سیروز کبدی چیست، چه علائمی دارد و چگونه درمان می‌شود؟

کبد عضو مهمی در بدن است که صدها کار انجام می‌دهد. کارهایی که برای حفظ زندگی حیاتی هستند. به‌عنوان مثال، کبد به بدن برای هضم چربی‌ها کمک می‌کند، موادی می‌سازد که برای لخته شدن خون و ترمیم بافت‌های آسیب دیده ضروی هستند، الکل، سموم یا داروها را از خون پاک و حذف می‌کند، در مبارزه با عفونت‌ها به کمک بدن و گلبول‌های سفید می‌آید و… به همین دلیل نیز هرگونه مشکل و اختلال در عملکرد بدن می‌تواند باعث عوارض جدی سلامتی شود. خوشبختانه کبد یک عضو بسیار سخت‌جان است و حتی زمانی که آسیب‌دیده باشد نیز به کار خود ادامه می‌دهد و حتی تا جای ممکن خودش را تعمیر می‌کند! اما این یعنی احتمالا مشکلات کبد تا زمانی که این عضو حیاتی به‌شدت آسیب ندیده باشد خودشان را نشان نمی‌دهند. یکی از مشکلاتی که می‌تواند کبد را درگیر کند و به آن آسیب برساند، سیروز کبدی است. سیروز کبدی یک بیماری کبدی مزمن و غیرقابل بازگشت است که دلایل متعددی دارد و می‌تواند روی ارگان‌ها و اندام‌های دیگر بدن هم اثر بگذارد. اگر می‌خواهید بدانید علت سیروز کبدی چیست و چگونه درمان می‌شود تا انتهای این مقاله را بخوانید.

سیروز کبدی چیست؟

سیروز (Cirrhosis) در واقع زخم یا فیبروز کبد است که در اثر آسیب طولانی‌مدت کبد ایجاد می‌شود. بسیاری از انواع بیماری‌ها یا عادات بد غذایی و زندگی ناسالم می‌توانند به سلول‌های سالم کبد آسیب برسانند و باعث مرگ سلولی و التهاب شوند. منتها هر بار که کبد آسیب می‌بیند، سعی می‌کند خودش را ترمیم کند. در فرآیند ترمیم سلولی کبد، بافت زخم (اسکار) روی آن تشکیل می‌شود. در سیروز کبدی، این بافت‌های زخمی اسکار آن‌قدر زیاد می‌شوند که عملکرد کبد را مختل می‌کنند.

در این حالت بافت‌های فیبروز شده جریان خون را از طریق کبد مسدود می‌کنند و توانایی کبد برای پردازش مواد مغذی، هورمون‌ها، داروها و سموم طبیعی بدن را کاهش می‌دهند. همچنین تولید پروتئین‌ها و سایر مواد ساخته‌شده توسط کبد را هم کمتر می‌کنند.

به‌نوعی سیروز نتیجه دیررس بیماری کبد و عوارض آن محسوب می‌شود. ممکن است در مراحل اولیه بیماری علائمی نداشته باشید. البته حتی زمانی که سیروز دارید کبد شما ممکن است به کار خود ادامه دهد. با این حال، سیروز در نهایت می‌تواند منجر به نارسایی کبد شود و عوارض جدی به‌همراه داشته باشد.

به‌طور کلی اگر به شما گفته شده که سیروز دارید، به بیماری کبدی در مراحل پایانی مبتلا هستید و آسیبی که قبلاً ایجاد شده است دائمی است. اگر بیماری یا عارضه کبدی شما زود تشخیص داده شود و با موفقیت مدیریت شود، ممکن است پیشرفت بیماری را کند یا متوقف کنید.

علت سیروز کبدی چیست؟

طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و شرایط می‌تواند به کبد آسیب برساند و منجر به سیروز شود. اساسا هر چیزی که به کبد آسیب برساند می‌تواند سیروز کبدی ایجاد کند. اما شایع ترین علل آن عبارتند از:

• مصرف بیش از حد الکل طی سالیان متمادی
• عفونت‌های ویروسی مزمن کبد (هپاتیت B و هپاتیت C)
• شکل شدید بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)، به‌نام استئاتوهپاتیت غیرالکلی، که در آن کبد به‌دلیل تجمع چربی اضافی ملتهب می‌شود
• عفونت، مانند سیفلیس یا بروسلوز.
• استفاده طولانی‌مدت از برخی داروها، از جمله متوترکسات یا ایزونیازید.

