طرحواره محرومیت هیجانی؛ دلایل بروز، نشانه‌ها و روش‌های درمان

آیا اغلب احساس می‌کنید نیازهای عاطفی شما نادیده گرفته شده است؟ آیا تاکنون فقدان پیوند عاطفی با دیگران و احساس پوچی را به نحوی تجربه کرده‌اید که از توضیح دادن آن عاجز باشید؟ اگر چنین است، ممکن است به طرحواره محرومیت هیجانی (Emotional Deprivation Schema) دچار باشید. این طرحواره تحت عنوان طرحواره بازداری هیجانی یا محرومیت عاطفی نیز شناخته می‌شود. در این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر، توضیحات کامل‌تری می‌کنیم که می‌تواند پاسخگوی پرسش‌های شما در این زمینه باشد.

دلیل بروز طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟

محرومیت هیجانی یک طرحواره ناسازگار اولیه (EMS) است. داشتن این طرحواره به این معنی است که فرد فکر می‌کند که نیازهای او برای مراقبت، ابراز محبت، همدلی و یا محافظت هرگز به طور کامل برآورده نمی‌شود. این باور به یک پیشگویی و نوعی انتظار تبدیل شده و می‌تواند احساس تنهایی و عدم حمایت را در فرد ایجاد کند. 

طرحواره محرومیت هیجانی در دوران کودکی و در زمانی ایجاد می‌شود که مراقبان اولیه کودک یعنی والدین، با نیازهای او هماهنگ نباشند. درست مانند نحوه شکل‌گیری دلبستگی ناایمن، والدین ممکن است نیازهای کودک مانند محبت، همدلی یا محافظت را درک نکنند یا ممکن است نشانه‌های اضطرابی کودک را به مشکل دیگری مرتبط سازند.

از طرف دیگر، والد ممکن است نیاز کودک خود را به درستی شناسایی کند اما منابع مورد نیاز برای برآورده کردن آن‌ها را نداشته باشد (برای مثال به دلیل بیماری روانی یا طرحواره‌های ناسازگار والد).

علاوه بر این، نمی‌توانیم بگوییم که والدین فرد مبتلا به طرحواره بازداری هیجانی، حتما او را نادیده گرفته‌اند؛ بلکه ممکن است کودک بنا به شرایط زندگی و تجربیات خود نیاز بیشتری به محافظت و شنیده شدن را احساس کند و در صورت برآورده نشدن این نیازها، نشانه‌هایی را از خود بروز دهد.

نشانه‌های طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟

آثار طرحواره محرومیت عاطفی می‌تواند بسیار گسترده باشد و افراد را هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل وضعیت‌ حاد این طرحواره می‌تواند به یک اختلال روانی تبدیل شود. سه حالت مختلف از محرومیت هیجانی وجود دارد که می‌تواند بر نحوه تفکر و احساس دیگران در مورد فرد تاثیرگذار باشد:

• ممکن است فرد در دوران کودکی از عشق و محبت بی‌نصیب مانده باشد.
• ممکن است از همدلی محروم شده باشد.
• ممکن است کسی را نداشته باشد که برای حمایت به او تکیه کند.

در ادامه نشانه‌‌های طرحواره محرومیت هیجانی را در دوران کودکی و بزرگسالی شرح می‌دهیم.

محرومیت هیجانی در دوران کودکی

محرومیت هیجانی در کودکی معمولا به صورت احساس تنهایی، افسردگی و یا اضطراب ظاهر می‌شود. کودک مبتلا به این طرحواره به دلیل نادیده گرفتن نیازهای خود توسط والدین، معتقد است که خواسته‌های او بی‌اهمیت‌اند و قرار نیست نیازهای او برآورده شود. در نتیجه کودکان دارای طرحواره بازداری هیجانی احساس تنهایی یا پوچی می‌کنند. محرومیت شدید عاطفی در دوران نوزادی می‌تواند اختلالاتی را در رشد کودک ایجاد کند که اغلب جبران‌ناپذیر هستند.

