کلسترول یکی از موادی است که در بدن ما تولید میشود و می‌توان آن را هم دوست و هم دشمن بدن دانست. بدن برای عملکرد صحیح خود نیاز به سطح طبیعی و نرمال کلسترول دارد اما زمانی که میزان آن از حد لازم بیشتر شود، احتمال بروز حملات قلبی در فرد افزایش خواهد یافت. افراد باید برای حفظ سلامت و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی اطلاعاتی در خصوص کلسترول داشته باشند. در این مطلب ابتدا قصد داریم در خصوص کلسترول، علل افزایش و عوارض آن مطالبی را بیان کنیم و سپس به سراغ کلسترول در لبنیات خواهیم رفت. با ما همراه باشید.
علائم کلسترول بالا
باید بدانید که کلسترول بالا هیچ علامتی ندارد. آزمایش خون تنها راهی است که برای تشخیص میزان کلسترول انجام میشود.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
بهترین راه برای بررسی کلسترول مراجعه به پزشک و تشخیص اوست که آیا فرد نیاز به آزمایش کلسترول دارد یا خیر. کودکان فاقد هرگونه خطر ابتلا به بیماری قلبی معمولاً یک بار در سن 9 تا 11 سالگی و مجدداً در سن 17 تا 19 سالگی آزمایش کلسترول می‌دهند تا میزان کلسترول بدن آنها مشخص شود و در صورتی که میزان آن از حد نرمال بالاتر بود اقدامات لازم انجام شود. بزرگسالانی که هیچ علامتی از بیماری‌های قلبی و عروقی ندارند معمولاً هر پنج سال یکبار باید آزمایش کلسترول بدهند.
اگر نتیجه آزمایش شما مطلوب نباشند، پزشکان علاوه بر استفاده از راه‌های درمانی و کاهش کلسترول به افراد توصیه می‌کند که آزمایش کلسترول را در فواصل کوتاه‌تری انجام دهد. همچنین پزشکان به افرادی که سابقه‌ی کلسترول بالا و بیماری قلبی دارند و یا درگیر سایر عوامل خطر مانند سیگار کشیدن، دیابت یا فشار خون هستند توصیه می‌کنند که آزمایش کلسترول را در فواصل کوتاه‌تری انجام دهند.
انواع کلسترول
کلسترول به پروتئین‌های موجود در خون متصل میشود. به این ترکیب پروتئین‌ها و کلسترول لیپوپروتئین می‌گویند. بر اساس آنچه لیپوپروتئین حمل می‌کند، انواع مختلفی از کلسترول وجود دارد. انواع کلسترول به صورت زیر در خون وجود دارد:
- لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) یا کلسترول بد، ذرات کلسترول را به سراسر بدن شما منتقل می‌کند. کلسترول (LDL) در دیواره عروق جمع میشود و دیواره آنها را سخت و باریک می‌کند.
- لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا کلسترول خوب، کلسترول اضافی را جمع‌آوری می‌کند و به کبد انتقال می‌دهد.
- ترکیبات لیپیدی شامل تری‌گلیسیریدها نیز می‌شوند که نوعی چربی در خون را نشان می‌دهند. داشتن سطح تری‌گلیسیرید بالا نیز می‌تواند خطر بیماری قلبی را افزایش دهد.
عوامل افزایش کلسترول در بدن
عوامل متفاوتی باعث افزایش کلسترول در بدن افراد میشود اما موارد زیر را می‌توان مهم‌ترین عواملی دانست که باعث می‌شوند که سطح کلسترول خون افراد بالا رود.
- کم‌تحرکی
- چاقی
- رژیم غذایی ناسالم
عوامل افزایش کلسترول بد
در ادامه عواملی را مورد بررسی قرار خواهیم داد که می‌توانند خطر افزایش کلسترول بد را شدت دهند.
