علائم سنگ کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا اندام کوچکی است که در سمت راست بالای شکم، درست زیر کبد قرار دارد. این کیسه‌ای است که صفرا، مایعی به رنگ سبز مایل به زرد که به هضم غذا کمک می‌کند، در آن ذخیره می‌شود. مشکلات کیسه صفرا معمولاً زمانی رخ می‌دهد که چیزی، مانند سنگ کیسه صفرا، مجرای صفراوی را مسدود می‌کند.
بیشتر سنگ‌های صفراوی زمانی ایجاد می‌شوند که مواد موجود در صفرا، مانند کلسترول، سفت شوند.
سنگ کیسه صفرا بسیار شایع و به طور معمول بدون علامت است. با این حال، حدود 10 درصد از افرادی که سنگ کیسه صفرا در آنها تشخیص داده می‌شود، در عرض پنج سال علائم قابل‌توجهی پیدا می‌کنند.
علائم سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا می‌تواند منجر به درد در سمت راست بالای شکم یا مرکز شکم شما شود. توجه داشته باشید که ممکن است هر از گاهی پس از خوردن غذاهای پرچرب، مانند غذاهای سرخ کرده، درد کیسه صفرا را تجربه کنید. اما دردی ناشی از سنگ کیسه صفرا تقریبا در هر زمانی ممکن است رخ دهد.
درد ناشی از مشکلات سنگ کیسه صفرا معمولا فقط چند ساعت طول می‌کشد، اما می‌تواند شدید باشد.
اگر سنگ کیسه صفرا درمان نشده یا شناسایی نشود، ممکن است علائم آن افزایش و شدت پیدا کنند و شامل موارد زیر باشند:
- دمای بدن بالا
- ضربان قلب سریع
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- خارش پوست
- اسهال
- لرز
- گیجی
- از دست دادن اشتها
این علائم می‌توانند نشانه‌های عفونت یا التهاب کیسه صفرا، کبد یا پانکراس باشند.
از آنجایی که علائم سنگ کیسه صفرا ممکن است با علائم سایر مسائل جدی مانند آپاندیسیت (Appendicitis) و پانکراتیت (Pancreatitis) یکی باشد، در صورتی که هر یک یا چند مورد از این مشکلات را دارید، در اسرع وقت به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید.
سنگ‌های صفراوی بدون علائم
سنگ کیسه صفرا به خودی خود باعث درد نمی‌شود. در واقع، درد زمانی رخ می‌دهد که سنگ‌های صفراوی حرکت صفرا را از کیسه صفرا مسدود کنند.
با توجه به گزارشات یک دانشکده گوارش آمریکایی، حدود 80 درصد از افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند، «سنگ صفراوی خاموش» دارند. این بدان معنی است که آنها درد یا علائمی ندارند. در این موارد، پزشک شما ممکن است سنگ‌های صفراوی را از طریق اشعه ایکس یا در طی جراحی شکم تشخیص دهد.
دلایل ایجاد سنگ‌های صفراوی
تصورات بر این است که علت اصلی ایجاد سنگ‌های صفراوی به دلیل عدم تعادل شیمیایی صفرا در داخل کیسه صفرا باشد. با این حال، محققان هنوز در مورد اینکه دقیقاً چه چیزی باعث این عدم تعادل می‌شود، نظر روشنی ندارند. اما دلایل زیر ممکن است در این مورد تاثیرگذار باشند:
کلسترول بیش از حد در صفرا
وجود کلسترول بیش از حد در صفرا می‌تواند منجر به ایجاد سنگ‌های کلسترولی زرد شود. این سنگ‌ها در صورتی ایجاد می‌شوند که کبد شما کلسترول بیشتری نسبت به صفرای شما بسازد.
بیلی‌روبین بیش از حد در صفرا
بیلی‌روبین (Bilirubin) یک ماده شیمیایی است که در طی تجزیه طبیعی گلبول‌های قرمز تولید می‌شود. این ماده پس از ایجاد، از کبد عبور می‌کند و در نهایت از بدن دفع می‌شود.
برخی شرایط، مانند آسیب کبدی یا اختلالات خونی، باعث می‌شوند که کبد شما بیش از آنچه که باید بیلی‌روبین تولید کند و زمانی که کیسه صفرا نتواند بیلی‌روبین اضافی را تجزیه کند، سنگ‌های صفراوی رنگدانه‌ای تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها اغلب قهوه‌ای تیره یا سیاه هستند.
غلظت زیاد صفرا به دلیل پر بودن کیسه صفرا
کیسه صفرا برای عملکرد درست باید بتواند صفرای خود را تخلیه کند. اگر نتواند محتوای صفرای خود را تخلیه کند، صفرا بیش از حد غلیظ می‌شود که می‌تواند باعث تشکیل سنگ شود.
