می‌شود.

• تجویز آنتی‌بیوتیک:

در صورت تشخیص باکتری، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند که معمولا به صورت تزریق داخل رگ، مستقیم وارد جریان خون می‌شود.

• جراحی عروق (Vascular Surgery):

در افرادی که گردش خون ناقص منجر به قانقاریا شده‌ باشد، ممکن‌ است جراحی عروقی (جراحی روی شریان‌ها و سیاهرگ‌ها) با هدف بهبود جریان خون توصیه شود.

• اکسیژن‌درمانی هیپرباریک (Hyperbaric Oxygen Chamber):

اگر فرد مبتلا به قانقاریای گازی باشد، قرار دادن او در یک محیط غنی از اکسیژن می‌تواند سرعت رشد باکتری‌ها را کاهش دهد. این فرآیند باعث بهبود پوست می‌شود. همچنین با رساندن اکسیژن به بافت‌های آسیب‌دیده، باعث افزایش سرعت درمان می‌شود.

• قطع عضو:

در موارد قانقاریای پیشرفته، ممکن‌ است قطع انگشتان یا قطع پا برای نجات جان فرد ضروری باشد. در بیمارانی که به دلیل قانقاریا بخشی از دست یا پای خود را از دست داده‌اند، ممکن‌ است از پروتز یا اندام مصنوعی به عنوان جایگزین قسمت از دست رفته استفاده شود.

اگر فرد برای مدت طولانی به قانقاریا مبتلا باشد، چه می‌شود؟

گاهی اوقات قانقاریا در صورت تشخیص به‌موقع بدون هیچ عارضه‌ جدی قابل درمان است. اما در موارد جدی اگر در اسرع وقت درمان نشود، می‌تواند منجر به قطع عضو شود.

در موارد نادری، قانقاریا می‌تواند باعث مرگ شخص شود. این موارد عبارت‌اند از:

• داشتن بیماری‌های زمینه‌ای (مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و کلیوی) که در روند درمان اختلال ایجاد کنند.
• قانقاریا بخش بزرگی از بدن را درگیر کرده باشد.
• تشخیص و درمان به موقع و سریع انجام نشود.

چگونه از ابتلا به قانقاریا جلوگیری کنیم؟

برای جلوگیری از درگیری بافت قسمت‌های دیگر و به حداقل رساندن آسیب‌ها، قانقاریا باید در سریع‌ترین زمان ممکن درمان شود. افراد مبتلا به دیابت یا بیماری‌های عروقی خونی باید به طور مرتب دست و پای خود را برای علائم قانقاریا بررسی کنند و در صورت وجود هرکدام از علائم زیر فورا به پزشک مراجعه کنند.

• تورم و قرمزی یا ترشحات پوستی که ممکن‌است دلیل عفونی داشته باشند.
• زخمی که بهتر نمی‌شود.
• تغییر رنگ پوست

 مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از عمل جراحی و تحت نظر پزشک، ممکن‌ است باعث جلوگیری از ابتلا به عفونت‌های قانقاریا شود. ترک سیگار، داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش منظم نیز می‌تواند به بهبود گردش خون و عدم ابتلا به قانقاریا کمک کند.