آندوسکوپی چیست و چرا انجام می‌شود؟
آندوسکوپی به فرآیند بررسی داخلی بدن به وسیله یک لوله کوچک که دوربینی داخل آن قرار دارد (به نام آندوسکوپ) گفته می‌شود. این لوله از مجاری طبیعی بدن مانند دهان وارد می‌شود. آندوسکوپی معمولا در بیمارستان‌ها انجام می‌شود. پزشک در صورت مشاهده برخی نشانه‌ها ممکن است انواع مختلف آندوسکوپی را برای شما تجویز کند. بسته به نشانه‌هایی که دارید، آندوسکوپی‌های مختلفی برای بررسی بدن وجود دارد.
برخی از انواع آندوسکوپی عبارتند از:
- کولونوسکوپی: از طریق مقعد برای بررسی روده بزرگ
- کولپوسکوپی: از طریق واژن برای بررسی دهانه رحم
- سیستوسکوپی: از طریق مجرای ادراری برای بررسی مثانه
- گستروسکوپی: از راه دهان برای بررسی مری، معده و بخشی از روده کوچک
- هیستروسکوپی: از راه واژن برای بررسی داخل رحم
آندوسکوپی معده چیست و چرا انجام می‌شود؟
آندوسکوپی از معده (گستروسکوپی) به فرآیندی گفته می‌شود که لوله آندوسکوپ از راه دهان برای بررسی مری، معده و بخشی از روده کوچک وارد بدن شده و بخش بالایی سیستم گوارشی بررسی می‌شود. پزشکان از آندوسکوپی برای تشخیص، نمونه‌برداری و درمان بیماری‌های گوارشی به خصوص بیماری‌های معده و اثنی‌عشر استفاده می‌کنند.
اصطلاح پزشکی برای «آندوسکوپی از بخش بالایی سیستم گوارش»، ازوفاگوگسترودودنوسکوپی (esophagogastroduodenoscopy) نام دارد. نوع دیگری از آندوسکوپی سیستم گوارش (Endoscopic Retrograde Cholangiopancreaticography) یا به اختصار ERCP نام دارد که در آن از کیسه صفرا و پانکراس نیز تصویربرداری شده و برای نمونه‌برداری و فنرگذاری نیز استفاده می‌شود.
سونو آندوسکوپی یا EUS با تلفیق داده‌های سونوگرافی و آندوسکوپی، تصاویر دقیق و اطلاعات جامعی را از بخش بالایی سیستم گوارشی به پزشکان می‌دهد.
آندوسکوپی برای تشخیص چه مواردی انجام می‌شود؟
پزشکان برای بررسی موارد زیر آندوسکوپی را تجویز می‌کنند:
- درد معده
- زخم معده، ناراحتی‌های معده و مشکل در بلع غذا
- خونریزی سیستم گوارشی
- تغییر در دفع مدفوع (یبوست مزمن یا اسهال)
- پولیپ یا رشد توده‌های غیرطبیعی در روده بزرگ
هدف از انجام آندوسکوپی چیست؟
هدف اصلی پزشکان از بررسی بخش بالایی سیستم گوارشی شما، تشخیص و درمان بیماری‌هایی است که برای سیستم گوارشی پیش می‌آید. بخش بالایی سیستم گوارشی انسان شامل مری، معده و ابتدای روده کوچک یا دئودنوم (Duodenum) است.
هدف پزشکان از انجام آندوسکوپی را می‌توان اینگونه توصیف کرد:
- بررسی علت پدیدار شدن علائم بیماری‌های گوارشی: آندوسکوپی می‌تواند به تشخیص دلیل بروز مشکلات گوارشی مانند سوزش معده، حالت تهوع، استفراغ، درد شکم، مشکل در بلع غذا و خونریزی معده کمک کند.
- تشخیص زودهنگام بیماری‌ها: آندوسکوپی به پزشکان این فرصت را می‌دهد تا با نمونه‌برداری از سیستم گوارشی شما آزمایش‌هایی را برای تشخیص بیماری‌هایی که باعث کم‌خونی، خونریزی، التهاب یا اسهال می‌شوند، انجام دهند. همچنین کمک می‌کند تشخیص زودهنگام برخی سرطان‌های بخش بالایی سیستم گوارش نیز با سهولت انجام شود.
- درمان بیماری‌ها: از آندوسکوپ می‌توان برای سوزاندن یک رگ به منظور جلوگیری از خونریزی، باز کردن راه مری، بریدن یک پولیپ یا خارج کردن جسم خارجی استفاده کرد.
آیا آندوسکوپی عوارضی دارد؟
آندوسکوپی در کل فرآیند امنی است اما در حین انجام آن ممکن است مشکلاتی مانند موارد به وجود آید:
- زخم در جداره معده
- حساسیت به آرامبخش‌ها
- عفونت
- خونریزی
- پانکراتیت که نتیجه ERPC است
آمادگی‌های لازم برای آندوسکوپی
آماده‌سازی معده: برای بررسی بخش بالایی سیستم گوارشی (از طریق آندوسکوپی یا ERCP) باید پیش از انجام آن شش الی هشت ساعت ناشتا باشید. برای کولونوسکوپی، روده باید عاری از مدفوع باشد، به همین منظور مواد ملیّن را روز قبل از انجام کولونوسکوپی، مصرف کنید.