روش‌های درمان سنگ‌های صفراوی
در اکثر موارد، سنگ‌های صفراوی نیازی به درمان ندارند، مگر اینکه برای شما درد ایجاد کنند. گاهی اوقات می‌توانید سنگ‌های صفراوی را بدون اینکه حتی متوجه شوید دفع کنید. اما اگر درد دارید، پزشک احتمالاً در این صورت جراحی را توصیه می‌کند. همچنین در مواردی نادر ممکن است از دارو استفاده شود.
اگر در معرض خطر بالای عوارض جراحی هستید، چند راه غیر از جراحی هم برای درمان سنگ کیسه صفرا وجود دارد. با این حال، اگر جراحی انجام نشود، سنگ‌های صفراوی شما ممکن است دوباره عود کنند. این بدان معنی است که در این صورت شما احتمالا باید مادام‌العمر مراقب وضعیت خود باشید.
عمل جراحی
کوله‌سیستکتومی (Cholecystectomy)، که به جراحی برداشتن کیسه صفرا گفته می‌شود، یکی از رایج‌ترین عمل‌های جراحی است که برای افراد بزرگسال انجام می‌شود. از آنجایی که کیسه صفرا اندام ضروری‌ای برای بدن نیست، بدون آن نیز می‌توان زندگی سالمی داشت.
دو نوع کوله‌سیستکتومی وجود دارد:
- کوله‌سیستکتومی لاپاراسکوپیک (Laparoscopic Cholecystectomy): این یک جراحی رایج است که نیاز به بیهوشی عمومی دارد. در این جراحی معمولا سه یا چهار برش در شکم شخص ایجاد می‌شود. سپس یک دستگاه کوچک را در یکی از برش‌ها قرار می‌دهند، سنگ را بررسی می‌کنند و کیسه صفرا را با دقت خارج می‌کنند. اگر شخص هیچ عارضه‌ای نداشته باشد، معمولا در روز عمل یا روز بعد از آن می‌تواند مرخص شود.
- کوله‌سیستکتومی باز (Open Cholecystectomy): این جراحی معمولا زمانی انجام می‌شود که کیسه صفرا ملتهب، عفونی یا زخمی شده باشد. این جراحی همچنین ممکن است به دلیل مشکلاتی که در حین عمل کوله‌سیستکتومی لاپاروسکوپی ایجاد شده، انجام شود.
ممکن است پس از برداشتن کیسه صفرا، مدفوع شل یا آبکی شود. برداشتن کیسه صفرا شامل تغییر مسیر صفرا از کبد به روده کوچک است. در این صورت صفرا دیگر از کیسه صفرا عبور نمی‌کند و غلظت آن کمتر می‌شود. به همین دلیل می‌تواند باعث اسهال شود، اما این مشکل برای اکثر افراد به صورت خود به خود برطرف می‌شود.
درمان‌های غیر جراحی
در صورتی که امکان انجام جراحی وجود نداشته باشد، مثلاً اگر سن بیمار بسیار بالا باشد، پزشکان می‌توانند برای از بین بردن سنگ‌های صفراوی از روش‌های درمانی دیگری کمک بگیرند.
- درمان با داروی انحلال خوراکی (Oral Dissolution Therapy): این درمان معمولا با استفاده از داروهای اورسودیول (Ursodiol، نام دیگر آن Actigall) و چنودیول (Chenodiol، نام دیگر آن Chenix) برای شکستن سنگ‌های صفراوی انجام می‌شود. این داروها حاوی اسیدهای صفراوی هستند که به شکستن سنگ‌های صفراوی کمک می‌کنند. این درمان برای از بین بردن سنگ‌های کلسترولی مناسب است و ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا به طور کامل عمل کند.
- سنگ شکنی با استفاده از امواج شوک (Shock Wave Lithotripsy): این درمان با استفاده از دستگاه لیتوتریپتر (Lithotripter) انجام می‌شود که امواج ضربه‌ای تولید می‌کند. این امواج ضربه‌ای می‌توانند سنگ‌های صفراوی را بشکنند و به قطعات کوچکتر تبدیل کنند.
چه عواملی خطر ایجاد سنگ‌های صفراوی را افزایش می‌دهند؟
برخی از عوامل قابل کنترل که خطر ایجاد سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهند مربوط به رژیم غذایی است، در حالی که سایر عوامل چندان قابل کنترل نیستند. عوامل غیر قابل کنترل مواردی مانند سن، نژاد، جنسیت و سابقه خانوادگی هستند.
عوامل مربوط به سبک زندگی
- چاقی
- رژیم غذایی سرشار از چربی یا کلسترول و کم فیبر
- کاهش وزن سریع
- داشتن دیابت نوع 2
عوامل ژنتیکی
- زن بودن
- داشتن سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا
- سن بالای 60 سال
عوامل پزشکی
- داشتن بیماری سیروز یا تشمع کبدی (Cirrhosis)
- باردار بودن
- مصرف برخی داروها برای کاهش کلسترول
- مصرف داروهای با استروژن بالا (مانند برخی داروهای کنترل بارداری)
اگر هر یک از داروهایی که خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهند مصرف می‌کنید، به هیچ عنوان بدون مشورت با پزشک خود و داشتن تایید او مصرف آنها را متوقف نکنید.
