نارسایی دهانه رحم و روش‌های درمانی موثر

در دوران بارداری، دهانه رحم بسته است و قبل از زایمان، نازک شده و سپس باز می‌شود. هنگامی که در طول بارداری دهانه رحم خیلی زودتر از موعد مناسب باز شود، به آن نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency)، دهانه رحم ناکارآمد، ناتوانی دهانه رحم یا دهانه رحم ناتوان گفته می‌شود. عوارض مرتبط با ناتوانی دهانه رحم که معمولا در سه ماهه دوم بارداری رخ می‌دهد، می‌تواند شامل زایمان زودرس و سقط جنین باشد. خوشبختانه برای این نارسایی، روش درمانی موفقیت‌آمیزی وجود دارد. تا انتهای این مطلب از مجله اسنپ‌دکتر همراه ما باشید تا با علل، علائم و راه‌کارهای درمانی نارسایی دهانه رحم آشنا شوید.

نارسایی دهانه رحم چیست؟

ناتوانی دهانه رحم زمانی رخ می‌دهد که دهانه رحم در اوایل بارداری باز، ضعیف یا کوتاه شده باشد. این وضعیت می‌تواند مشکلات مهمی از جمله سقط جنین (از دست دادن بارداری) و زایمان زودرس (به دنیا آمدن قبل از هفته ۳۷ بارداری) را در پی داشته باشد. به بیان دیگر، ناتوانی دهانه رحم زمانی اتفاق می‌افتد که بافت ضعیف دهانه رحم، نقشی در زایمان زودرس یا از دست دادن یک بارداری سالم داشته باشد.

طبق آمار، نارسایی مرتبط با دهانه رحم در هر یک نفر از ۱۰۰ بارداری رخ می‌دهد. البته خوشبختانه برای این وضعیت، شیوه‌های درمانی مختلفی وجود دارد و معمولا درمان ناتوانی دهانه رحم موفقیت‌آمیز است. بدیهی است که هدف از درمان این عارضه، جلوگیری از زایمان زودرس و باردار نگه داشتن فرد است، تا جنین فرصت کافی را برای رشد کامل اندام‌ها و ارگان‌هایش داشته باشد.

چرا نارسایی دهانه رحم مشکل‌ساز می‌شود؟

از لحاظ موقعیت، دهانه رحم در انتهای پایین رحم قرار دارد و به سمت واژن باز می‌شود. قبل از بارداری، دهانه رحم بسته و سفت است. با ادامه روند بارداری و آماده شدن برای زایمان، دهانه رحم به آرامی تغییر می‌کند. یعنی با نزدیک شدن به موعد مقرر، دهانه رحم نرم، کوتاه‌تر و باز می‌شود (گشاد می‌شود)، تا بدین ترتیب نوزاد بتواند از طریق واژن به دنیا بیاید.

با وجود خطر احتمالی نارسایی دهانه رحم، ممکن است دهانه رحم قبل از اینکه جنین به اندازه کافی رشد یافته و برای به دنیا آمدن به قدر کافی بزرگ شده باشد، باز یا کوتاه شود. طبیعتا این امر، جنین را در معرض خطر تولد زودهنگام قرار می‌دهد. درحالیکه هنوز اندام‌هایش به‌طور کامل و به اندازه مناسب رشد نکرده‌اند.

 چه کسانی در معرض خطر ناتوانی دهانه رحم هستند؟

هر زنی ممکن است به دهانه رحم ناتوان مبتلا شود. با این حال، فردی که موارد زیر را تجربه کرده‌ است، احتمال دارد که در معرض خطر بیشتری باشد:

• تجربه زایمان زودرس یا سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری را داشته باشد.
• در دوران بارداری یا زایمان قبلی، رحم یا دهانه رحم او آسیب دیده باشد.
• عمل جراحی روی دهانه رحم او انجام شده باشد.
• دارای دهانه رحم یا رحم با شکل نامنظم باشد.
• مبتلا به یک اختلال ژنتیکی مانند سندرم اهلرز-دانلوس (Ehlers-Danlos)، که ممکن است باعث ضعف دهانه رحم شده و در نهایت، منجر به نارسایی دهانه رحم شود، باشد.
• مطالعات همچنین نشان داده است که افرادی که سیاه‌پوست هستند و افرادی که انتظار چندقلوزایی (دوقلو، سه قلو و…) را دارند، بیشتر از بقیه افراد در معرض ابتلا به این نارسایی در دوران بارداری هستند.