همچنین برخی بیماری‌های ارثی هم می‌توانند باعث آسیب به کبد و ایجاد سیروز در این بافت شوند. درواقع سیروز در اصل یک بیماری ارثی که از والدین به فرزند منتقل می‌شود، نیست. با این حال، برخی از بیماری‌هایی که می‌توانند باعث آسیب کبدی شود، بیماری‌های ارثی هستند. برای مثال:

• کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین (تجمع پروتئین غیرطبیعی در کبد)
• هموکروماتوز (آهن اضافی ذخیره شده در کبد)
• بیماری ویلسون (مس اضافی ذخیره شده در کبد)
• فیبروز کیستیک (ایجاد مخاط چسبناک و غلیظ در کبد)
• اختلالات ارثی متابولیسم قند (گالاکتوزمی یا بیماری ذخیره گلیکوژن) که در آن‌ها کبد نمی‌تواند گلیکوژن (نوعی قند) را ذخیره یا تجزیه کند
• سندرم آلاژیل (داشتن تعداد مجاری صفراوی کمتر از حد طبیعی که بر جریان صفرا تأثیر می‌گذارد و باعث زردی می‌شود.)
• هپاتیت خود ایمنی (سیستم ایمنی بدن به بافت سالم کبد حمله می‌کند و باعث آسیب می‌شود.)
• بیماری‌هایی که به مجاری صفراوی در کبد آسیب می‌رسانند یا آن‌ها را مسدود می‌کنند. مثل: کلانژیت صفراوی اولیه، کلانژیت اسکلروزان اولیه، انسداد مجرای صفراوی، آترزی صفراوی (مجاری صفراوی ضعیف یا مسدود شده مادرزادی که باعث آسیب، زخم، از دست دادن بافت کبد و سیروز می‌شود.)
• نارسایی مزمن قلب (می‌تواند باعث تجمع مایع در کبد شود.)
• بیماری‌های نادری مانند آمیلوئیدوز که در آن رسوب غیرطبیعی نوعی پروتئین به‌نام آمیلوئید در کبد باعث اختلال در عملکرد طبیعی کبد می‌شود.

البته تغییرات ناشی از بیماری‌های کبدی که منجر به سیروز می‌شود، تدریجی است. سلول‌های کبد در طولانی‌مدت آسیب می‌بینند و اگر این آسیب -به هر دلیلی- ادامه‌دار باشد، سلول‌های کبد شروع به مردن می‌کنند. با گذشت زمان، بافت‌های زخمی و مرده جایگزین سلول‌های سالم کبد می‌شود و کبد نمی‌تواند به درستی کار کند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر سیروز کبدی هستند؟

به‌طور کلی افراد زیر بیشتر در معرض خطر سیروز کبدی هستند:

• برای سالیان متمادی از الکل استفاده می‌کنند.
• هپاتیت ویروسی دارند.
• مبتلا به دیابت هستند.
• اضافه وزن و چاقی دارند.
• مواد مخدر تزریقی مصرف و از سوزن‌های مشترک استفاده می‌کنند.
• سابقه بیماری کبدی دارند.
• رابطه جنسی محافظت‌نشده دارند.

چگونه می‌توان از سیروز کبدی جلوگیری کرد؟

اگر می‌خواهید کبد سالمی داشته باشید و خیالتان بابت مبتلا شدن به سیروز کبدی راحت باشد باید حواستان به نکات زیر باشد:

• به وزن مناسب برسید

همیشه وزنی را حفظ کنید که برای شما سالم باشد. چربی اضافی بدن می‌تواند به کبد شما آسیب برساند. برای کاهش شانس ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) که می‌تواند منجر به سیروز شود، با کمک یک رژیم غذایی سالم و متعادل و ورزش منظم مطمئن شوید که وزن مناسبی دارید.

• رژم غذایی سالم داشته باشید

اگر مشروبات الکلی می‌نوشید، میزان مصرف و تعداد دفعات آن را محدود کنید. همچنین از یک رژیم غذایی متعادل و کم‌چرب مانند رژیم مدیترانه‌ای استفاده کنید. یک رژیم غذایی سالم و متعادل شامل میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی و غلات کامل است. غذاهای دریایی خام مخصوصا صدف نخورید. این غذاها می‌توانند حاوی باکتری‌هایی باشند که می‌توانند باعث بیماری‌های جدی شوند.

