آنژیوگرافی قلب چیست و چرا انجام می‌شود؟
قبل از اینکه بخواهیم درباره آنژیوگرافی قلب توضیح دهیم، ابتدا باید بدانیم که آنژیوگرافی چیست، برای تشخیص چه بیماری‌هایی انجام می‌شود و روش‌های انجام آن به چه صورت است.
آنژیوگرافی نوعی تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس است که برای بررسی رگ‌های خونی از آن استفاده می‌شود. در آنژیوگرافی لوله پلاستیکی به نام کاتتر (Catheter) وارد رگ‌ها می‌شود و سپس برای مشاهده تصویر روی نمایشگر، ماده حاجب را تزریق می‌کنند. سپس با بررسی رگ‌ها، هرگونه مشکلی که در آنها وجود داشته باشد را شناسایی و در صورت لزوم آن را درمان می‌کنند. به تصاویر به دست آمده از آنژیوگرافی، آنژیوگرام گفته می‌شود.
آنژیوگرافی به ما اطلاعاتی را درباره وضعیت رگ‌های خونی بدن می‌دهد. این اطلاعات شامل موارد زیر است:
- نواقص رگ‌های خونی
- تنگی شریان‌ها و وریدها
- گرفتگی عروق
- التهاب عروق
- گشادی رگ‌ها و یا خونریزی غیرطبیعی
ماده حاجب به ماده‌ای گفته می‌شود که از خود پرتوزایی می‌کند. علت استفاده از ماده حاجب در آنژیوگرافی، مشخص شدن رگ‌های خونی زیر اشعه ایکس است. از انواع مواد حاجب می‌توان به ید (Iodine) اشاره کرد که به طور اختصاصی ICCM نیز نامیده می‌شود. نوع دیگری از ماده حاجب برای آنژیوگرافی وجود دارد که برای بررسی عروق چشمی از آن استفاده شده و فلورسین (Fluorescein) نام دارد.
در صورت تنگی رگ، یک بالن کوچک یا یک فنر فلزی را وارد رگ می‌کنند تا آن را باز کند و جریان خون در رگ به حالت طبیعی خود بازگردد. به این فرآیند آنژیوپلاستی یا فنر گذاری گفته می‌شود.
همچنین از آنژیوگرافی برای مسدودسازی رگ‌های خونی که خونریزی غیرطبیعی داشته باشند (آمبولیزاسیون)، تحقیق درباره بیماری‌های مختلف و انواع جراحی‌ها استفاده می‌شود.
آنژیوگرافی به سه روش انجام می‌شود:
- با استفاده از اشعه ایکس
- با کمک دستگاه سی‌تی اسکن (CT Angiography)
- با کمک دستگاه ام آر آی (MRI) که به آن MR Angiography یا به اختصار MRA گفته می‌شود.
سی‌تی آنژیوگرافی چیست؟
سی‌تی آنژیوگرافی روشی کم‌خطر و ملایم‌تری نسبت به آنژیوگرافی معمول است که به کمک دستگاه سی تی اسکن انجام و به بیمار ماده حاجب تزریق می‌شود. این نوع آنژیوگرافی با بررسی عروق خونی که به قلب منتهی می‌شوند، می‌تواند مشکلات مربوط به عروق قلبی (CAD) را پیدا کنند و با کمک رایانه تصاویر بسیار دقیقی را از آن ارائه کند. به کمک این روش می‌توان به طور دقیق هرگونه گرفتگی، تنگی و مشکل عروقی مربوط به قلب را تشخیص داد.
ام‌آر آنژیوگرافی (MRA) چیست؟
ام آر آنژیوگرافی به روشی از آنژیوگرافی گفته می‌شود که با کمک دستگاه ام آر آی (MRI) انجام می‌شود و به پیدا کردن نواقص عروقی کمک می‌کند. در این روش از هیچگونه اشعه‌ای استفاده نمی‌شود اما ممکن است نیاز به تزریق ماده حاجب باشد. البته مقدار مصرف ماده حاجب در MRA نسبت به سی‌تی آنژیوگرافی کمتر است و در نتیجه خطرات کمتری را نیز دارد. از MRA زمانی استفاده می‌شود که نتوان به بیمار ماده حاجب دارای ید را تزریق کرد.
