سوختگی درجه یک؛ از علل تا پیشگیری
سوختگی درجه یک اتفاقی رایج به شمار می‌رود که می‌تواند هر روز رخ دهد. مثلا، هنگام تهیه صبحانه، فر کردن مو، اتو کردن لباس و حتی قرار گرفتن بیش‌از‌حد در معرض نور خورشید یا دستگاه سولاریوم، همه و همه می‌توانند خطر سوختگی درجه یک را به دنبال داشته باشند. البته بیشتر سوختگی‌های درجه یک جزئی بوده و می‌توان آنها را در خانه درمان کرد. در این مقاله، در مورد این نوع سوختگی‌های سطحی، راه‌های پیشگیری و درمان خانگی آنها صحبت می‌کنیم.
سوختگی درجه یک (A first-degree burn) چیست؟
پوست بزرگترین اندام بدن انسان بوده و ۱۶ درصد وزن کل بدن را تشکیل می‌دهد. لایه‌های پوست از اپیدرم، درم و هیپودرم تشکیل شده است. وظیفه پوست ایجاد یک سد محافظ، تنظیم دما، کنترل تبخیر، احساس گرما، سرما، فشار و لمس است. سوال اینجاست که سوختگی درجه یک چیست و پوست انسان را تا چه اندازه تحتتاثیر قرار می‌دهد؟
سوختگی درجه یک که زخم یا سوختگی سطحی (superficial burn) نیز نامیده میشود، در حقیقت آسیبی است که فقط اپیدرم یا لایه بیرونی پوست را تحتتاثیر قرار می‌دهد. این نوع سوختگی‌ها برخلاف نوع دو و سه، یکی از خفیف‌ترین انواع آسیب‌های پوستی به‌شما می‌روند و معمولا نیازی به درمان پزشکی ندارند.
بسیاری از سوختگی‌های درجه یک به آفتاب‌سوختگی (نوع خفیف تا متوسط) مرتبط بوده و مابقی از تماس با اجاق گاز داغ، مایع داغ یا پریز برق به وجود می‌آیند. در هر صورت، آسیب بافتی طولانی‌مدت در این نوع سوختگی نادر بوده و معمولا شامل افزایش یا کاهش رنگ پوست در ناحیه مورد نظر است.
محل سوختگی در سوختگی درجه اول، اغلب قرمز، دردناک، خشک و بدون تاول به‌نظر می‌رسد. در حقیقت، این نوع سوختگی تاول ایجاد نکرده و حتی طی سه تا شش روز جای زخم نیز بهبود می‌یابد. با این حال، برخی از سوختگی‌های سطحی می‌توانند بسیار بزرگ یا دردناک باشند و نیاز به مراجعه به پزشک پیدا کنند.
تفاوت بین سوختگی درجه یک، درجه دو و درجه سه چیست؟
سوختگی‌ها را می‌توان بر اساس عمق و شدت آسیب به پوست، به سه نوع (درجه یک، دو و سه) طبقه‌بندی کرد:
- سوختگی‌های درجه یک فقط اپیدرم را درگیر می‌کند که سطحی‌ترین لایه پوست است.
- سوختگی‌های درجه دو جدی‌تر هستند و از طریق اپیدرم به داخل بافت پوست نفوذ کرده و لایه بعدی پوست به نام درم را درگیر می‌کنند. این نوع سوختگی‌ها معمولا به درد بیشتر و تاول زدن پوست منجر می‌شوند.
- سوختگی‌های درجه سه جدی‌ترین نوع بوده و از طریق اپیدرم و درم به عمیق‌ترین لایه‌های پوست نفوذ می‌کنند. این سوختگی‌ها دردناک نیستند، زیرا باعث تخریب پایانه‌های عصب حسی در پوست می‌شوند. در این نوع سوختگی، بافت ذغالی‌شده به‌نظر می‌رسد و بافت‌های زیرین مانند چربی و ماهیچه قابل مشاهده هستند.
علائم سوختگی درجه یک چیست؟
علائم سوختگی درجه یک اغلب به قدری جزئی هستند که می‌توانند پس از چند روز بهبود یابند. شایع‌ترین مواردی که در ابتدا ممکن است متوجه آنها شوید قرمزی، درد و تورم پوست است. درد و تورم ممکن است خفیف باشد و احتمالا پوست بعد از یک روز یا بیشتر شروع به کنده شدن کند. در مقابل، سوختگی‌های درجه دو به دلیل افزایش عمق زخم ناشی از سوختگی، تاول می‌زنند و بسیار دردناک‌تر هستند.
