۱۰ علائم هشداردهنده افسردگی شدید + انواع روش‌های درمان

«افسردگی» توصیف کننده وضعیتی از سلامت روان است که فرد در آن احساس غم یا کرختی داشته و تحت‌تاثیر آن کارکردهای روزانه‌اش مختل می‌شوند. این وضعیت طیف گسترده‌ای از خفیف تا شدید را در بر می‌گیرد. کسب اطلاع در مورد علائم هشدار‌دهنده امری بسیار با اهمیت است؛ افسردگی در شرایط حاد می‌تواند زندگی فرد را تحت‌تأثیر شدید قرار داده و حتی او را به سمت خودکشی پیش ببرد. ما در این مطلب از وبلاگ اسنپ دکتر، شما را با علائم هشدار‌دهنده افسردگی شدید و راه‌های درمان آن آشنا می‌کنیم. هدف این مقاله افزایش آگاهی عمومی درباره افسردگی شدید، علائم و نشانه‌های آن است که می‎‌تواند به شناخت بهتر افراد از این بیماری کمک کند. با این حال، فقط یک روانشناس یا متخصص سلامت روان می‌تواند درباره ابتلا افراد به افسردگی و سطح این بیماری اظهار نظر کند. 

علائم هشداردهنده افسردگی شدید چیست؟

افسردگی یکی از اختلالات شایع سلامت روان است که شدت آن می‌تواند متفاوت باشد. در نوع خفیف، فرد ممکن است با علائمی مانند غم، زودرنجی، عصبانیت و خستگی که هفته‌ها یا بیشتر ادامه دارند، دست‌و‌پنجه نرم کند. این نوع افسردگی می‌تواند بر زندگی روزمره و روابط اجتماعی فرد مبتلا تأثیر منفی بگذارد.

اما در موارد شدید، علائم می‌توانند ناتوان‌کننده باشند؛ از جمله کاهش شدید اشتها و وزن، اختلالات خواب و افکار مکرر مرگ یا خودکشی. افسردگی شدید می‌تواند کار کردن، درس خواندن، مراقبت از خود و رسیدگی به خانواده را دشوار کند. اگر هر یک از این علائم را در خود مشاهده کردید، مهم است که فوراً به دنبال درمان باشید.

علائم افسردگی شدید

مشکل در خواب (بی‌خوابی):

افراد افسرده اغلب با بی‌خوابی مواجه‌اند. نگرانی‌ها ممکن است باعث بیداری شبانه شوند. کم‌خوابی می‌تواند احساس ناراحتی را بیشتر کند.

خواب بیش‌ازحد:

خواب ممکن است راهی برای فرار از احساسات باشد. در صورت ابتلا به افسردگی شدید، ممکن است بیشتر از حد معمول در رخت‌خواب بمانید. افسردگی همچنین می‌تواند باعث خستگی بدون دلیل جسمی یا اختلالاتی مثل آپنه خواب شود که خواب‌آلودگی در طول روز را به همراه دارد. 

تحریک‌پذیری:

زودرنجی و عصبانیت از علائم اصلی افسردگی، به‌ویژه در نوجوانان و کودکان است. البته این مورد اگر تنها دیده شود، می‌تواند ناشی از اضطراب یا اختلالات خلقی دیگر باشد. تحریک‌پذیری همچنین می‌تواند ریشه ژنتیکی یا خانوادگی داشته باشد و بر روابط شخصی، تحصیلی و شغلی اثر بگذارد.

بی‌علاقگی به فعالیت‌های لذت‌بخش گذشته:

ناتوانی در لذت بردن از زندگی (آنهدونیا) یکی از علائم شایع افسردگی است. اختلال در تعادل نوروترنسمیترها (شامل سروتونین، نوراپی نفرین و دوپامین) از دلایل احتمالی آن است. 