انواع آنژیوگرافی
پزشک با توجه به مشکلات و بیماری‌های بدن، انواع مختلف آنژیوگرافی را توصیه می‌کند. انواع آنژیوگرافی عبارتند از:
- آنژیوگرافی قلبی: برای بررسی قلب و عروق مجاور آن
- آنژیوگرافی مغزی: برای بررسی عروق مجاور و داخل مغز
- آنژیوگرافی ریوی: برای بررسی رگ‌های تغذیه‌کننده ریه‌ها
- آنژیوگرافی کلیوی: برای بررسی رگ‌های تغذیه‌کننده کلیه‌ها
چرا آنژیوگرافی قلب انجام می‌شود؟
اگر علائم زیر را داشته باشید ممکن است پزشک درخواست انجام آنژیوگرافی قلب صادر کند:
- اگر نشانه‌هایی از بیماری‌های شریانی داشته باشید، مانند درد سینه (آنژین)
- درد در قفسه سینه، فک، گردن یا دست که از طریق آزمایش‌های دیگر قابل توجیه نباشد
- درد جدید در قفسه سینه یا دردی که افزایش پیدا می‌کند (آنژین ناپایدار)
- ناهنجاری‌های مادرزادی (بیماری مادرزادی قلبی)
- نتایج غیرمعمول در آزمایش‌های قلبی
- دیگر مشکلات عروقی یا آسیب‌های قفسه سینه
- مشکل دریچه قلب که نیاز به جراحی داشته باشد
به دلیل وجود برخی خطرات در انجام آنژیوگرافی، ابتدا باید برای بیمار روش‌های کم‌خطری مانند نوار قلبی، نوار عصبی یا تست ورزش را در نظرگرفت و سپس در صورت لزوم از آنژیوگرافی استفاده شود.
دلایل انجام آنژیوگرافی قلب
آنژیوگرافی قلب برای بررسی سلامت عروق خونی و بررسی جریان خون در آنها انجام می‌شود. آنژیوگرافی به تشخیص برخی بیماری‌های عروقی و اهداف تشخیصی – تحقیقاتی نیز کمک می‌کند که به عنوان مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعیین میزان و محل گرفتگی یا تنگی در عروق که باعث بروز مشکل شده باشد.
- درمان برای عروق آسیب دیده
- تعیین محل خونریزی (که به طور معمول همراه با آمبولیزاسیون بوده و خونریزی را متوقف می‌کند)
- تعیین موقعیت و از بین بردن لخته‌های خونی که راه رگ را مسدود کرده و جلوی جریان طبیعی خون را گرفته است.
- درمان برخی از تومورها با مسدود کردن رگ‌های تغذیه‌کننده
- نمونه‌گیری از بخش‌هایی از قلب برای کمک به فرآیند درمان
- به دست آوردن نقشه‌ای از محل رگ‌ها قبل از جراحی
از آنژیوگرافی علاوه‌بر بیماری‌های مربوط به قلب، برای کمک به درمان بیماری‌های مختلف دیگری نیز استفاده می‌شود، مانند:
- تصلب شریان: تنگی شریان‌های قلبی که نشان می‌دهد شما در معرض خطر سکته یا حمله قلبی هستید.
- اختلال شریان‌های پیرامونی: به کاهش خون در رگ‌های اطراف ماهیچه‌های پا گفته می‌شود.