مقدار نمک را نیز در رژیم غذایی خود کاهش دهید. به‌جای نمک می‌توانید از چاشنی‌های دیگر برای طعم دادن به غذاهای خود استفاده کنید.

• از خود در برابر هپاتیت محافظت کنید

از رفتارهای پرخطری که می‌تواند منجر به عفونت هپاتیت B یا C شود، مانند استفاده از سوزن مشترک برای مصرف مواد مخدر یا داشتن رابطه جنسی محافظت‌نشده، اجتناب کنید. همچنین می‌توانید علیه هپاتیت B واکسینه شوید. اما در حال حاضر هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد.

اگر هم پیش‌تر به هپاتیت مبتلا شده‌اید، از پزشک خود بپرسید که آیا درمان‌های دارویی فعلی به‌خوبی توانسته‌اند میزان آسیب به کبد را کمتر کنند یا خیر.

• بدون مشورت با پزشک دارو نخورید

از مصرف بی‌رویه داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (مانند ایبوپروفن [Advil®، Motrin®] ایندومتاسین [Indocin®] سلکوکسیب [Celebrex®] و آسپرین) و دوزهای بالای استامینوفن (Tylenol®) خودداری کنید. این داروها می‌توانند باعث بدتر شدن عملکرد کبد شوند. البته می‌توان استامینوفن با دوز تا 2000 میلی‌گرم در روز را بدون نگرانی خاصی کرد. 

• کنترل بیماری‌های زمینه‌ای را جدی بگیرید

اگر بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت و چربی بالا و فشار خون دارید. توصیه‌های پزشکی را برای مدیریت دیابت، فشار خون بالا (فشار خون بالا) و کلسترول (کلسترول بد بالا [LDL] یا کلسترول خوب پایین [HDL]) و تری‌گلیسیرید بالا را جدی بگیرید.

منظور از سطوح مختلف سیروز کبدی چیست؟

اگر سیروز کبدی برای شما تشخیص داده شده است، در حال حاضر از مراحل اولیه بیماری کبد فراتر هستید. ابتلا به سیروز به این معنی است که کبد شما دارای بافت زخمی و آسیب‌دیده است. البته معمولا متخصصان و پزشکان فرمول خاصی برای تعیین درجه میزان آسیب‌وارد شده به‌ کبد و انتخاب روش درمان بیماری مزمن کبد دارند.

معمولا این بیماری طبق یک سیستم طبقه‌بندی به دو نوع سیروز جبران‌شده یا سیروز جبران‌نشده تقسیم‌بندی می‌شود:

• سیروز جبران‌شده (Compensated cirrhosis) 

این نوع سیروز به‌این معنی است که شما سیروز دارید اما هنوز علائم قابل توجهی از خود نشان نداده است. در این حالت احتمالا نتایج آزمایش‌ها و یافته‌های تصویربرداری هم ممکن است چیز غیر‌طبیعی را نشان ندهند. پس بیوپسی کبد تنها راه برای تایید تشخیص سیروز کبدی جبران‌شده است.

• سیروز جبران‌نشده (Decompensated cirrhosis) 

سیروز کبدی جبران‌نشده هم زمانی‌ست که در شخص علائم قابل توجهی از بیماری دیده می‌شود. در این حالت بیماری حداقل با یک عارضه مواجه است که می‌تواند یرقان، آسیت، انسفالوپاتی کبدی، سندرم کبدی، خونریزی واریس یا سرطان کبد باشد. برای درمان این نوع سیروز نیاز است تا بیمار در بیمارستان بستری شود. 

تعیین میزان آسیب وارد‌شده به کبد هم براساس دو معیار نمره CTP و نمره MELD انجام می‌شود. این‌ها در واقع معیارهای بالینی هستند که به پزشک می‌گوید که بیماری کبدی در یک فرد چقدر شدید است و میزان بقای مورد انتظار بیمار و نیاز او به پیوند را پیش‌بینی می‌کنند.

برای تعیین CTP معمولا پنج معیار بالینی (مقادیر آزمایشگاهی بیلی روبین، آلبومین سرم و زمان پروترومبین، وجود آسیت و انسفالوپاتی کبدی) اندازه‌گیری می‌شود. از نمره MELD هم برای رتبه‌بندی فوریت پیوند کبد استفاده می‌شود. هرچه عملکرد کبد بدتر باشد، نمره MELD بیشتر می‌رود و بیمار در اولویت بالاتر لیست پیوند قرار می‌گیرد. 