احساس ناامیدی:

افسردگی می‌تواند حس بی‌پناهی و ناامیدی ایجاد کند. این حس باعث تشدید افسردگی و حتی ترک درمان می‌شود و خطر خودکشی را افزایش می‌دهد.

افکار مداوم درباره اتفاقات منفی:

نگرانی‌های بیش‌ازحد، نشانه‌ای از افسردگی است. اگر مدام تصور می‌کنید اتفاق بدی در راه است، این افکار می‌توانند اضطراب و افسردگی را شدیدتر کنند.

افکار مرگ یا خودکشی:

اگرچه همه افراد افسرده به خودکشی فکر نمی‌کنند، اما احساس بی‌ارزشی و ناامیدی می‌تواند این افکار را تقویت کند. در صورت بروز چنین افکاری، حتماً از کمک تخصصی استفاده کنید.

ناتوانی در مراقبت از خود:

افسردگی می‌تواند انگیزه انجام کارهای روزمره مثل غذا خوردن، استحمام یا مراقبت از خانواده را از بین ببرد.

افسردگی شدید با علائم روان‌پریشی (سایکوز):

در موارد شدید و نادر، اختلال افسردگی شدید ممکن است با نشانه‌های روان‌پریشی همراه شود (Diagnosis: Major Depressive Disorder with Psychotic Features) در این حالت، علائمی مانند توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند) و هذیان (باورهای نادرست) بروز می‌کند.

علائم افسردگی شدید در نوجوانان

افسردگی در نوجوانان می‌تواند متفاوت از بزرگسالان ظاهر شود. علائم شایع شامل:

• زودرنجی و پرخاشگری
• پرخوابی یا پرخوری
• شکایت‌های جسمی مثل سردرد و دل‌درد
• تهدید به فرار از خانه
• حساسیت بالا به انتقاد یا شکست
• مصرف مواد مخدر یا الکل

علائم جسمی افسردگی شدید

افسردگی ممکن است باعث دردهایی شود که منشاء روانی دارند و علت زیستی مشخصی ندارند، مانند:

• یبوست
• کمردرد، دل‌درد و سایر دردهای مبهم
• کاهش میل جنسی
• کاهش یا افزایش وزن
• کندی در حرکات یا گفتار

عوامل خطر خودکشی

داشتن عوامل خطر به‌تنهایی به معنای بروز افکار خودکشی نیست. در کنار افسردگی یا سایر اختلالات روانی، موارد زیر می‌توانند خطر را افزایش دهند:

• سوءمصرف مواد یا سابقه اقدام به خودکشی
• سابقه خودکشی در خانواده
• درد مزمن یا بیماری جدی
• استرس‌های مزمن (مانند مشکلات قانونی، بیکاری، زورگویی یا تبعیض)
• سابقه سوءرفتار یا تروما در کودکی 

چه زمانی علائم افسردگی شدید یک وضعیت اورژانسی هستند؟

خطر اقدام به خودکشی در افراد دچار افسردگی شدید یک خطر جدی است. در سال ۲۰۲۲، بیش از ۴۹ هزار  نفر در آمریکا بر اثر خودکشی جان باختند که حدود نیمی از این افراد، مبتلا به افسردگی یا سایر اختلالات روانی بودند. آمار دقیقی از تعداد خودکشی‌ها در ایران وجود ندارد. نیروی انتظامی در آخرین گزارش خود در سال ۱۴۰۲ نرخ خودکشی سالانه را چهار هزار نفر اعلام کرده است. این آمار در حالی است که انجمن مددکاران اجتماعی ایران اعلام کرده است که آمار خودکشی در ایران در حال افزایش است. 