تشخیص سنگ کیسه صفرا به چه صورت است؟
برای این کار پزشک یک معاینه فیزیکی شامل بررسی چشم‌ها و پوست شما برای تغییرات رنگ قابل مشاهده آنها انجام می‌دهد. رنگ مایل به زرد ممکن است نشانه زردی باشد که نتیجه بیلی‌روبین بیش از حد در بدن شماست.
همچنین معاینه ممکن است شامل استفاده از تست‌های تشخیصی باشد که پزشک به کمک آنها بتواند داخل بدن شما را ببیند. این تست‌ها عبارتند از:
- سونوگرافی: سونوگرافی روش تصویربرداری ترجیحی برای تأیید بیماری سنگ کیسه صفرا است. همچنین می‌تواند ناهنجاری‌های مربوط به کله‌سیستیت (Cholecystitis) حاد را نشان دهد.
- سی‌تی‌اسکن شکمی: این تست تصویربرداری از کبد و ناحیه شکم شما عکس می‌گیرد.
- اسکن رادیونوکلئید کیسه صفرا: این اسکن مهم، حدود یک ساعت طول می‌کشد تا کامل شود و به این صورت است که یک ماده رادیواکتیو به رگ‌های شما تزریق می‌شود. این ماده از طریق خون به کبد و کیسه صفرا می‌رود و در اسکن شواهدی مبنی بر عفونت یا انسداد مجاری صفراوی از سنگ را نشان می‌دهد.
- آزمایشات خون: پزشک ممکن است آزمایش‌های خونی را برای اندازه‌گیری میزان بیلی‌روبین در خون تجویز کند. این آزمایشات به تعیین میزان عملکرد کبد شما نیز کمک می‌کنند.
رژیم غذایی و غذاهایی که باید در حد اعتدال مصرف شوند
برای کمک به بهبود وضعیت خود و کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا، این نکات را رعایت کنید:
- کربوهیدرات‌های تصفیه شده (مانند کلوچه و نان سفید) و شکر کمتری مصرف کنید.
- مصرف چربی‌های سالم مانند روغن ماهی و روغن زیتون را افزایش دهید زیرا به انقباض و تخلیه منظم کیسه صفرا کمک می‌کنند.
- مقدار مناسبی فیبر در روز مصرف کنید (زنان به حدود 25 گرم در روز و مردان به حدود 38 گرم در روز نیاز دارند).
- هر روز فعالیت بدنی داشته باشید.
- خود را به طور مناسب هیدراته نگه دارید (مثلا با مصرف کافی آب و مایعات).
- اگر قصد کاهش وزن دارید، این کار را به آرامی انجام دهید. کاهش وزن سریع ممکن است خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا و سایر مشکلات سلامتی را افزایش دهد.
راه‌های جلوگیری از ابتلا به سنگ کیسه صفرا
با اینکه هیچ راه قطعی و مطمئنی برای پیشگیری کامل از سنگ کیسه صفرا وجود ندارد، به نظر می‌رسد که کلسترول نقش مهمی در شکل‌گیری آن ایفا می‌کند. اگر سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا دارید، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که مصرف غذاهایی با محتوای چربی اشباع بالا را محدود کنید. برخی از این غذاها عبارتند از:
- گوشت چرب مانند سوسیس و بیکن
- کیک و کلوچه
- گوشت خوک
- خامه
- پنیرهای خاص
از آنجایی که افراد مبتلا به چاقی بیشتر مستعد ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند، نگه داشتن وزن در محدوده متوسط نیز راه دیگری برای محدود کردن احتمال تشکیل سنگ کیسه صفرا است.
در نهایت اگر پزشک تشخیص دهد که مبتلا به سنگ کیسه صفرا هستید و تصمیم بگیرد که برای برداشتن آنها یا برداشتن خود کیسه صفرا عمل جراحی انجام دهید، نتیجه اغلب مثبت خواهد بود. در بیشتر موارد برداشتن سنگ، سنگ‌ها دیگر برنمی‌گردند.
اگر قادر به انجام عمل جراحی نیستید و تصمیم به مصرف دارو برای از بین بردن سنگ‌ها دارید، امکان برگشتن سنگ‌های کیسه صفرا وجود دارد، بنابراین وضعیت شما باید توسط پزشکتان زیر نظر باشد.
اگر سنگ‌های صفراوی شما علائمی ندارند، به احتمال زیاد نیازی به انجام کاری نخواهید داشت. با این حال، ممکن است لازم باشد تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا از بزرگتر شدن سنگ‌ها و ایجاد مشکلات بعدی جلوگیری کنید.