علائم نارسایی دهانه رحم چیست؟

برخلاف سایر علائم زایمان زودرس مانند انقباضات یا پاره شدن کیسه آب جنین، نارسایی دهانه رحم ممکن است علائم قابل‌توجهی ایجاد نکند. البته برخی از زنان قبل از تشخیص، لکه‌بینی خفیفی را تجربه می‌کنند که این اتفاق اغلب، قبل از هفته ۲۴ بارداری رخ می‌دهد. در هر صورت، می‌توان علائم زیر را برای این بیماری بیان کرد:

• احساس فشار در لگن
• درد در ناحیه شکم
• کمردرد
• گرفتگی خفیف معده
• تغییراتی در ترشحات واژن
• خونریزی خفیف واژینال

همان‌طور که گفتیم، برای ناتوانی دهانه رحم، هیچ علامت به‌خصوصی وجود ندارد. از این رو، اکثر متخصصان به تاریخچه و سابقه سلامتی فرد باردار متکی هستند؛ زیرا این اطلاعات به آن‌ها می‌گوید که آیا ممکن است فرد در معرض خطر ابتلا به ناتوانی دهانه رحم باشد یا خیر.

علت نارسایی دهانه رحم چیست؟

پزشکان هنوز دلیل مشخصی برای نارسایی دهانه رحم شناسایی نکرده‌اند، زیرا بسیاری از زنان عامل خطر شناخته‌شده‌ای برای این بیماری ندارند. با این حال، متخصصان معتقدند که عوامل خاصی فرد را در معرض خطر ابتلا به این وضعیت قرار می‌دهد. برای مثال، این عوامل خطر یا ریسک فاکتورها می‌توانند شامل آسیب به دهانه رحم، جراحی‌های قبلی مرتبط با دهانه رحم یا تولد با دهانه رحم نامنظم باشد. از این رو، عوامل خطر برای نارسایی دهانه رحم عبارتند از:

ترومای گردن رحم

اگر قبلا دهانه رحم جراحی شده باشد می‌تواند منجر به ناتوانی دهانه رحم شود؛ برای مثال جراحی درمان مشکل دهانه رحم پس تشخیص در تست پاپ اسمیر، و اتساع و کورتاژ یا D&C. لازم به ذکر است که پارگی دهانه رحم در طول زایمان، به ندرت می‌تواند یک عامل خطر برای این نارسایی باشد.

مشکلات ژنتیکی

برخی از شرایط خاص رحمی ممکن است باعث ناتوانی دهانه رحم شود. مشکلات ژنتیکی یکی از این عوامل است که بر نوعی پروتئین که بافت‌های همبند بدن (به نام کلاژن) را می‌سازد تاثیر می‌گذارد و ممکن است باعث ناتوانی دهانه رحم شود.

در چه هفته‌ای از بارداری، ناتوانی دهانه رحم اتفاق می‌افتد؟

نارسایی دهانه رحم ممکن است در هر زمانی از دوران بارداری اتفاق بیفتد. اما طبق بررسی‌های انجام‌شده، رخداد این نارسایی در سه ماهه دوم بارداری (که تقریبا هفته‌های ۱۴ تا ۲۷ بارداری می‌شود)، بسیار شایع‌تر است.

چگونه ناتوانی دهانه رحم باعث سقط جنین می‌شود؟

احتمالا برایتان سوال پیش آمده که این نارسایی چگونه می‌تواند خطر سقط جنین را به‌وجود بیاورد. به همین منظور، بیایید اول بدانیم که سقط جنین در چه زمانی رخ می‌دهد. از دست دادن بارداری قبل از هفته بیستم، سقط جنین نام دارد. حالا دهانه رحم را به‌عنوان دری بین رحم (محل رشد جنین) و واژن در نظر بگیرید. به‌طور ایده‌آل، این در (دهانه رحم) باید تا موعد مقرر یا تاریخ زایمان بسته بماند. حال اگر زودتر از این زمان باز شود، ممکن است جنین قبل از رشد کامل اندام‌ها و استخوان‌ها به دنیا بیاید. تقریبا ۲۵ درصد از سقط جنین‌های سه ماهه دوم به دلیل نارسایی دهانه رحم است. نارسایی دهانه رحم همچنین می‌تواند باعث از دست دادن بارداری بعد از ۲۰ هفته (مرده‌زایی) شود.

نارسایی دهانه رحم چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشکان حین بارداری سوالاتی را در مورد سابقه سلامتی و علائم بارداری از فرد می‌پرسند. در این زمان بسیار اهمیت دارد که شخص باردار، اگر در گذشته تجربه سقط جنین یا جراحی روی دهانه رحم داشته است، حتما به پزشک اطلاع دهد؛ چرا که با این اطلاعات و بر اساس عوامل خطر، ممکن است پزشک متخصص بخواهد دهانه رحم فرد را با دقت بیشتری معاینه و بررسی کند.