محرومیت هیجانی در بزرگسالی

در کنار احساس تنهایی، افسردگی و اضطراب، طرحواره محرومیت هیجانی در بزرگسالی ممکن است به شکل بی‌اهمیت نشان دادن نیازهای ذاتی ظاهر شود. افراد دارای این طرحواره ممکن است این دیدگاه را داشته باشند که افراد قوی نیازهای عاطفی ندارند. بنابراین، سعی می‌کنند توقعات خود را پایین بیاورند، از صحبت کردن در مورد احساسات و نیازهای خود اجتناب کنند و رفتاری متفاوت با آنچه در درون خود دارند داشته باشند. چنین افرادی ممکن است به مشکلاتی مانند اختلالات غذا خوردن یا سوء مصرف مواد دچار شوند.

روش‌های ناسالم مقابله با طرحواره بازداری هیجانی

فرد مبتلا به طرحواره محرومیت هیجانی، ممکن است برای مقابله با مشکلات و باورهای غلط خود به یکی از سه روش اجتناب، جبران بیش از حد یا تسلیم شدن روی بیاورد. در ادامه درباره این راهکارهای دفاعی ناسالم توضیحاتی را ارائه داده‌ایم.

اجتناب

برخی از افراد دارای طرحواره محرومیت عاطفی از شرایطی که طرحواره آن‌ها را تحریک می‌کند، دوری می‌کنند. برای مثال، از برقراری رابطه اجتناب می‌کنند؛ چرا که فکر می‌کنند نیازهای آن‌ها برآورده نمی‌شود، یا در صورت وارد شدن به یک رابطه ممکن است از صحبت کردن در مورد نیازهای خود صرف نظر کنند تا به نحوی از ناامیدیِ پس از برآورده نشدن نیازها پیشگیری کنند.

جبران بیش از حد

برخی از افراد مبتلا به طرحواره محرومیت هیجانی با عمل کردن برخلاف باورهای خود، بیش از حد باورهایشان را جبران می‌کنند. برای مثال، چنین افرادی ممکن است به‌طور وابسته رفتار کنند، نیازهای خود را با صدای بلندتر و قاطعانه‌تر بیان کنند و احتمالا دیگران را به خاطر احساسات منفی خود سرزنش کنند.

جبران بیش از حد ممکن است باعث شود که فرد احساس ناخوشایندی داشته باشد و آسیب‌پذیر شود. چرا که این عمل بر خلاف طرحواره او است. این ناراحتی به تنهایی می‌تواند منجر به این احساس شود که رفتار او درست نبوده و مستحق نادیده گرفتن است. این احساس به تقویت نشانه‌های طرحواره کمک می‌کند.

علاوه بر این، اگر جبران بیش از حد برای برآورده نشدن نیازهای فرد برای جذب محبت، همدلی یا محافظت کارساز نباشد، می‌تواند به تقویت طرحواره بیشتر دامن بزند. سپس این تصور برای فرد ایجاد می‌شود که هر کاری که انجام دهد نیازهای او نادیده گرفته می‌شود.

تسلیم شدن

فرد مبتلا به طرحواره محرومیت هیجانی ممکن است تسلیم باورهای دشوار ناشی از طرحواره شود. به این معنی که عمیقا تسلیم می‌شود و باور می‌کند که عزیزانش نیاز او به عشق، همدلی یا امنیت را برآورده نمی‌کنند. حتی ممکن است جذب افرادی شود که به وضوح قادر به برآوردن نیازهای عاطفی او نیستند؛ بنابراین با عمل به روشی که این ایده را تقویت می‌کند که دیگران به او اهمیت نمی‌دهند، آینده روابط خود را پیشگویی می‌کند.

درمان طرحواره بازداری هیجانی

تغییر و جایگزینی طرحواره‌های ناسازگار با رفتارهای سالم دشوار است؛ چرا که این طرحواره‌ها بیشتر بر اساس احساسات بنا شده‌اند تا منطق. با این حال، با گذشت، ثبات و دریافت خدمات درمانی مناسب، دستیابی به تغییرات مثبت امکان‌پذیر است. طرحواره‌درمانی از تکنیک‌های مختلفی برای پرداختن به طرحواره‌های ناسازگار استفاده می‌کند که بیشتر بر تجربیات اولیه دوران کودکی تمرکز دارد. در ادامه راهکارهایی را برای بهبود نشانه‌های طرحواره محرومیت هیجانی ارائه داده‌ایم.

با طرحواره آشنا شوید

افراد دارای طرحواره محرومیت عاطفی، به برآورده نشدن نیازهای خود عادت دارند. علاوه‌براین، بسیاری از این افراد ممکن است متوجه نشوند که چرا این احساس را دارند و یا حتی متوجه هیچ مشکلی نباشند. اولین گام برای غلبه بر طرحواره محرومیت هیجانی، این است که از چیستی و تاثیر آن بر سلامت روان آگاه شوید.