آرامبخش‌ها: برای بیشتر آندوسکوپی‌ها مصرف آرامبخش توصیه می‌شود. دلیل این امر آسایش و عدم ناراحتی برای بیمار است. این آرامبخش‌ها از طریق تزریق وریدی وارد بدن شده و شما را به خوابی سبک خواهد برد. بعد از انجام آندوسکوپی بیمار باید چند ساعتی تحت مراقبت باشد. عموما بیماران پس از یک ساعت از خواب بیدار می‌شوند اما به علت طولانی بودن اثر داروهای آرامبخش باید از رانندگی و فعالیت‌هایی که نیازمند هوشیاری کامل هستند تا یک روز پس از آندوسکوپی خودداری کرد. برای انجام آندوسکوپی اغلب زمانی از بیهوشی کامل استفاده خواهد شد که بیمار کودک باشد.
قطع مصرف دارو: باید قبل از انجام آندوسکوپی از مصرف برخی داروهای رقیق‌کننده خون خودداری کنید. دلیل این امر این است که حین انجام آندوسکوپی اگر نیاز به برداشتن بخش خاصی از بافت بدن باشد، این داروها ممکن است مانع بند آمدن خونریزی شوند. اگر دیابت، بیماری‌های قلبی و یا فشار خون بالا دارید، برای قطع داروهایتان با پزشک مشورت کنید.
حین انجام آندوسکوپی چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
حین انجام آندوسکوپی مراحل زیر رخ می‌دهند:
- برای انجام آندوسکوپی از شما خواسته می‌شود تا به پشت یا به پهلو دراز بکشید.
- نمایشگر‌های مختلفی برای بررسی علائم حیاتی به بدنتان متصل خواهد شد که ضربان قلب، اکسیژن و فشار خون شما را مرتب اندازه‌گیری خواهد کرد.
- داروی آرامبخش از طریق تزریق وریدی به شما تزریق خواهد شد که شما را به خوابی سبک خواهد برد.
- از اسپری‌های بی‌حس‌کننده برای بی‌حس کردن گلوی شما به منظور ورود لوله آندوسکوپ استفاده می‌شود.
- آندوسکوپ وارد دهان شما شده و از شما خواسته می‌شود تا لوله را قورت دهید. ممکن است فشار مختصری را احساس کنید اما دردی را حس نخواهید کرد.
- بعد از قورت دادن اسکوپ شما نمی‌توانید صحبت کنید. ممکن است بتوانید صداهایی مانند ناله را تولید کنید اما قادر به صحبت کردن نیستید. ورود این لوله مشکلی برای تنفس شما ایجاد نخواهد کرد.
- همانطور که لوله از طریق مری پایین می‌رود، دوربین کوچکی نیز از داخل آن وارد بدن می‌شود تا تصاویر را روی نمایشگر پزشک نمایش دهد. پزشک با مشاهده این تصاویر به دنبال هرگونه مورد غیرطبیعی در سیستم گوارشی شما خواهد بود. اگر مورد غیرطبیعی یافت شود، برای انجام آزمایش‌های بعدی از آن عکس‌برداری صورت خواهد گرفت.
- ممکن است مقداری هوا با فشار برای باز کردن راه لوله آندوسکوپ، به داخل مری شما دمیده شود. این کار باعث باز شدن راه لوله و بررسی ساده‌تر سیستم گوارشی می‌شود. ممکن است احساس تورم و بادکردگی کنید.
- پزشک در صورت نیاز، ابزار خاصی را برای نمونه‌برداری یا حذف پولیپ از داخل آندوسکوپ وارد بدن شما خواهد کرد. این عمل با کمک دوربین موجود در لوله صورت خواهد گرفت.
زمانی که آندوسکوپی به اتمام رسید، پزشک به آرامی لوله را از داخل دهان شما بیرون خواهد آورد. آندوسکوپی معمولا بین ۱۵ الی ۳۰ دقیقه به طول می‌انجامد.
مراقبت‌های بعد از آندوسکوپی
بعد از اتمام آندوسکوپی شما را به اتاق ریکاوری می‌برند. از شما خواسته می‌شود تا بنشینید یا دراز بکشید. ممکن است یک ساعت یا بیشتر در اتاق ریکاوری باشید. در طول این زمان پرستاران علائم حیاتی شما را بررسی می‌کنند.
زمانی که به خانه می‌روید ممکن است علائمی مانند نفخ معده، درد یا گلودرد را تجربه کنید. این علائم به مرور بهتر خواهند شد اما اگر از این علائم ناراحت هستید می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.
برای یک روز بعد از انجام آندوسکوپی بهتر است استراحت کنید. به علت استفاده از داروهای آرامبخش ممکن است هوشیار به نظر برسید اما سرعت واکنش شما کاهش پیدا کرده و قدرت قضاوت شما نیز دچار اختلال خواهد شد.
نتایج آندوسکوپی
سرعت دریافت گزارش آندوسکوپی به میزان پیچیدگی فرآیند بستگی دارد. اگر شما برای بررسی وجود زخم معده آندوسکوپی کرده باشید، گزارش آن بلافاصله پس از اتمام فرآیند به شما داده خواهد شد. اما اگر در طول آندوسکوپی، نمونه‌برداری نیز صورت گیرد ممکن است برای تحویل گزارش چند روزی را منتظر بمانید تا نتایج نمونه‌برداری آماده شود.