علائم هشداردهنده خودکشی:

• صحبت درباره تمایل به مردن
• جست‌وجوی راه‌هایی برای خودکشی
• احساس ناامیدی، گرفتاری یا درد طاقت‌فرسا
• احساس سربار بودن برای دیگران
• افزایش مصرف الکل یا مواد مخدر
• بی‌قراری، عصبانیت یا اضطراب شدید
• رفتارهای پرخطر
• اختلال خواب
• فاصله گرفتن از دوستان 
• بخشیدن وسایل شخصی به دیگران

مقابله با افکار خودکشی

۱. دور کردن وسایل خطرناک:

• سلاح سرد، داروهای تجمع‌یافته، سموم یا هر وسیله‌ی خطرناک دیگر را فوراً از دسترس خارج کنید.
• از فرد مطمئنی بخواهید این وسایل را موقتاً از خانه خارج کند.
• قرص‌های اضافی را به داروخانه‌های مجاز تحویل دهید. در غیر این صورت، آن‌ها را در ظرف دربسته با موادی مثل خاک‌گربه یا تفاله قهوه مخلوط کرده و در سطل زباله خشک بیندازید.

۲. پرهیز از مصرف مواد مخدر: 

• مصرف الکل یا مواد مخدر، افکار خودکشی را تشدید می‌کند. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که این مواد خطر خودکشی را ۳ تا ۵ برابر افزایش می‌دهند. بنابراین از مصرف مواد مخدر یا الکی پرهیز کنید. 

۳. درخواست کمک فوری:

اگر به اقدامات آسیب زننده به خود فکر می‌کنید یا تجربه اقدام به آن را دارید: 

• با اورژانس ۱۱۵، خط ۱۲۳ بهزیستی یا خط ۱۴۸۰ پیشگیری از خودکشی تماس بگیرید.
• بدون معطلی به نزدیک‌ترین اورژانس بیمارستان مراجعه کنید. در این شرایط ممکن است نیاز به بستری کوتاه‌مدت داشته باشید.

دریافت کمک از متخصص برای افسردگی شدید

اگر علائم افسردگی (موارد ذکر شده در مقاله) را تقریباً هر روز و برای بیشتر ساعات روز، به مدت حداقل دو هفته تجربه می‌کنید، فوراً با یک متخصص مشورت کنید. تشخیص دقیق نوع و شدت افسردگی توسط روانپزشک، پیش از شروع هرگونه درمان، ضروری است. می‌توانید به روانپزشک یا یک متخصص سلامت روان (مثل روانشناس بالینی) مراجعه کنید. روانپزشک می‌تواند هم دارو تجویز کند و هم روان‌درمانی انجام دهد یا شما را به روان‌درمانگر ارجاع دهد. اگر علائم افسردگی شدید مثل افکار خودکشی، ناتوانی در مراقبت از خود، علائم روان‌پریشی و غیره را تجربه می‌کنید، فوراً از یک متخصص کمک بگیرید.

درمان افسردگی شدید

درمان افسردگی شدید اغلب ترکیبی از روان‌درمانی و دارو درمانی است. روان درمانی توسط روانشناس انجام و دارو درمانی با تشخیص روانپزشک آغاز می‌شود. در صورتی که روانشناس تشخیص دهد که فرد به کمک روانپزشک و درمان دارویی نیاز دارد، او را به یک متخصص روانپزشک ارجاع می‌دهد. در زیر به انواع درمان‌های افسردگی شدید اشاره شده است: 

روان‌درمانی (مثل درمان شناختی-رفتاری CBT یا درمان بین‌فردی IPT): به شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری ناسالم، بهبود مهارت‌های مقابله‌ای و مدیریت استرس کمک می‌کند.

داروهای ضدافسردگی: توسط روانپزشک تجویز می‌شوند و با تأثیر بر مواد شیمیایی مغز (نوروترانسمیترها)، به بهبود خلق و کاهش علائم کمک می‌کنند. داروهای ضدافسردگی معمولاً ۴ تا ۸ هفته زمان نیاز دارند تا اثرات کامل خود را نشان دهند. 