بدین ترتیب، پزشک متخصص با معاینه لگن و سونوگرافی ترانس واژینال (سونوگرافی با استفاده از یک واند در واژن)، نارسایی دهانه رحم را تشخیص می‌دهد. این آزمایش به پزشک اجازه می‌دهد تا طول و میزان باز شدن دهانه رحم را اندازه‌گیری کند.

نارسایی دهانه رحم چگونه درمان می‌شود؟

هدف از درمان ناتوانی دهانه رحم این است که به فرد کمک کند تا زمانی که امکان دارد، باردار بماند تا بتواند در زمان مناسب زایمان کند. همانطور که قبلا هم به آن اشاره کردیم، از آنجایی که تشخیص این نارسایی قدری دشوار است، دانستن عوامل خطر اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. از این رو، پزشک متخصص بر اساس وضعیت کنونی و سابقه پزشکی فرد تصمیم می‌گیرد که کدام شیوه درمانی بهترین گزینه است.

سرکلاژ دهانه رحم

روشی به نام سِرکلاژ دهانه رحم یکی از راه‌هایی است که پزشکان متخصص سعی می‌کنند به وسیله آن از زایمان زودرس جلوگیری کنند. به بیان ساده، این روش شامل دوختن دهانه رحم می‌شود. سرکلاژ دهانه رحم معمولا در هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری انجام می‌شود. سپس در هفته ۳۷ بارداری، پزشک بخیه‌ها را برمی‌دارد تا امکان زایمان واژینال برای فرد وجود داشته باشد. البته پزشک متخصص ممکن است روش سرکلاژ دهانه رحم را در صورتی توصیه کند که:

• فرد سابقه سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری داشته باشد.
• فرد در بارداری‌های گذشته، تجربه سرکلاژ دهانه رحم داشته‌ باشد.

روش سرکلاژ لزوما برای همه مناسب نیست. به عبارتی، پزشک متخصص این روش را برای افراد توصیه نمی‌کند اگر:

• دوقلو، سه قلو یا به‌طور کلی چندقلو باردار باشد. (تحقیقات نشان می‌دهد که در صورت حاملگی بیش از یک جنین، خطر زایمان زودرس بهبود نمی‌یابد.)
• دهانه رحم او از قبل، به اندازه ۴ سانتی‌متر گشاد شده باشد.
• غشاها پاره شده باشند (کیسه آب پاره شده باشد).

مکمل‌های پروژسترون

اگر پزشک عوامل خطر نارسایی دهانه رحم را در فرد مشاهده کند، ممکن است مصرف مکمل‌های پروژسترون را در سه ماهه دوم بارداری به‌عنوان راه درمانی دیگر، توصیه کند.

افزایش نظارت با سونوگرافی

اگر فرد فاکتورهای خطر نارسایی دهانه رحم را دارد، ممکن است پزشک متخصص تصمیم بگیرد که طول دهانه رحم را با استفاده از سونوگرافی تا حدود هفته ۲۴ بارداری بررسی کند. بدین ترتیب، اگر پزشک متوجه تغییراتی در طول دهانه رحم شود، ممکن است روش سرکلاژ را توصیه کند. سرکلاژ دهانه رحم، فقط تا حدود هفته بیست و چهارم بارداری انجام می‌شود.

ناتوانی یا نارسایی دهانه رحم چه عوارضی دارد؟

نارسایی دهانه رحم می‌تواند عوارضی از جمله سقط جنین و زایمان زودرس را ایجاد کند. اما در موارد نادر، درمان ناتوانی دهانه رحم (با استفاده از روش سرکلاژ) ممکن است شامل عوارض دیگری باشد. این عوارض عبارتند از:

• پارگی رحم
• خونریزی داخلی
• پارگی یا بریدگی در دهانه رحم
• عفونت

آیا می‌توان از نارسایی دهانه رحم جلوگیری کرد؟

باید گفت که هیچ‌کس نمی‌تواند از بیماری نارسایی دهانه رحم جلوگیری کند. با این حال، اقدامات زیادی وجود دارد که می‌توان برای داشتن یک بارداری سالم، ایمن و کامل آن‌ها را انجام داد. این اقدامات عبارتند از:

به دنبال مراقبت‌های منظم دوران بارداری باشید

معاینات منظم در دوران بارداری می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا سلامت شما و جنین را به خوبی کنترل کند. حتما در مورد علائم یا مشکلاتی که شما را نگران می‌کند، حتی اگر عادی و غیر مهم به نظر می‌رسند، با پزشک خود صحبت کنید.

