دلایل ورم پا چیست؟
احتمالا شما هم گاهی تجربه کرده‌اید که موقع پوشیدن جوراب و کفش احساس می‌کنید که جوراب و کفش‌تان برایتان تنگ شده و پاهایتان را اذیت می‌کند. واقعیت این است که پای شما بزرگ نشده، فقط متورم شده و ورم کرده است. مخصوصا در سفرهای طولانی جاده‌ای یا هوایی، وقتی برای مدت زیادی یک‌جا نشسته‌اید و پاهایتان از صندلی آویزان است، دردناک و متورم می‌شوند. ممکن است از معلم و استاد یا آرایشگر‌تان هم بشنوید که پاهایش به‌دلیل سرپا ماندن زیاد ورم کرده و درد می‌کند. ورم پا یک مشکل سلامتی شایع است که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از نشستن و ایستادن طولانی‌مدت ساده گرفته تا بیماری‌های جدی و مزمن. در این مقاله از وبلاگ اسنپ‌دکتر می‌توانید با تمام مواردی که باعث ورم پا می‌شوند آشنا شوید و درباره روش‌های مختلف درمان خانگی و دارویی تورم پاها هم بخوانید.
منظور از ورم پا چیست؟
ورم پا در واقع تورمی است که به‌دلیل گیر افتادن مایعات بیش از حد در بافت‌های بدن ایجاد می‌شود. این عارضه بیشتر در مچ پا، پا و ساق پا رخ می‌دهد. اما ممکن است در دست‌ها، صورت یا هر قسمت دیگری از بدن هم دیده شود. معمولا تجمع مایعات یا اِدِم (Edema) زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی کوچک بدن، که به‌عنوان مویرگ‌ها نیز شناخته می‌شوند، مایع نشت کنند. این مایع در بافت‌های مجاور جمع می‌شود و تورم به‌وجود میآورد.
علت ورم پا چیست؟
گفتیم که تورم در مچ پا، پاها و پاها بیشتر به‌دلیل تجمع مایع در این نواحی ایجاد می‌شود. مثلا اگر یک روز برای ساعت‌های طولانی روی پاهای خود بایستید یا برای مدت طولانی بنشینید، ممکن است پاهایتان به همین دلیل متورم شود.
به‌طور کلی دلایل ورم پا عبارتند از:
- ایستادن یا نشستن در یک حالت برای مدت طولانی
- خوردن بیش از حد غذای شور
- اضافه وزن داشتن
- نزدیک بودن زمان پریود
- بارداری، مخصوصا در سه ماهه سوم
البته گاهی هم ورم پا یا ادم به‌دلیل التهاب و زمانی که بافت‌های پاهای شما تحریک و متورم می‌شوند اتفاق می‌افتد. مثلا ممکن است به‌دلیل یک آسیب مثل کشیدگی یا رگ به رگ شدن پا، شکستگی استخوان، پارگی تاندون یا رباط پا یا نیش حشرات باشد.
داروهایی که باعث تورم پا می‌شوند
ورم پا همچنین می‌تواند ناشی از عوارض جانبی برخی داروها باشد. داروهایی که به احتمال زیاد باعث تورم پاها می‌شوند عبارتند از:
- داروهای قلبی به نام مسدودکننده‌های کانال کلسیم، مثل آملودیپین (Norvasc)، نیفدیپین (Adalat CC، Afeditab CR، Nifediac CC، Nifedical XL، Procardia)
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) از جمله آسپرین، سلکوکسیب (Celebrex)، ایبوپروفن و ناپروکسن یا گاباپنتین و پرگابالین
- برخی داروهای دیابت مثل Actos و Avandia یا تیازولیدین دیون‌ها مانند پیوگلیتازون
- داروهای هورمونی حاوی استروژن یا پروژسترون
- برخی از داروهای ضد افسردگی
اگر این داروها را مصرف می‌کنید و تورم در پاها اذیت‌تان می‌کند، موضوع را به پزشک‌تان بگویید. احتمالا با یک تغییر کوچک در مقدار مصرف دارو یا حتی استفاده از داروهای مشابه مشکل حل می‌شود.