روانپزشک ممکن است بسته به تشخیص و پاسخ شما به درمان، داروهای کمکی دیگری نیز تجویز کند، مانند: داروهای ضدروان‌پریشی آتیپیک (مثل کوئتیاپین، آریپیپرازول) – به‌ویژه برای افسردگی همراه با ویژگی‌های روان‌پریشی یا افسردگی مقاوم.

سایر داروها (مثل تثبیت‌کننده‌های خلق در موارد خاص، بوپروپیون برای بی‌لذتی).

در موارد افسردگی شدید مقاوم به درمان، گزینه‌های دیگری مانند شوک درمانی (ECT) یا تحریک مغناطیسی جمجمه‌ای (TMS) ممکن است توسط روانپزشک پیشنهاد شوند.

جمع‌بندی

افسردگی شدید می‌تواند شامل علائمی مانند ناامیدی، تحریک‌پذیری، بی‌علاقگی به فعالیت‌ها و افکار مرگ باشد. برای درمان، به پزشک یا متخصص سلامت روان مراجعه کنید. اگر به خودکشی فکر می‌کنید، فوراً با اورژانس  یا با خط بحران بهزیستی (شماره ۱۲۳) تماس بگیرید.

سؤالات متداول درباره علائم افسردگی شدید

شدیدترین نوع افسردگی چیست؟

شدیدترین نوع افسردگی، اختلال افسردگی اساسی (Major Depressive Disorder) است. این بیماری با نام‌های «افسردگی اساسی» یا «افسردگی بالینی» نیز شناخته می‌شود.

تفاوت افسردگی شدید و خفیف چیست؟

تفاوت بین افسردگی شدید (ماژور) و خفیف (خفیف یا خُلقی افسرده‌گونه) عمدتاً در شدت علائم، مدت زمان، تأثیر بر عملکرد روزانه و نیاز به درمان نهفته است. در جدول زیر مقایسه‌ مختصری ارائه شده است:

داروهای ضد افسردگی چه عوارضی دارند؟ 

داروهای ضد افسردگی می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند، اما این عوارض بسته به نوع دارو، دوز و ویژگی‌های فردی متفاوت است. بیشتر عوارض در هفته‌های اول مصرف ظاهر شده و به تدریج کاهش می‌یابند. در جدول زیر به اختصار به مهم‌ترین عوارض گروه‌های دارویی پرداخته شده است: 

نکته: مصرف این داروها بدون تجویز متخصص روانپزشک نه تنها اثر درمانی ندارد بلکه فرد را دچار مشکلات ثانویه خواهد کرد.

چقدر طول می‌کشد تا افسردگی شدید درمان شود؟ 

درمان افسردگی شدید (اختلال افسردگی اساسی) یک فرآیند مرحله‌ای است و مدت زمان آن بسته به عوامل مختلف متفاوت است. به طور کلی، روند بهبودی شامل مراحل زیر است:

قوی‌ترین مرحله افسردگی چیست؟

برخی پژوهشگران افسردگی را در چهار مرحله طبقه‌بندی می‌کنند که شدت آن‌ها به‌تدریج افزایش می‌یابد. مراحل افسردگی شامل: ۱. انکار، ۲. خشم، ۳. چانه زنی، ۴. ناامیدی و افسردگی، ۵. پذیرش. 

مرحله چهارم شدیدترین مرحله است؛ زمانی که فرد دچار دوره‌های مکرر افسردگی شدید می‌شود و به درمان پاسخ نمی‌دهد.

علائم آخرین مرحله افسردگی چیست؟

علائم افسردگی اساسی عبارت‌اند از:

• احساس غم، پوچی، ناامیدی یا بی‌ارزشی
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها و چیزهایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌بردید
• پرخوری یا کم‌خوری
• پرخوابی یا کم‌خوابی
• کندی در گفتار و حرکات
• مشکل در تمرکز یا تفکر
• داشتن افکار مربوط به مرگ یا خودکشی