یک رژیم غذایی سالم و متعادل را دنبال کنید

در دوران بارداری، به مقدار بیشتری از اسید فولیک، کلسیم، آهن و سایر مواد مغذی ضروری نیاز خواهید داشت. از این رو، اگر به اندازه کافی غذاهای سالم نمی‌خورید، مصرف روزانه یک ویتامین در دوران بارداری می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. ویتامین‌های دوران بارداری را می‌توان چند ماه قبل از بارداری شروع کرده و در طول دوران بارداری ادامه داد.

اضافه وزن را کنترل کنید

حواستان به افزایش وزن باشد، زیرا این رویه برای سلامت کودک شما بسیار مهم است. اگر قبل از بارداری وزن مناسبی داشته باشید، معمولا افزایش وزن بین حدود ۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم سلامت شما را بیشتر تضمین می‌کند.

از مواد خطرناک دوری کنید

بدیهی است که در طول دوران بارداری می‌بایست از استعمال سیگار، مصرف الکل و مواد مخدر خودداری کرد. علاوه‌بر آن، باید قبل از مصرف هر گونه دارو یا مکمل، حتی آن‌هایی که بدون نسخه در دسترس هستند، با پزشک خود صحبت کرده و تایید او را بگیرید.

به یاد داشته باشید که اگر در طول بارداری گذشته، ناتوانی دهانه رحم را تجربه کرده‌اید، در معرض خطر زایمان زودرس یا از دست دادن جنین در بارداری‌های بعدی نیز هستید. بنابراین اگر قصد باردار شدن مجدد را دارید، با پزشک خود حتما صحبت کنید تا شما را از خطرات آن آگاه کند و به شما بگوید که برای تجربه یک بارداری سالم، چه کارهایی باید انجام دهید.

پیش‌آگاهی ناتوانی دهانه رحم چیست؟

اگر دچار دهانه رحم ناتوان هستید، نگران نباشید و بدانید که درمان سرکلاژ برای دهانه رحمی که نارسایی دارد، در نزدیک به ۹۰ درصد موارد، کاملا موفقیت‌آمیز است. علاوه‌بر آن، خبر خوب دیگر این است که اکثر افرادی که ناتوانی دهانه رحم دارند، نیازی به محدود کردن فعالیت‌های روزمره خود در طول دوران بارداری ندارند. البته همیشه برای کسب حداکثر اطمینان از وضعیت سلامتی خود و جنین، توصیه می‌شود که با پزشک متخصص خود مشورت کنید.

آیا در صورت داشتن نارسایی دهانه رحم می‌توان دوباره باردار شد؟

اگر در حاملگی‌های گذشته، تجربه ناتوانی دهانه رحم را داشته‌اید، بدیهی است که در معرض خطر ابتلای دوباره به این بیماری در بارداری‌های بعدی نیز هستید. در این صورت باید با پزشک متخصص خود در مورد خطرات و نحوه برنامه‌ریزی برای داشتن دوران بارداری ایمن و سالم و زایمان در زمان مناسب، صحبت کنید.

چه زمان باید با پزشک تماس بگیریم؟

در صورت مشاهده علائم سقط جنین در دوران بارداری، از جمله خونریزی، درد لگن و انقباضات، با پزشک خود تماس بگیرید و به دنبال پاسخ برای سوالات زیر باشید:

• ناتوانی دهانه رحم، چقدر خطرناک است؟
• به چه علائم و عوارضی باید توجه داشت؟
• چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که شیوه درمانی استفاده شده، موثر واقع شده است؟

جمع‌بندی

ناتوانی دهانه رحم زمانی اتفاق می‌افتد که دهانه رحم در طول بارداری ضعیف شده یا خیلی زودتر از زمان مناسب باز می‌شود. تشخیص این نارسایی تقریبا دشوار است، مگر اینکه سابقه سقط جنین، زایمان زودرس یا سایر عوامل خطر را داشته باشید. از این رو، حتما باید در مورد سابقه پزشکی کامل خود و همچنین هرگونه علائم بارداری که اکنون دارید، با پزشک خود صحبت کنید. چراکه دانستن این اطلاعات می‌تواند به متخصص در تشخیص اینکه آیا در معرض خطر این نارسایی هستید یا خیر، کمک شایانی کند. در بیشتر موارد، این بیماری با روشی موفقیت‌آمیز به نام سرکلاژ قابل درمان است. از این رو، اگر باردار هستید، می‌توانید برای مشاوره آنلاین با پزشک متخصص زنان و زایمان از خدمات مشاوره پزشکی اسنپ‌دکتر استفاده کنید و از متخصصان این حوزه کمک بگیرید.