بیماری‌هایی که پاها را متورم می‌کنند
گاهی اوقات ورم پا می‌تواند نشانه یک بیماری جدی‌تر باشد. یعنی برخی بیماری‌ها و مشکلات پزشکی هم می‌تواند منجر به ایجاد مایع اضافی یا ادم در یک پا یا هر دو پا شوند، مانند:
نارسایی احتقانی قلب: این بیماری باعث می‌شود یک یا هر دو حفره پایینی قلب پمپاژ خون را به‌خوبی انجام ندهند. در نتیجه، گردش خون در قسمت‌های مختلف بدن به‌‌درستی اتفاق نمی‌افتد و همین باعث تجمع مایعات در قسمت‌های مختلف بدن به خصوص در پاها، مچ پاها و پاها شده و تورم به‌وجود میآورد.
آسیب کبدی: آسیب کبدی ناشی از سیروز می‌تواند باعث تجمع مایع در نواحی مختلف بدن ازجمله در معده و پاها شود.
بیماری کلیوی: در بیماری کلیوی طولانی‌مدت، کلیه دیگر به‌خوبی کار نمی‌کند و به‌جای فیلتر کردن آب و مواد زائد از خون، مایعات در بدن جمع می‌شود. ادم مرتبط با بیماری کلیوی معمولا در پاها و اطراف چشم‌ها ایجاد می‌شود.
آسیب کلیه: آسیب به رگ‌های خونی کوچک و فیلترکننده در کلیه‌ها می‌تواند منجر به سندرم نفروتیک شود. در سندرم نفروتیک، کاهش سطح پروتئین در خون ممکن است باعث ادم شود.
ضعف یا آسیب دیدن وریدهای پا: این بیماری که به‌نام نارسایی مزمن وریدی شناخته می‌شود، به دریچه‌های یک طرفه پا آسیب می‌رساند. دریچه‌های یک طرفه جریان خون را در یک جهت حفظ می‌کنند. آسیب به این دریچه‌ها باعث می‌شود خون در سیاهرگ‌های پا جمع شود و تورم به‌وجود بیاید.
ترومبوز ورید عمقی (Thrombosis) یا DVT: تورم ناگهانی در یک پا همراه با درد در ماهیچه ساق پا می‌تواند به دلیل لخته شدن خون در یکی از وریدهای پا باشد. این لخته ممکن است جدا شود و به ریه شما برود. بنابراین DVT فورا به کمک پزشکی نیاز دارد.
مشکلات سیستمی در ارگان‌هایی از بدن که مایع اضافی را از بافت‌ها پاک می‌کند: مثلا اگر سیستم لنفاوی بدن آسیب ببیند، ممکن است عدم کارکرد درست این ارگان یا برداشتن غدد لنفاوی با جراحی باعث تورم پاها شود.
کمبود شدید و طولانی‌مدت پروتئین: سوء تغذیه شدید پروتئینی و کمبود شدید پروتئین در رژیم غذایی در طول زمان می‌تواند منجر به ادم شود.
نقرس: تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفاصل که معمولا به‌دنبال نوشیدن خوردن غذاهای چرب و گوشت اتفاق می‌افتد نیز باعث تورم در پاها می‌شود.
بورسیت زانو (Bursitis): التهاب در کیسه‌‌های پر از مایع در زانو (بورس یا Bursa) که به‌عنوان بالشتکی بین استخوان و ماهیچه، پوست یا تاندون عمل می‌کند هم ممکن است ورم پاها را به‌دنبال داشته باشد.
استئوآرتریت: نوعی ساییدگی و پارگی آرتریت که باعث فرسایش غضروف می‌شود هم ممکن است با تورم پاها خودش را نشان دهد.
آرتریت روماتوئید: در این بیماری سیستم ایمنی بدن به بافت‌های مفاصل حمله می‌کند و باعث التهاب در مفاصل می‌شود. در نتیجه التهاب مفصل‌ها نیز پاها ممکن است متورم شوند.
علاوه بر این‌ها اختلالات تیروئید، برخی عفونت‌ها، واکنش‌های آلرژیک شدید، آپنه انسدادی خواب و پرتودرمانی هم می‌تواند باعث ادم و تورم در پاها شود.
ورم پا چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
برای تشخیص علت ادم و تورم پاها، معمولا پزشک یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و در مورد سابقه پزشکی سوال می‌پرسد. احتمالا همین برای کشف علت تورم و تجویز راه‌های درمان کافی باشد. گاهی اوقات هم، تشخیص علت تورم در پاها ممکن است نیاز به آزمایش خون، معاینه اولتراسوند، بررسی وضعیت ورید یا موارد دیگر داشته باشد.