سیروز کبد چه عوارضی دارد؟

سیروز کبدی عوارض زیادی دارد. از آنجایی که سیروز طی سالیان متمادی ایجاد می‌شود، برخی از این عوارض ممکن است اولین علائم و نشانه‌های قابل توجه بیماری هم باشند. معمولا اگر سیروز پیشرفت کرده باشد و کبد دیگر قادر به فعالیت نباشد (سیروز جبران‌نشده)، ممکن است بیمار دچار یکی یا چند مورد از عوارض زیر شود:

• فشار خون بالا در وریدهای تامین‌کننده کبد (فشار خون پورتال)

فشار خون پورتال شایع‌ترین عارضه جدی سیروز کبدی است. چون سیروز جریان طبیعی خون را از طریق کبد کند می‌کند. بنابراین فشار در ورید که خون را از روده و طحال به کبد می‌رساند، افزایش پیدا می‌کند.

• واریس مری و واریس معده

سیروز پیشرفته می‌تواند باعث تورم وریدهای لوله‌های غذا (مری) یا معده شود که به آن واریس مری و واریس معده می‌گویند. درواقع هنگامی که جریان خون در وریدها تا حدی مسدود می‌شود، سیاهرگ‌های مری، معده یا روده ممکن است بزرگ شوند. با افزایش فشار شدید در این وریدها، سیاهرگ‌ها ممکن است خونریزی کنند یا حتی ترکیده و باعث خونریزی شدید داخلی شوند.

• تورم در پاها و شکم

 افزایش فشار در ورید پورتال می‌تواند باعث تجمع مایع در پاها (ادم) یا در شکم (آسیت) شود. ادم و آسیت همچنین ممکن است ناشی از ناتوانی کبد در ساختن مقدار کافی پروتئین‌های خاص خون مانند آلبومین باشد.

• بزرگ شدن طحال (سپلنومگالی)

 فشار خون پورتال همچنین می‌تواند باعث تغییرات و تورم طحال و به‌دام افتادن گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در طحال شود. کاهش گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در خون می‌تواند اولین علامت سیروز باشد.

• خون‌ریزی

 فشار خون پورتال می‌تواند باعث هدایت خون به وریدهای کوچکتر شود. وقتی این وریدهای کوچکتر با فشار اضافی تحت فشار قرار می‌گیرند، ممکن است بترکند و باعث خونریزی جدی شوند. پس سیروز می‌تواند بر توانایی بدن شما برای لخته شدن خون تأثیر بگذارد. یعنی اگر در قسمتی از بدن دچار بریدگی شوید یا جراحی یا دندانپزشکی انجام بدهید، احتمالا کنترل و قطع خونریزی دشوار خواهد بود. پس حتما قبل از انجام عمل جراحی، از جمله هرگونه کار دندانپزشکی، در مورد وضعیت خود و خطر خونریزی با پزشک خود صحبت کنید.

• عفونت 

سیروز خطر ابتلا به عفونت‌های جدی مانند پریتونیت باکتریایی (عفونت بافتی که دیواره داخلی شکم را پوشانده است) را افزایش می‌دهد. همچنین توانایی بدن برای مقابله و مبازره با عفونت را هم کاهش می‌دهد. یعنی بدن فردی که سیروز کبدی دارد ممکن است در مبارزه با عفونت‌ها مشکل داشته باشد. 

• سوء تغذیه 

سیروز ممکن است پردازش مواد مغذی را برای بدن دشوارتر کند و منجر به کاهش وزن و ضعف عمومی شود.

• تجمع سموم در مغز (آنسفالوپاتی کبدی)

کبد آسیب‌دیده در اثر سیروز قادر به پاکسازی سموم از خون به‌اندازه یک کبد سالم نیست. این سموم می‌توانند در مغز جمع شوند و باعث مشکلاتی در عملکرد مغز (آنسفالوپاتی) شود. علائم آنسفالوپاتی گیجی، احساس خواب‌آلودگی و مشکلات تمرکز است و حتی ممکن است تا کما هم پیشرفت کند.

• زردی

زردی زمانی رخ می‌دهد که کبد بیمار به اندازه کافی بیلی روبین (یک ماده زائد خون) را از خون حذف نمی‌کند. تجمع بیلی روبین در خون باعث زرد شدن پوست و سفیدی چشم و تیره شدن ادرار می‌شود.

• بیماری‌های استخوان

 برخی از افراد مبتلا به سیروز استحکام استخوانی خود را از دست می‌دهند و بیشتر در معرض خطر شکستگی قرار دارند.

• افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد

ابتلا به سیروز احتمال ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. بخش بزرگی از افرادی که به سرطان کبد مبتلا می‌شوند سیروز کبدی دارند. درضمن بسیاری از علائم سرطان کبد با علائم سیروز یکسان است، بنابراین بررسی منظم سرطان کبد مخصوصا نوع کارسینوم سلول‌های کبدی (HCC) برای مبتلایان به سیروز بسیار مهم است.

• نارسایی کبد

بسیاری از بیماری‌ها و شرایط باعث نارسایی کبد از جمله سیروز کبدی می‌شوند. همانطور که از نام آن پیداست، نارسایی کبد زمانی اتفاق می‌افتد که کبد شما به اندازه کافی خوب کار نمی‌کند تا بسیاری از وظایف خود را انجام دهد.

برخی از افراد هم ممکن است دچار نارسایی چند ارگانی شوند. مثلا در نتیجه ابتلا به فشار خون پورتال به‌عنوان عارضه سیروز (سندرم کبدی)، به نارسایی عملکرد کلیه هم مبتلا شوند. همچنین سیروز می‌تواند مقاومت بدن را نسبت به انسولین (هورمون کنترل سطح قند خون) افزایش دهد. پس در صورت ابتلای همزمان به دیابت نوع 2 و ابتلا به سیروز، دیابت ممکن است بدتر شود.

علائم سیروز کبدی چیست؟

علائم سیروز به مرحله و میزان پیشرفت بیماری بستگی دارد. ممکن است در مراحل اولیه سیروز هیچ علامتی وجود نداشته باشد اما همانطور که کبد آسیب بیشتری می‌بیند، ممکن است علائم زیر در بیمار دیده شود:

• احساس خستگی و ضعف شدید
• بی‌اشتهایی و کاهش وزن غیرطبیعی
• حالت تهوع
• تب
• لکه‌های قرمز روی کف دست‌ها و رگ‌های خونی کوچک عنکبوت‌مانند روی پوست بالاتر از سطح کمر (آنژیوم عنکبوتی)
• کبودی و خونریزی آسان.
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان).
• خارش پوست.
• تورم (ادم) در پاها، پاها و مچ پا.
• تجمع مایع در شکم (آسیت).
• قهوه‌ای یا نارنجی شدن رنگ ادرار.
• روشن شدن رنگ مدفوع یا مدفوع قیرمانند.
• گیجی و مشکل تمرکز، از دست دادن حافظه، تغییرات شخصیتی.
• دیده‌شدن خون در مدفوع.
• از دست دادن میل جنسی (لیبیدو)، بزرگ شدن سینه‌ها (ژنیکوماستی) و کوچک شدن بیضه‌ها در مردان.
• یائسگی زودرس در زنان.

علاوه بر همه این‌ها سیروز می‌تواند دردناک باشد. اکثر افراد مبتلا به بیماری کبد درد شکم را گزارش می‌کنند و بیش از نیمی از این افراد می‌گویند دردشان طولانی مدت (مزمن) است. این درد می‌تواند مانند یک درد ضربان‌دار مبهم یا یک احساس خنجر زدن در سمت راست بالای شکم درست زیر دنده‌ها احساس شود. گاهی هم درد و ناراحتی عمومی در قسمت شکم وجود دارد که به‌دلیل تورم ناشی از احتباس مایعات و بزرگ شدن طحال و کبد سیروزی است.

سیروز همچنین می‌تواند درد ناشی از بیماری‌های موجود در بدن مخصوصا بیماری‌های مزمن را بدتر کند. مثلا اگر بیماری کبد چرب غیرمرتبط با الکل دارید، ممکن است آرتروز نیز داشته باشید و سیروز درد استخوان و مفاصل شما را بدتر می‌کند. سیروز همچنین باعث ایجاد یک حالت التهابی در کل بدن می‌شود. همین التهاب و واکنش بدن به التهاب نیز می‌تواند باعث درد عمومی شود. پس در صورت افزایش دردهای مفاصل و التهاب مفصلی حتما از پزشک خود بخواهید وضعیت سلامت کبدتان را هم بررسی کند. 

سیروز کبدی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر پزشک عمومی مشکوک به سیروز باشد، سابقه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و یک معاینه فیزیکی برای بررسی علائم بیماری مزمن کبدی انجام می‌دهد.