برای سوختگی‌های درجه یک که در نواحی بزرگ‌تری از پوست رخ می‌دهند، ممکن است میزان تورم بیشتر بوده و فرد درد بیشتری را تجربه کند. معمولا سوختگی‌های بزرگتر به سرعت سوختگی‌های کوچک‌تر بهبود پیدا نمی‌کنند. به همین دلیل، در مواردی که سوختگی باعث زخم‌های بزرگ میشود، افراد تمایل دارند وضعیت خود را به پزشک گزارش دهند.
شناخته‌شده‌ترین علامت سوختگی‌های درجه یک، تغییر رنگ پوست است. این سوختگی در پوست روشن، قرمز رنگ به‌نظر می‌رسد، در حالی‌که سوختگی در پوست تیره، به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای نمایان میشود. بنابراین، در کل علائم سوختگی درجه یک شامل موارد زیر است:
- تغییر رنگ پوست
- درد (که به‌طور معمول ۴۸ تا ۷۲ ساعت یعنی ۲ تا ۳ روز طول می‌کشد)
- گرمی
- تورم
- سرخی
- خشک‌شدگی
- پوستهپوسته شدن
- خارش
چه عواملی باعث سوختگی درجه یک میشود؟
مجموعه علل شایع سوختگی‌های سطحی شامل موارد زیر است:
آفتاب سوختگی (Sunburns)
آفتاب‌سوختگی زمانی ایجاد میشود که فرد برای مدت طولانی زیر نور خورشید بماند و در عین حال، به اندازه کافی از ضدآفتاب استفاده نکرده باشد. خورشید اشعه ماورای‌بنفش (UV) شدیدی تولید می‌کند که می‌تواند به لایه بیرونی پوست نفوذ کرده و باعث قرمزی، تاول زدن و پوست‌پوست شدن آن شود.
سوزاندن با آب یا بخار داغ (Scalds)
سوختگی با آب گرم یا آب جوش، یکی از علل شایع سوختگی درجه یک در کودکان کمتر از ۴ سال است. مایع داغ ریخته شده از قابلمه روی اجاق گاز یا بخار ساطع شده از مایع داغ، ممکن است باعث سوختگی دست، صورت و بدن شود. همچنین در صورت حمام کردن یا دوش گرفتن با آب بسیار داغ نیز ممکن است این نوع سوختگی رخ دهد. در این مورد، دمای ایمن آب باید ۱۲۰ درجه فارنهایت (۱۴۹ درجه سانتیگراد) یا کمتر باشد. دمای بالاتر از این مقدار می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی پوستی، به ویژه در کودکان خردسال شود.
سوختگی با برق (Electricity)
معمولا پریزهای برق، سیم‌های برق و تقریبا تمام وسایل برقی برای یک کودک خردسال جذاب به‌نظر می‌رسند، اما این وسایل در حقیقت خطرات قابل‌توجهی را به همراه دارند. اگر کودک شما انگشت یا هر شیئی را به سوراخ‌های پریز بچسباند، سیم برق را گاز بگیرد یا با وسیله‌ای برقی بازی کند، ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض برق، دچار سوختگی یا برق‌گرفتگی شود.
نکته مهم در مورد سوختگی‌های درجه یک ناشی از جریان برق این است که، احتمال دارد سوختگی بیشتر از آنچه در ظاهر و در لایه بالایی پوست دیده میشود، در عمق پوست تاثیر گذاشته باشد. بنابراین، بهترین کار این است که بلافاصله پس از وقوع این نوع حوادث، به دنبال درمان پزشکی باشید.
سوختگی با جسم داغ
کودک یا بزرگسال؛ هر فردی می‌تواند به سادگی دست خودش را با هر جسم داغی مانند قابلمه، کتری، تابه و یا حتی در فر داغ بسوزاند. صدمات ناشی از سوختگی‌های سطحی مربوط به اجسام داغ، بسیار شایع هستند و با کوچک‌ترین سهل‌انگاری رخ می‌دهند.