علائم ورم پا کدامند؟
به‌طور کلی ادم (Edema) باعث تجمع مایع در زیر پوست و در نهایت تورم قابل مشاهده می‌شود. علائم ادم در پاها هم عبارتند از:
- مچ پا یا پاها متورم یا پف کرده است.
- احساس سنگینی پا.
- پوست ناحیه متورم، کشیده و براق به نظر می‌رسد.
- تغییر در رنگ پوست، ناراحتی، سفتی و فرورفتگی هنگام فشار دادن روی پوست ناحیه متورم.
ورم پا چه عوارضی دارد؟
اگر ورم پا درمان نشود، می‌تواند عوارض متعددی ایجاد کند، از جمله:
- افزایش تورم و دردناکتر شدن پاها
- سخت‌‌شدن راه رفتن و کاهش تحرک
- کاهش گردش خون در ناحیه متورم
- افزایش خطر عفونت در ناحیه متورم
- افزایش خطر ابتلا به زخم‌های پوستی
- خارش شدید پوستی در ناحیه متورم که به‌دلیل بیش از حد کشیده شدن پوست است
- ایجاد زخم یا اسکار بین لایه‌های بافت ناحیه متورم
- کم شدن توانایی شریان‌ها، سیاهرگ‌ها، مفاصل و ماهیچه‌های پا برای کشش
طبیعی است که اگر دلیل ورم پا بیماری‌های زمینه‌ای گفته باشد و این علت زمینه‌ای درمان نشود، می‌تواند عوارض خاص خود را ایجاد کند.
چند روش درمان خانگی برای بهبود ورم پا
تورم در مچ پا، پا یا ساق پا اغلب خود‌به‌خود از بین می‌رود. مخصوصا اگر تورم به‌دلیل سر پا ایستادن یا نشستن‌های طولانی باشد. با این حال همیشه ترفندها و کارهای ساده‌ای وجود دارد که می‌توانید با انجام آنها به بهتر شدن تورم در پاها و کاهش درد آن کمک کنید:
- مصرف غذاهای شور را کاهش دهید.
- برای بهبود جریان خون، ورزش‌های ملایمی مانند پیاده‌روی انجام دهید.
- در ماشین‌سواری‌های طولانی، تا جایی که می‌توانید مرتب موقعیت خود را تغییر دهید و برای استراحت توقف کنید.
- هنگامی که در هواپیما هستید، چندین بار از صندلی خود بلند شوید و تا آنجا که ممکن است حرکت کنید.
- تا جایی که می‌توانید پاها یا ناحیه متورم را روی صندلی یا بالش قرار دهید تا بالاتر از سایر بخش‌های بدن باشد. شب و موقع خواب نیز می‌توانید یک بالش زیر پاهای خود قرار دهید تا پاهای متورم بالاتر از قلب قرار بگیرند.
- کفش‌های پهن و راحت با پاشنه کم و کفی نرم بپوشید. همچنین از پوشیدن لباس‌های تنگ به‌خصوص در اطراف ران خودداری کنید.
- برای جلوگیری از عفونت پاها را بشویید، خشک کنید و پوست ناحیه متورم را مرطوب و چرب کنید. پوست خشک و ترک خورده بیشتر در معرض خراش، بریدگی و عفونت است.
برای کاهش تورم همچنین می‌توانید این درمان‌های خانگی را هم امتحان کنید:
- از جوراب‌های مخصوص استفاده کنید
اگر ادم باعث تورم در پاها شده است، پوشیدن جوراب‌های فشاری ممکن است به کاهش تورم کمک کند. این جوراب‌ها به بافت ناحیه متورم فشار وارد کرده و از تجمع مایعات بیشتر جلوگیری می‌کنند. مخصوصا برای افراد باردار، پوشیدن جوراب ساق بلند در طول سفر هوایی و زمینی که نیاز به نشستن‌های طولانی‌مدت دارد ممکن است کمک‌کننده باشد.
- آب کافی بنوشید و هیدراته بمانید
شاید منطقی به‌نظر نرسد، اما نوشیدن آب بیشتر در واقع به‌خلاص شدن از شر آب اضافی که باعث تورم در بدن می‌شود کمک می‌کند. از طرف دیگر، زمانی که بدن به‌طور منظم آب کافی دریافت نمی‌کند، می‌خواهد آب بیشتری برای جبران کمبود مایعات در بافت‌ها نگه دارد. بهتر است هر دو ساعت یک لیوان آب بنوشید و در کنارش سعی کنید میزان نمک و کربوهیدرات‌هایی که در طول روز می‌خورید را محدود کنید.