مراقب روابط خود باشید

از خود بپرسید که آیا افراد نزدیک به شما در تقویت نشانه‌های طرحواره نقشی دارند یا خیر. در صورت لزوم در فهرست دوستان و آشنایان خود تغییراتی ایجاد کرده و با افرادی که نیازهای شما را نادیده می‌گیرند، قطع رابطه کنید. سعی کنید اطراف خود را با افرادی احاطه کنید که به شما کمک می‌کنند تا احساس دوست‌ داشته شدن، درک شدن و امنیت داشته باشید.

انتظارات خود را از افراد ارزیابی کنید

افراد مبتلا به طرحواره محرومیت هیجانی ممکن است دید واقع‌بینانه‌ای به نیازهای خود نداشته باشند. برآورده نشدن نیازهای عاطفی شما برای مدت طولانی می‌تواند به این معنی باشد که نیازهایتان بیشتر از آن چیزی است که دیگران می‌توانند واقع‌بینانه برآورده کنند. سعی کنید این موضوع را درک کنید که افراد محبت و همدلی خود را از شما دریغ نمی‌کنند؛ بلکه معمولا آنچه را که می‌توانند و با موقعیت آن‌ها تناسب دارد ارائه می‌دهند. 

احساسات خود را درک کنید

با مشاهده رفتارهای خود از بیرون می‌توانید حدس بزنید که به طرحواره محرومیت هیجانی مبتلا هستید یا خیر. ممکن است ناراحت‌کننده باشد، اما سعی کنید احساسات خود را همانطور که هستند تجربه کنید. به هیچ عنوان بنابر تربیت و عقاید اشتباه، آن‌ها را کنار نگذارید و نادیده نگیرید. بدانید که تجربه احساسات و پذیرش آن‌ها نشانه شجاعت است و نه ضعف. اگر شریک زندگی یا دوستان نزدیکی دارید، سعی کنید در مورد احساس خود و آنچه از آن‌ها انتظار دارید، صحبت کنید. این کار را به تدریج انجام دهید و با چیزی کوچک شروع کنید. به عنوان مثال می‌توانید به شریک زندگی خود بگویید که «گرفتن دست‌های تو هنگام قدم زدن به من احساس عشق و امنیت می‌دهد. امکانش هست که بیشتر این کار را انجام دهیم؟»

به روان‌درمانگر مراجعه کنید

طرحواره‌درمانی رویکردی کاربردی برای درمان مشکلات مربوط به سلامت روان است. اگر علائم مربوط به طرحواره محرومیت هیجانی را در خود می‌بینید، بهتر است با یک درمانگر با رویکرد طرحواره‌درمانی مشورت کنید. درمانگر با بررسی نشانه‌های شما و با هدف قرار دادن تجربیات شما در دوران کودکی می‌تواند تشخیص دهد که به کدام طرحواره مبتلا هستید. همچنین تست‌هایی برای بررسی ابتلا به طرحواره‌ها وجود دارد که تراپیست با مشاهده نتایج آن‌ها می‌تواند طرحواره‌های ناسازگار را تشخیص دهد. با شناسایی طرحواره‌ها منشاء رفتارهای مخرب و اختلال‌ها مشخص می‌شود و می‌توانید در مسیر بهبود قدم بگذارید.

سخن پایانی

طرحواره‌‌های ناسازگار می‌توانند تمامی جوانب زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهند. طرحواره محرومیت هیجانی که در این مطلب به آن پرداختیم، یکی از پرچالش‌ترین طرحواره‌ها است و اختلالات متعددی را در روابط دوستانه و عاطفی فرد ایجاد می‌کند. با شناخت و درک احساسات خود تا حد خوبی می‌توانید علائم این طرحواره را کنترل کنید. مراجعه به یک روان‌درمانگر مجرب با رویکرد طرحواره درمانی نیز در این زمینه مفید است.

اسنپ دکتر امکان ویزیت آنلاین با مشاورین برجسته را فراهم کرده است. بنابراین شما می‌توانید در محیط امن خانه با پزشکان متخصص و مجرب با رویکردهای درمانی متنوع در ارتباط باشید. فقط کافی است اپلیکیشن اسنپ را نصب کرده و وارد اسنپ دکتر شوید.