معاینه فیزیکی می‌تواند شامل بررسی علائم و نشانه‌ها باشد. معمولا در معاینه برای تشخیص سیروز کبدی پزشک موارد زیر را کنترل می‌کند: رگ‌های خونی قرمز و عنکبوت‌مانند روی پوست، زردی پوست یا سفیدی چشم‌ها، کبودی روی پوست، قرمزی کف دست، تورم، حساسیت یا درد در شکم و بزرگ شدن بافت کبد با احساس سفت‌تر و ناهموارتر شدن لبه پایینی کبد (بخشی از کبد در زیر قفسه سینه قرار دارد و می‌توان آن را لمس کرد).

برای تایید نهایی تشخیص احتمالا پزشک از یک یا چند آزمایش خون برای چک کردن آنزیم‌ها و فاکتورهای مختلف زیر کمک می‌گیرد:

• سطح آلبومین و فاکتورهای انعقاد خون (سطح پایین این آنزیم‌ها و پروتئین‌ها به این معنی است که کبد توانایی خود را برای ساخت آن‌ها از دست داده است).
• افزایش سطح آنزیم‌های کبدی که وجود التهاب را نشان می‌دهد.
• سطح بالاتر آهن که ممکن است نشان‌دهنده هموکروماتوز باشد.
• وجود اتو آنتی‌بادی که ممکن است نشان‌دهنده هپاتیت خودایمنی یا سیروز صفراوی اولیه باشد.
• افزایش سطح بیلی روبین که نشان می‌دهد کبد برای حذف بیلی روبین از خون به درستی کار نمی‌کند.
• تعداد بالای گلبول‌های سفید خون که وجود عفونت را در بدن نشان می‌دهد.
• سطح کراتینین بالا (نشانه‌ای از نارسایی کلیوی و نشان‌دهنده سیروز در مراحل پایانی است).
• سطوح پایین سدیم 
• افزایش سطح آلفا فتوپروتئین که نشان‌دهنده وجود سرطان کبد است.

علاوه بر این‌ها، سایر آزمایشات خونی شامل بررسی علائم عفونت و کم‌خونی ناشی از خونریزی داخلی و آزمایش هپاتیت ویروسی برای بررسی هپاتیت B یا C هم ممکن است توسط پزشک درخواست شود.

درضمن پزشک احتمالا برای نتیجه‌گیری دقیق‌تر درباره وضعیت آسیب وارد شده به کبد ممکن است از تست‌های تصویربرداری (سونوگرافی، سی تی اسکن، ام آر آی، یا اسکن الاستوگرافی) هم استفاده کند. این عکس‌برداری‌ها شکل و بافت کبد را نشان می‌دهند و می‌توانند میزان زخم (اسکار)، چربی در کبد، سفتی کبد و میزان مایع در شکم را مشخص کنند. 

همچنین دو نوع مختلف آندوسکوپی (کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی یا آندوسکوپی فوقانی) هم برای بررسی مشکلات مجرای صفراوی و تشخیص بزرگ شدن وریدها (واریس) یا خونریزی در مری، معده یا روده استفاده می‌شوند.

در نهایت ممکن است پزشک متخصص مشکلات کبدی (hepatologist) نیاز به انجام بیوپسی یا نمونه‌برداری از کبد داشته باشد. در این روش تشخیصی، نمونه‌ای از بافت کبد برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. بیوپسی کبد می‌تواند تشخیص سیروز را با دقت بالا تایید و میزان آسیب کبدی یا بزرگ شدن آن را هم مشخص کند. همچنین نمونه‌برداری می‌تواند سرطان کبد را هم تشخیص دهد.

سیروز چگونه درمان می‌شود؟

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای سیروز وجود ندارد. آسیبی که قبلاً به کبد وارد شده دائمی است. با این حال، راه‌هایی برای مدیریت علائم و هر‌گونه عارضه و کاهش سرعت پیشرفت بیماری وجود دارد. درواقع درمان سیروز کبدی بیشتر روی کاهش آسیب بیشتر به کبد و پیشرفت سیروز، کنترل علائم و درمان عوارض بیماری تمرکز دارند.