- اتساع شریان مغزی (آنوریسم مغزی): تورم عروق داخل مغز
- آنژین: درد در قفسه سینه به دلیل کاهش خون‌رسانی به ماهیچه‌های قلب
- لخته‌های خونی یا آمبولی ریوی: گرفتگی در عروق خون‌رسان به ریه
- گرفتگی در رگ‌های خون‌رسان به کلیه
آمادگی‌های قبل از آنژیوگرافی
برای انجام آنژیوگرافی آمادگی‌های ابتدایی وجود دارد که براساس روشی که هر مرکز رادیولوژی برای انجام آن دارد، به شما داده می‌شود. علاوه‌براین آمادگی‌های ابتدایی، بسته به نوع آنژیوگرافی که قرار است انجام شود، آمادگی‌های اختصاصی نیز به شما داده خواهد شد. از جمله آمادگی‌های ابتدایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناشتا بودن به مدت چهار ساعت قبل از انجام آنژیوگرافی. البته برخی آنژیوگرافی‌ها نیازی به ناشتایی ندارند. نوشیدن مایعات منعی نداشته و توصیه می‌شود. دستورات دقیق طبق روش انجام مرکز رادیولوژی به شما داده می‌شود.
- تمام داروها یا لیستی از داروهایی که مصرف می‌کنید را همراه خود ببرید.
- پرونده پزشکی خود شامل هرگونه بررسی‌های قبلی (سی‌تی اسکن، سونوگرافی، ام‌آرآی، عکس رادیولوژی، آنژیوگرافی قبلی) را همراه خود داشته باشید تا پزشک شما به تمام مدارک دسترسی داشته باشد و بتواند شرایط فعلی را با سابقه شما مقایسه کند.
- بهتر است قبل از ساعت مشخص شده در محل حضور پیدا کنید تا عوامل درمانی بتوانند مدارک شما را بررسی کرده و درباره نحوه انجام آنژیوگرافی با شما صحبت کنند.
- ممکن است از شما بخواهند تا رضایت‌نامه‌ای را امضا کنید که در آن قید شده است شما از انجام آنژیوگرافی رضایت داشته، در جریان تمامی فرآیند و مراحل آن هستید و تمامی سوالات شما به خوبی پاسخ داده شده است.
- اگر سابقه بیماری کلیوی، حساسیت به ماده حاجب، هرگونه حساسیت یا بیماری دیابت دارید حتما به پزشک خود اطلاع دهید تا برای انجام آنژیوگرافی از دوز مناسب دارو برای شما استفاده شود.
- اگر از داروهای رقیق‌کننده خون مانند متفورمین، آسپرین، کلوپیدوگرل و وارفارین استفاده می‌کنید حتما زمان دقیق حضور خود را به مرکز درمانی اطلاع دهید تا برای آمادگی‌های قبل آنژیوگرافی مانند قطع داروها، دستورات لازم به شما داده شود.
- حتما یک نفر را همراه خود داشته باشید. به علت استفاده از مواد آرامبخش، بی‌حس‌کننده یا بیهوشی در جریان آنژیوگرافی، داشتن همراه لازم است.
- اگر محل زندگی شما نسبت به محل انجام آنژیوگرافی دور است، بهتر است به مدت یک روز پس انجام آنژیوگرافی در بیمارستان یا محلی نزدیک به محل انجام آنژیوگرافی بمانید تا در صورت بروز مشکل سریعا مورد رسیدگی قرار بگیرید.
نحوه انجام آنژیوگرافی
قبل از انجام آنژیوگرافی قلب ابتدا لباس مخصوصی به شما داده می‌شود تا به تن کنید و سپس داروهای آرامبخش نیز به شما داده می‌شود تا درد کمتری را حس کنید. البته آنژیوگرافی همراه با بیهوشی انجام می‌شود تا شما هیچگونه ناراحتی حین انجام آن نداشته باشید اما برای استفاده از ماده بیهوشی، قبل از آنژیوگرافی با شما مشورت خواهد شد.
حین انجام آنژیوگرافی روی تخت دراز می‌کشید. اتاق آنژیوگرافی مانند اتاق عمل است و تجهیزات تصویربرداری در آن قرار دارد. پزشک شما نحوه انجام آنژیوگرافی را برای شما توضیح می‌دهد و اگر مشکلی حین انجام آنژیوگرافی به وجود بیاید، آن را برطرف خواهد کرد.
در طول انجام آنژیوگرافی ضربان قلب، تنفس، فشار خون و میزان اکسیژن خون و دیگر علائم حیاتی شما به طور منظم بررسی می‌شود.