سوختگی درجه یک چگونه درمان میشود؟
شما می‌توانید اکثر سوختگی‌های درجه یک را در خانه درمان کنید. اما اگر سوختگی در نواحی خاص بدن مانند صورت، کشاله ران، دست‌ها و پا باشد، به دلیل آنکه کندتر از سوختگی‌های سایر نواحی بدن بهبود پیدا می‌کنند، نیاز به مراجعه به پزشک دارند. همچنین اگر کودک شما دچار سوختگی نوع اول شده و نگران او هستید، می‌توانید با پزشک اطفال تماس بگیرید. در این وضعیت، پزشک ناحیه سوختگی را برای تعیین شدت آن بررسی کرده، تا متوجه موارد زیر شود:
- سوختگی تا چه اندازه به عمق لایه‌های پوست نفوذ کرده است؟
- وسعت ناحیه سوختگی چقدر است؟
- آیا ناحیه سوختگی (مانند چشم، بینی یا دهان) نیاز به درمان فوری دارد یا خیر؟
- آیا نشانی از عفونت مانند ترشح، چرک یا تورم وجود دارد یا خیر
درمان سوختگی درجه یک در خانه چگونه است؟
سوختگی‌های کوچک درجه یک و دو، اغلب در خانه قابل درمان هستند. با این حال، سوختگی‌هایی که بزرگتر هستند، نواحی حیاتی بدن را درگیر کرده و یا عمیق‌تر هستند، باید توسط فردی متخصص در درمان سوختگی بررسی شوند. درمان خانگی این نوع سوختگی‌ها، شامل بایدها و نبایدهای زیر است:
- لباس، ساعت، انگشتر و هر جواهرات دیگری را که در نزدیکی محل سوختگی است دربیاورید.
- محل سوختگی را فورا با قرار دادن آن در زیر آب سرد، خنک کنید.
- از خیساندن محل سوختگی بیش از ۱۵ دقیقه خودداری کنید.
- از کمپرس سرد برای کاهش درد ناحیه سوختگی استفاده نمایید.
- هرگز روی سوختگی یخ نگذارید.
- از زدن موادی مانند خردل، سفیده تخم‌مرغ، سس مایونز، کره، روغن اسطوخودوس، روغن Emu و خمیر دندان به محل سوختگی درجه یک خودداری کنید. (زیرا می‌تواند خطر عفونت را افزایش داده و از بهبودی جلوگیری کند.)
- محل سوختگی را با باند نچسب و استریل بپوشانید.
- می‌توانید از لوسیون کالامین و یا لوسین مرطوب‌کننده استفاده کنید.
- می‌توانید از کرم یا ژل حاوی موادی مانند آلوئه‌ورا و لیدوکائین استفاده کنید. (برای کودکان بهتر است که ابتدا کرم را در یخچال بگذارید، تا روی پوست سوخته آنها احساس بهتری داشته باشد.)
- پمادهای آنتی‌بیوتیکی را نیز می‌توان برای سوختگی‌های درجه یک، جهت کاهش خشکی و تسریع ترمیم پوست آسیب‌دیده استفاده کرد.
- در صورت لزوم، از داروهای مسکن مانند استامینوفن، ایبوپروفن یا ناپروکسن استفاده کنید.
- محل سوختگی را در برابر نور شدید خورشید قرار ندهید.
- آب زیاد بنوشید تا بدن هیدراته شده و از کم‌آبی آن جلوگیری شود.
- از خاراندن پوست خودداری کنید.
چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟
اغلب اوقات، سوختگی‌های درجه یک نیازی به مراقبت پزشکی ندارند. با این حال، افراد باید همیشه به سوختگی‌های سطحی و درجه یک نیز توجه داشته و مراقب ظهور علائم عفونت احتمالی باشند. بنابراین، در صورت بدتر شدن وضعیت سوختگی و مشاهده موارد زیر، بهتر است به دنبال مشورت با پزشک باشید:
- سوختگی بزرگتر از کف دست باشد.
- یک نوزاد یا فرد مسن، دچار سوختگی شده باشد.
- سوختگی به‌طور کامل مچ پا، مچ دست، انگشتان دست و انگشت‌های پا را احاطه کرده باشد.
- سوختگی با تب و یا دردی که به مسکن‌ها پاسخ ندهد، همراه باشد.
- احساس کنید که لایه‌های زیرین پوست نیز درگیر شده است.
- بیشتر از محل سوختگی، پوست دچار تغییر رنگ شده باشد.
- علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، بو یا ترشح چرک را مشاهده کنید.
- محل سوختگی شروع به تخلیه مایع زرد یا سبز کند.
مدت زمان بهبودی سوختگی درجه یک چقدر است؟
همزمان با بهبودی پوست پس از سوختگی درجه یک، احتمال پوستهپوسته شدن آن وجود دارد. به‌طور معمول، حدود ۱ هفته طول می‌کشد تا سوختگی درجه یک بهبود پیدا کند و این زمان به ناحیه آسیب‌دیده بستگی دارد. البته همیشه این‌طور نیست و روند بهبودی این نوع سوختگی ممکن است حتی تا ۲۰ روز یا ۳ هفته نیز طول بکشد.