به‌طور کلی درمان این بیماری بستگی به این دارد که چه چیزی باعث سیروز کبد شده و چه میزان آسیب وجود دارد. بسته به علت زمینه‌ای سیروز، می‌توانید کارهای زیر را برای جلوگیری از بدتر شدن سیروز کبدی انجام دهید:

• کاهش و حذف مصرف الکل و همین‌طور کنترل اضافه وزن.
• درمان مشکلی که منجر به سیروز شده (به‌عنوان مثال، استفاده از داروهای ضدویروسی برای درمان هپاتیت C) 
• قطع مصرف داروهایی که به کبد فشار وارد می‌کنند.
• پیروی از یک رژیم غذایی سالم، متعادل و کم چرب.

در کنار رعایت نکات بالا درمان و کنترل بیماری‌های ارثی که باعث سیروز کبدی می‌شوند هم می‌تواند از بدتر شدن سیروز جلوگیری کند. مثلا برای فیبروز کیستیک، داروهایی برای بهبود عملکرد ریه، روش‌های پاکسازی مخاط و درمان عوارض تجویز می‌شود. یا راه درمان بیماری‌های ذخیره گلیکوژن که کبد را درگیر می‌کند، نگه داشتن گلوکز در سطح مناسب است.

کنترل هپاتیت خود ایمنی هم به داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی نیاز دارد. درمان بیماری‌هایی که به مجاری صفراوی در کبد آسیب می‌زنند یا مسدود می‌کنند هم شامل داروهایی مانند ursodiol) Actigall®) یا جراحی برای باز کردن مجاری صفراوی باریک یا مسدود‌شده است.

درمان کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین هم به‌کمک داروهایی برای کاهش تورم شکم و پاها و آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت انجام می‌شود. در بیماری ویلسون هم درمان دارویی روی حذف مس از بدن و جلوگیری از جذب مس تمرکز دارد. 

نارسایی قلبی نیز با داروهایی برای درمان فشار خون بالا، کاهش کلسترول، حذف مایعات اضافی (ادم) از بدن و بهبود عملکرد پمپاژ قلب کنترل می‌شود. گاهی هم نیاز به کاشت دستگاه‌هایی برای کمک به پمپاژ خون یا نظارت بر ریتم قلب و حتی جراحی برای رفع انسداد شریان‌ها یا تعویض یا ترمیم دریچه‌های قلب و جراحی پیوند برای جایگزینی قلب است.

برای درمان عوارض سیروز چه کارهایی انجام می‌شود؟

تقریبا بخش بزرگی از درمان‌های مربوط به سیروز کبدی مربوط به کم کردن عوارض بیماری می‌شود. 

مثلا برای درمان عوارض ناشی از فشار خون پورتال معمولا از داروها و درمان‌های زیر استفاده می‌شود:

• بتا بلوکرها یا نیترات‌ها برای کاهش فشار خون در رگ‌ها.
• قطع جریان خون از طریق واریس برای متوقف کردن یا کاهش خونریزی بیشتر با استفاده از باندهای الاستیک کوچک (بستن باند) یا اسکلروتراپی.
• هدایت مجدد خون از ورید باب برای کاهش فشار در ورید پورتال و کنترل خونریزی واریس. این کار با استفاده از یکی از دو تکنیک – شانت دیستال اسپلنرنال یا شنت پورتوسیستمیک داخل کبدی ترانس جوگولار – انجام می‌شود.

برای جذب سموم در خون ناشی از انسفالوپاتی کبدی که باعث علائمی از جمله گیجی و سایر تغییرات ذهنی می‌شود هم لاکتولوز تجویز می‌شود.

تخلیه مایع اضافی در شکم یا آسیت (Ascites) نیز با روشی به نام پاراسنتز انجام می‌شود. همچنین مصرف یک داروی ادرارآور نیز می‌تواند به کاهش مایعات اضافی (ادم) در پاها و سایر نواحی بدن کمک کند.

برای پریتونیت باکتریایی هم آنتی‌بیوتیک و تزریق پروتئین (آلبومین) استفاده می‌شود. پس از تشخیص پریتونیت باکتریایی، باید یک آنتی‌بیوتیک خوراکی یه‌صورت روزانه برای جلوگیری از عود عفونت تجویز مصرف شود. معمولا هم بیماران برای کنترل درمان و نظارت بیشتر در بیمارستان بستری می‌شوند. 

درمان نارسایی کلیه ناشی از سیروز کبدی هم بسته به علت سیروز و میزان نارسایی کلیه، ممکن است شامل دارو، دیالیز و پیوند کلیه باشد.