- حمام نمک بگیرید
می‌توانید برای شل شدن عضلات و کاهش تورم، پاهای خود را به مدت 15 تا 20 دقیقه در آب ولرم حاوی نمک اپسوم قرار بدهید. اگر وان ندارید، سعی کنید یک سطل به اندازه کافی بزرگ پیدا کنید که حداقل یک پا در آن جا قرار گیرد و آب، پاهای شما را تا زانو بپوشاند.
- ماساژ را امتحان کنید
ماساژ ناحیه متورم هم می‌تواند به خروج مایع اضافی از آن ناحیه کمک کند. اگر به ماساژ درمانگر دسترسی ندارید، خودتان هم می‌توانید ماساژ را به تنهایی در خانه انجام دهید. پاهای خود را به سمت بالا و در جهت قلب خود مالش دهید یا نوازش کنید. حواستان باشد فشار در ماساژ باید به‌اندازه کافی محکم باشد اما دردناک نباشد.
درمان پزشکی برای ورم پا شامل چه مواردی می‌شود؟
برای درمان تورم یا ادمی که خود‌به‌خود از بین نمی‌رود باید از پزشک کمک بگیرید. در واقع درمان تورم‌های مزمن به علت آنها بستگی دارد و ممکن است به دارو نیاز داشته باشد.
مثلا داروهایی که به بدن کمک می‌کنند تا از شر مایعات بیش از حد از طریق ادرار خلاص شود، می‌توانند اشکال بدتر ادم را درمان کنند. یکی از رایج‌ترین این قرص‌های آب که به‌عنوان دیورتیک نیز شناخته می‌شود، فوروزماید (لاسیکس) است. البته برای استفاده از این قرص حتما از پزشک مشورت بگیرید.
همچنین برخی داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن هم می‌توانند به کاهش تورم و درد ناشی از التهاب کمک کنند. البته همان‌طور که اشاره شد گاهی خود همین داروها باعث تورم در پاها می‌شوند. پس حتما درباره استفاده از آنها از پزشک بپرسید. معمولا اگر ادم و تورم پاها به‌دلیل استفاده از داروهای خاصی باشد، ممکن است پزشک دوز دارو را تغییر دهد یا به‌دنبال داروی دیگری باشد که باعث ورم پا نشود.
علاوه بر این‌ها برخی از پزشکان می‌گویند اضافه کردن منیزیم به‌عنوان یک ماده معدنی خوب به‌رژیم غذایی می‌تواند به بهبود تورم دردناک در پاها کمک کند. باز هم قبل از مصرف مکمل‌های جدید از جمله منیزیم با پزشک خود صحبت کنید. زیرا برخی از این مکمل‌ها ممکن است با سایر داروها تداخل داشته باشند.
در نهایت اگر تورم به‌دلیل بیماری مزمن به‌وجود آمده باشد فقط درمان پزشکی و کنترل بیماری می‌تواند تورم را بهتر کند.
چه زمانی باید برای تورم پا به پزشک مراجعه کرد؟
علائم تورم پاها معمولا پس از استراحت و درمان خانگی بهبود پیدا می‌کنند. اما اگر تورم پس از درمان در خانه به‌مدت چند روز ادامه پیدا کرد، یا اگر بدتر شد، باید به پزشک مراجعه کنید. به‌خصوص اگر درد و تورم فقط در یک طرف باشد. در این حالت تورم پاها می‌تواند نشانه‌ای از عوارض جدی پزشکی مانند لخته خون در عمق ورید (ترومبوز ورید عمقی یا DVT) باشد.
همچنین اگر تورم پاها ناگهان بدتر و دردناکتر شد یا با درد قفسه سینه، تنفس سخت و ضربان قلب نامنظم همراه بود، فورا به‌دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. این تورم ممکن است نشانه‌ای از ادم ریوی باشد که یک وضعیت پزشکی جدی محسوب می‌شود و در آن حفره‌های ریه پر از مایع می‌شوند.
علاوه بر این‌ها اگر باردار هستید و دچار تورم ناگهانی در پاهای خود شده‌اید حتما به پزشک مراجعه کنید. این تورم می‌تواند باعث فشار خون بالا و احتمالا دفع پروتئین در ادرار شود. پزشک باید فشار خون، آزمایش ادرار و آزمایش خون شما را برای نظارت بر پره اکلامپسی بررسی کنند.