وضعیت تغییر رنگ پوست و برگشت آن به حالت طبیعی نیز می‌تواند ماه‌ها به طول بیانجامد. البته معمولا پس از سوختگی درجه اول، جای زخم به‌طور دائمی باقی نمی‌ماند. دلیل این امر نیز این است که، اسکارها فقط زمانی ایجاد می‌شوند که لایه زیرین پوست آسیب ببیند و سوختگی‌های درجه یک، معمولا تا این حد به داخل پوست نفوذ نمی‌کنند.
چگونه می‌توان از سوختگی درجه یک پیشگیری کرد؟
اغلب می‌توان با ایجاد برخی تغییرات ساده اما مهم در خانه، از سوختگی درجه یک در پوست جلوگیری کرد. برای این منظور، نکات زیر پیشنهاد میشود:
- برای جلوگیری از آفتاب‌سوختگی از کرم ضدآفتاب با طیف وسیع (broad-spectrum sunscreen) یا ضدآفتاب با فاکتور محافظت در برابر آفتاب ۳۰ یا بالاتر (SPF>=۳۰) استفاده کنید.
- قابلمه‌های پخت‌و‌پز را روی شعله‌های دورتر و پشتی قرار داده و هنگام طبخ غذا، دسته‌های آنها را به سمت مرکز اجاق گاز چرخانده تا از وقوع حادثه جلوگیری شود. همچنین، حتما مراقب حضور کودکان خردسال در آشپزخانه باشید.
- برای حمام کردن، دمای ایمن آب باید در حد ۴۹ درجه سانتیگراد یا کمتر از آن باشد. اکثر آبگرمکن‌ها دارای حداکثر درجه تنظیم ۶۰ درجه سانتیگراد هستند. برای جلوگیری از سوختگی می‌توانید آن را به صورت دستی تنظیم مجدد کرده تا حداکثر ۴۹ درجه سانتیگراد گرم شود.
- تمام پریزهای برق خانه خود را با کاورهای محافظ بپوشانید.
- وسایلی برقی را که در حال استفاده نیستند، حتما از برق بکشید.
- سیم‌های برق را در جایی قرار دهید که کودکان نتوانند به آنها دسترسی داشته باشند.
- کودکان خردسال خود را از نور شدید خورشید دور نگه دارید.
- وسایل داغ‌شونده مانند توستر، اتو و کتری برقی را در مکان‌های امن نگهداری کنید.
- به کودکان خود بیاموزید که هرگز با کبریت، شمع و فندک بازی نکنند و این وسایل را دور از دسترس آنها قرار دهید.
- کودکان را از اجاق‌های داغ، شومینه و فر دور نگه دارید.
- هنگام خواب‌آلودگی و یا پس از مصرف قرص‌های آرام‌بخش و خواب‌آور، سیگار نکشید.
- غذاها و ابزار گرم را از لبه پیشخوان‌ها و میزها دور نگه دارید.
- در یک روز گرم، هنگام قرار دادن کودک خود در صندلی ماشین، مراقب گرم شدن بیش از حد فلزات و یراق‌آلات مربوطه باشید.
از پیشگیری تا درمان خانگی سوختگی درجه یک
دانستیم اکثر سوختگی‌های درجه یک، در عرض یک هفته بهبود می‌یابند. همچنین به‌طور کلی درمان خانگی برای سوختگی‌های درجه یک کافیست، مگر آنکه نوزادان و افراد مسن به آن دچار شده باشند، که در این صورت توصیه میشود با پزشک مشورت کنید. بدین منظور، شما می‌توانید از مشاوره پزشکی آنلاین و تلفنی اسنپ دکتر کمک گرفته و از این بابت به آرامش‌خاطر برسید. اما یادتان باشد که به حداقل رساندن قرارگیری در معرض نور مستقیم خورشید و پیروی از اقدامات استاندارد و رعایت نکات ایمنی، می‌تواند به جلوگیری از وقوع حادثه و سوختگی پوست کمک کند.
سلام برای سوختگی باکدام دکتر اسنپ باید مشاوره بگیرم ؟
سلام و وقت بخیر
شما می‌توانید بسته به نیاز خود با «متخصص طب اورژانس»، «متخصص سلامت پوست و مو» یا «متخصص جراحی پلاستیک و زیبایی» مشاوره آنلاین دریافت کنید.