رژیم غذایی ضعیف
مصرف چربی اشباع شده موجود در فرآورده‌های حیوانی و چربی‌های ترانس از مهم‌ترین عوامل افزایش کلسترول است. این چربی‌های اشباع شده در برخی شیرینی‌ها، کراکرهای کارخانه‌ای و پاپ‌کورن وجود دارند، می‌تواند سطح کلسترول شما را افزایش دهند. همچنین خوراکی‌هایی که کلسترول بالا دارند، مانند گوشت قرمز و لبنیات پرچرب نیز کلسترول را نیز افزایش می‌دهند.
چاقی
چاقی یا شاخص توده‌ی بدنی (BMI) 30 یا بیشتر نیز باعث افزایش سطح کلسترول خون میشود. عدم ورزش ضمن افزایش اندازه ذرات سازنده کلسترول بد، باعث کاهش (HDL) یا کلسترول خوب بدن میشود.
سیگار
سیگار به دیواره‌ی رگ‌های خونی آسیب می‌رساند و آنها را بیشتر در معرض تجمع رسوبات چربی قرار خواهد داد. سیگار کشیدن همچنین سطح (HDL) یا کلسترول خوب را کاهش می‌دهد.
سن
از آن جا که با افزایش سن، شیمی بدن تغییر می‌کند، خطر کلسترول بالا افزایش می‌یابد. به عنوان مثال با افزایش سن، قدرت کبد در پاکسازی خون از کلسترول (LDL) کاهش می‌یابد و در نتیجه سطح کلسترول بد خون بالا خواهد رفت.
دیابت
قند خون بالا منجر به افزایش سطح کلسترول خطرناکی به نام لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم (VLDL) و کاهش کلسترول (HDL) میشود. قند خون بالا به دیواره رگ‌های خونی نیز آسیب می‌زند.
عوارض افزایش کلسترول
افزایش میزان کلسترول خون فرد را در معرض ابتلا به برخی بیماری‌ها قرار می‌دهد. از مهم‌ترین این بیماری‌ها می‌توان به تصبلب شرایین اشاره کرد. کلسترول بالا می‌تواند باعث تجمع کلسترول و رسوبات دیگر در دیواره‌ی عروق شود (تصلب شرایین). این رسوبات (پلاک‌ها) می‌توانند جریان خون را در شریان‌های و رگ‌های بدن کاهش دهند. از مهم‌ترین عوارض کاهش جریان خون در رگ‌‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درد قفسه سینه
اگر سرخرگ‌هایی که به قلب می‌ریزند(عروق کرونر)، دچار رسوبات کلسترول گردند، ممکن است درد قفسه‌ی سینه (آنژین) و سایر علائم بیماری عروق کرونر را به همراه داشته باشند.
حمله قلبی
در صورت پارگی یا تجمع پلاک‌ها، لخته خون در محل پارگی پلاک ایجاد میشود. در نتیجه جریان خون را مسدود می‌کند. اگر جریان خون به بخشی از قلب متوقف شود، فرد دچار حمله‌ی قلبی خواهد شد.
سکته
مشابه حمله‌ی قلبی، سکتۀ مغزی هنگامی رخ می‌دهد که لختۀ خون جریان خون را مسدود کند.
لبنیات پرچرب یا کم چرب؟
با وجود این که همواره متقاضیان محصولات لبنی پرچرب و کم‌چرب به یک نسبت وجود دارند. این سؤال نیز مطرح است که کدام یک برای سلامتی مفید است؟ اخیراً برخی از متخصصان بیان کردند که لبنیات پرچرب برای شما بهتر است. زیرا فرآوری کمتری را در کنار چربی بیشتری دارد. پس کدام یک است؟ لبنیات پرچرب بهتر از لبنیات کم چرب است یا بدتر؟ بیایید نگاهی دقیق‌تر داشته باشیم.
از آن جایی که لبنیات نیز محصول کارخانه‌های لبنی هستند، شک نکنید که این محصولات هر چند ار منبع طبیعی تهیه می‌شوند اما حاوی مواد افزودنی خواهند بود. بنابراین سعی کنید از محصولات تازه و بدون نگهدارنده استفاده نمایید.