محل انجام آنژیوگرافی قلب به طور عادی از طریق کشاله ران است اما در برخی موارد از رگ‌های دست استفاده می‌شود.
لوله‌ای نازک وارد رگ دست یا بازوی شما می‌شود. محلی که قرار است لوله از آنجا وارد رگ شود به طور کامل ضدعفونی می‌شود تا خطر عفونت کاهش یابد.
از بی‌حسی موضعی برای کاهش درد حین تزریق اولیه استفاده می‌شود (به طور معمول روی کشاله ران راست که از آنجا لوله مخصوص وارد رگ شما می‌شود). در برخی شرایط نیاز است که موهای محل مورد نظر اصلاح شود.
محل تزریق ابتدا دچار سوزش شده اما به سرعت بی‌حس خواهد شد. زمانی که محل تزریق بی‌حس شده و لوله نیز وارد رگ‌های شما شده باشد، تزریق ماده حاجب شروع می‌شود تا رگ‌های شما روی صفحه نمایشگر مشخص شود. ماده حاجب تزریق شده برای انجام آنژیوگرافی بعد از اتمام فرآیند از راه ادرار دفع می‌شود.
زمانی که عکس‌برداری انجام می‌شود شما باید تا حد امکان ثابت باشید تا وضوح تصاویر بالا باشد. ممکن است پزشک از شما بخواهد چندین بار نفس خود را حبس کنید. در زمان تصویربرداری ممکن است در محل مورد بررسی گرمای شدیدی را که تا چند ثانیه ماندگار است، احساس کنید. این احساس به علت تزریق ماده حاجب است.
خطرات انجام آنژیوگرافی قلب
انجام آنژیوگرافی قلب فرآیندی بی‌خطر است اما در برخی موارد اگر توسط فردی متخصص انجام نشود یا فرد مراجعه‌کننده دچار واکنش‌های پیش‌بینی‌نشده شود، ممکن است خطراتی را برای بیمار به همراه داشته باشد. مانند:
- خونریزی یا جراحت
- لخته‌های خونی
- آسیب به رگ یا شریان
- احتمال سکته قلبی
- احتمال بروز حمله قلبی و انجام عمل بای‌پس
- کاهش فشار خون
- نامنظم شدن ریتم قلبی (آریتمی قلبی)
- حساسیت به داروها و ماده حاجب مورد استفاده
- آسیب‌های کلیوی
- خونریزی بیش از حد
- عفونت
مراقبت‌های بعد از انجام آنژیوگرافی
بعد از آنژیوگرافی معمولا شما به اتاق ریکاوری خواهید رفت تا تحت مراقبت باشید.
برای جلوگیری از خونریزی یا لخته شدن شدید خون در محل ورود لوله دو راه وجود دارد:
- یکی از پرستاران محل ورود لوله را به مدت ده دقیقه به طور ملایم فشار می‌دهد و سپس چهار ساعت به پشت دراز می‌کشید.
- با استفاده از دستگاه مخصوصی محل ورود بسته می‌شود و شما برای دو ساعت دراز خواهید کشید.
بعد از انجام آنژیوگرافی خوردن و نوشیدن منعی ندارد.
گرفتن جواب آنژیوگرافی چقدر طول می‌کشد؟
زمان تحویل گزارش آنژیوگرافی شما به موارد مختلفی بستگی دارد. پزشک شما بعد از بررسی عکس‌های به دست آمده، گزارش شما را خواهد نوشت. موارد زیر تاثیر مستقیم روی زمان تحویل گزارش آنژیوگرافی دارند:
- میزان اورژانسی بودن جواب و حال عمومی بیمار
- پیچیدگی فرآیند انجام شده
- لزوم دسترسی به اطلاعات بیشتر قبل از انجام آنژیوگرافی و تحویل گرفتن آنها از پزشک
- بررسی مدارک و سوابق قبلی و مقایسه آن با آنژیوگرافی انجام شده (این مورد زمانی رخ می‌دهد که شما دچار بیماری هستید که نیاز به مراقبت دوره‌ای منظم دارید)
- نحوه ارسال و تحویل گزارش به پزشک شما