برای درمان‌های حاد نارسایی کبدی هم از تزریق مایعات داخل وریدی برای حفظ فشار خون، ملین‌ها برای کمک به دفع سموم از بدن و نظارت بر قند خون کمک گرفته می‌شود. البته نارسایی حاد یا مزمن کبدی ممکن است نیاز به پیوند کبد داشته باشد. معمولا زمانی که کبد به شدت آسیب دیده باشد، پیوند کبد ممکن است تنها گزینه درمانی باشد. پیوند کبد می‌تواند از یک اهداکننده زنده یا مرده انجام شود. فقط هم بخشی از کبد اهداکننده نیاز به پیوند دارد. چون کبد تنها اندام انسان است که قادر به رشد مجدد است.

متاسفانه سرطان کبد یکی از عوارض بدخیم سیروز کبدی محسوب می‌شود. طبیعتا درمان سرطان به مرحله سرطان و سایر عوامل بستگی دارد. ممکن است یک یا چند درمان مختلف هم‌زمان امتحان شود. معمولا گزینه‌ها شامل جراحی برای برداشتن بخشی از کبد یا کل کبد (که باید با کبد جدید به‌عنوان بخشی از پیوند کبد جایگزین شود) و روش‌های غیرجراحی از بین برنده تومور از جمله پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، ایمونوتراپی و پرتودرمانی با مهره (تزریق مهره‌ای که تشعشع می‌کند به رگ‌های خونی تغذیه‌کننده تومور) خواهد بود.

رژیم غذایی مناسب برای کنترل عوارض سیروز کبدی کدام است؟

گفتیم که سوء تغذیه در افراد مبتلا به سیروز رایج است. بنابراین مهم است که این بیماران یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشند تا به آن‌ها کمک کند تمام مواد مغذی مورد نیاز بدنش‌شان را دریافت کنند. از طرف دیگر افرادی که سیروز کبدی برایشان تشخیص داده می‌شود با تغییراتی در رژیم غذایی خود به‌وجود بیاورند تا عوارض و میزان پیشرفت این بیماری را تحت کنترل نگه دارند.

مثلا آسیب به کبد می‌تواند به این معنی باشد که بدن دیگر قادر به ذخیره گلیکوژن نیست. گلیکوژن نوعی سوخت و انرژی برای بدن محسوب می‌شود. وقتی بدن گلیکوژن کافی نداشته باشد عملا از بافت‌های عضلانی برای گرفتن انرژی بین وعده‌های غذایی استفاده می‌کند. این یعنی بیمار وزن از دست می‌دهد و دچار ضعف عضلانی می‌شود. پس احتمالا بیماران سیروز کبدی در رژیم غذایی خود به کالری و پروتئین اضافی نیاز خواهند داشت. خوردن میان وعده‌های سالم بین وعده‌های غذایی، یا داشتن سه یا چهار وعده غذایی کوچک در هر روز، به جای یک یا دو وعده غذایی بزرگ، می‌تواند برای حفظ میزان انرژی لازم بدن کمک‌کننده باشد.

از طرف دیگر کاهش مصرف نمک می‌تواند به کاهش احتمال تورم در پاها و شکم کمک کند. پس رژیم غذایی کم‌نمک و کم‌چربی برای این بیماران ضروری است.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

درست است که آسیب کبدی ناشی از سیروز به‌طور کامل قابل جبران نیست. اما اگر سیروز کبدی زود تشخیص داده شود و علت آن درمان شود، آسیب بیشتر را می‌توان محدود و در موارد نادری حتی معکوس کرد. خوشبختانه با پیشرفت علم پزشکی و درمان‌های نوین بیماری سیروز کبدی و عوارض آن تا حد زیادی قابل کنترل است. فقط کافی‌ست در دوره‌های منظمی که پزشک مشخص می‌کند برای معاینه و انجام آزمایش به مراکز درمانی مراجعه کنید.

البته اگر برای درمان زیرنظر پزشک قرار دارید و هرکدام از نشانه‌های زیر را احساس کردید فورا موضوع را با پزشک‌تان درمیان بگذارید:

• مدفوع شما سیاه و قیری یا حاوی خون است (ممکن است به رنگ قهوه‌ای یا قرمز روشن باشد).
• استفراغ خونی دارید.
• در تنفس مشکل دارید.
• شکم‌تان ورم کرده است.
• لرزش یا لرزش عضلانی دارید.
• گیج، تحریک‌پذیر، خواب‌آلود و فراموشکار شده‌اید.
• تغییری در سطح هوشیاری خود احساس می‌‌کنید و از حال می‌روید.