فرآوری لبنیات کم چرب و لبنیات پرچرب
کدام لبنیات بیشتر فرآوری میشود؟ صرف نظر از این که محصول نهایی شیر کامل باشد، شیر ابتدا چرب تهیه میشود. به این معنی که در محصولات کم چرب، چربی جدا میشود تا شیر خامه‌ای و بدون چربی تهیه شود. بعد چربی دیگری به چربی شیر تازه اضافه میشود تا با مقادیر مختلف چربی شیر تولید گردد. سپس این محصول در فرآیندی که مولکول‌های چربی را به طور مساوی توزیع می‌کند، مخلوط و از ماندن چربی روی شیر جلوگیری می‌کنند. شیر همچنین یک محصول پاستوریزه است که در اصل با یک عملیات حرارتی جهت از بین بردن عوامل باکتریایی، تولید میشود. میزان فرآوری بین شیر بدون چربی و شیر پر چربی کاملاً یکسان است. در هر دو مورد از مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود و تنها مواد افزودنی شیرها ویتامین‌های A و D هستند.
چربی موجود در لبنیات
چربی موجود در لبنیات چگونه است؟ آیا این چربی سالم است؟ تحقیق علمی نشان داده است که چربی اشباع شده از محصولات حیوانی برای قلب مفید نیست. بیش از نیمی از چربی موجود در شیر اشباع شده است (نوعی چربی که ثابت شده باعث افزایش (LDL) یا کلسترول بد میشود). (LDL) زیاد، باعث گرفتگی و التهاب عروق میشود که در نهایت منجر به بیماری قلبی خواهد شد. به طور کلی چربی زیادی در محصولات لبنی وجود دارد که در محصولات لبنی پرچرب، چربی اشباع شده بیشتری دیده میشود.
یک فنجان شیر کامل یا ماست پرچرب در روز از نظر چربی اشباع شده بیش از حد نیست. اما میزان قابل‌توجهی چربی خواهد داشت. چربی اشباع شده به سرعت در بدن انباشته میشود. هر ماده‌ای که حاوی چربی باشد (روغن، کره، پنیر، آجیل و مرغ) معمولاً دارای چربی اشباع نشده و اشباع شده است.
باید گفت جهت کنترل کلسترول (LDL) برای میزان چربی اشباع شده در رژیم غذایی روزانه، باید به میزان چربی و کلسترول موجود در غذاها توجه کرد. به طور متوسط میزان مصرف کلسترول در زنان باید کمتر از 10 گرم در روز و برای مردان کمتر از 15 گرم در روز باشد. یک راه سریع برای دیدن میزان چربی اشباع شده معمولاً این است که چند روز برنامه‌ی غذایی خود را یادداشت کنید. در نتیجه مشخض میشود هر غذای مصرفی شما چه میزان چربی اشباع شده دارد.
نتیجه‌گیری
یک نکته‌ی مهم دیگر که هنگام انتخاب محصولات لبنی باید به آنها توجه کنید، وجود شکر در این محصولات است. ممکن است فکر کنید که ماست سالم کم‌چرب یا بدون چربی می‌خورید. اما ممکن است این محصولات حاوی قندی بیشتری از یک شکلات باشند. قند اضافه شده بیشترین تأثیر را در کاهش سلامت قلب دارد. شکر اضافی می‌تواند با عنوان‌های مختلفی مانند عصاره‌ی ارگانیک تبخیر شده، شربت برنج قهوه‌ای، شهد آگاو و آب‌میوه غلیظ ثبت شود که باز هم یک قند اضافی محسوب میشود و قند اضافی برای قلب و بدن مفید نیست. زیرا باعث افزایش تری‌گلیسیرید خون میشود.
اکنون می‌دانید که فرآورده‌های لبنی کم‌چرب بیش از محصولات لبنی پرچرب فرآوری نمی‌شوند و لبنیات پرچرب در کل حاوی چربی اشباع شده‌ی بیشتری هستند. مصرف بیشتر محصولات کم‌چرب که قند اضافی ندارند، انتخاب سالمتری است.
