قرص بوپرنورفین چیست و چه کاربردی دارد؟
بوپرنورفین یک ماده مخدر مصنوعی است که در اواخر دهه ۱۹۶۰ ساخته شد و برای درمان درد و اختلال مصرف مواد افیونی استفاده می‌شود. قرص بوپرنورفین یک آنالوگ مصنوعی از تبائین (یک ترکیب آلکالوئیدی که از گل خشخاش مشتق می‌شود) است. این قرص متعلق به دسته‌ای از داروها به نام آگونیست-آنتاگونیست مواد افیونی است و به‌عنوان یک داروی جدول III طبقه‌بندی می‌شود. یعنی پتانسیل متوسط تا کم برای وابستگی فیزیکی و پتانسیل بالایی برای وابستگی روانی دارد. در این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر به معرفی قرص بوپرنورفین می‌پردازیم.
قرص بوپرنورفین۲ یا قرص ب۲ چیست؟
قرص بوپرنورفین (Buprenorphine 2mg) متعلق به گروهی از داروها به‌نام ضددردهای اپیوئیدی است. این گروه از داروها به‌عنوان افیون‌ها یا مخدر هم شناخته می‌شوند. این دارو به جلوگیری از حاد شدن علائم ترک و قطع سایر مواد افیونی کمک میکند. یعنی از علائم ناخوشایند ترک ناشی از قطع مصرف مواد افیونی توسط معتادان جلوگیری کرده یا این عوارض را کاهش می‌دهد. البته مسکن‌های اپیوئیدی، مانند مورفین یا دیامورفین (هروئین) خودشان هم ممکن است باعث ایجاد وابستگی و اعتیاد شوند و باید با احتیاط و حتما زیر نظر پزشک مصرف شوند.
قرص بوپرنورفین برای چه مواردی استفاده می‌شود؟
قرص بوپرنورفین معمولا برای درمان پزشکی افراد مبتلا به اعتیاد به مواد افیونی تجویز می‌شود. این دارو می‌تواند به افراد وابسته به هروئین یا سایر داروهای مخدر کمک کند تا بدون عوارض حاد، داروهای مخدری را که به آن وابسته هستند کنار بگذارند. البته قرص بوپرنورفین تنها بخشی از یک برنامه درمانی کامل برای ترک مصرف مواد افیونی است و همزمان با مصرف آن، فرد باید در جلسات تراپی مشاوره برای تغییر سبک زندگی و اختلالات رفتاری هم شرکت کند.
بوپرنورفین همچنین گاهی برای درمان کوتاه‌مدت دردهای شدید و حاد تجویز شود. هرچند پزشک فقط در صورتی بوپرنورفین را برای کنترل درد تجویز میکند که سایر گزینه‌های درمانی تاثیر قابل قبولی برای کاهش درد ندارند یا دیگر داروهای ضد درد برای بیمار مناسب نیستند.
نحوه مصرف و دوز تجویزی قرص بوپرنورفین
این دارو باید دقیقا همانطور که پزشک گفته است مصرف شود. به‌طور کلی درمان با بوپرنورفین باید در زمانی انجام شود که نشانه‌های واضحی از علائم ترک وجود داشته باشد. مقدار دوز و تعداد و زمان مصرف قرص هم بسته به شرایط مختلف پزشکی و سلامتی و… توسط پزشک تعیین می‌شود.
برای بزرگسالان و نوجوانان ۱۵ سال یا بیشتر، دوز شروع معمول بین ۰.۸ تا ۴ میلی‌گرم است که یک بار در روز مصرف می‌شود. مصرف این دارو برای کودکان و نوجوانان (زیر ۱۵ سال) ابدا توصیه نمی‌شود.
معتادان به مواد مخدر که هیچگونه درمان ترک نداشته‌اند هم بهتر است یک دوز بوپرنورفین را حداقل ۴ تا ۶ ساعت پس از آخرین استفاده از مواد مخدر (موادی مانند مرفین یا هروئین) یا زمانی که اولین نشانه‌های ترک ظاهر می‌شود، مصرف کنند. همچنین بیمارانی که متادون مصرف می‌کنند باید قبل از شروع درمان با بوپرنورفین، دوز متادون را به حدود ۳۰ میلی‌گرم در روز کاهش دهند.
در طول درمان، پزشک ممکن است دوز بوپرنورفین را تا ۲۴ میلی‌گرم در روز بالا ببرد، سپس هنگامی که فرد برای مدتی واکنشی نسبت به ترک نداشت، پزشک به تدریج دوز دارو را کم میکند. تحت هیچ شرایطی مصرف قرص‌ها نباید به‌طور ناگهانی قطع شود، مگر اینکه پزشک این کار را توصیه کند.
فراموش نکنید برای اثربخشی درمان با بوپرنورفین رعایت دوز تجویزی و شرکت در جلسات مشاوره روانی و اجتماعی هم ضروری است.
نکته: این قرص‌ها به‌نوعی قرص «زیر زبانی» شناخته می‌شوند. یعنی قرص باید زیر زبان گذاشته و تا زمانی که کاملا حل شود (معمولا ۵ تا ۱۰ دقیقه) همانجا نگه داشته شود. پس هیچ‌وقت این قرص‌ها را نجوید یا قورت ندهید. در ضمن بهتر است قرص‌ها را همزمان با غذا یا نوشیدنی مصرف نکنید.
عوارض جانبی قرص بوپرنورفین
مانند همه داروها، قرص بوپرنورفین هم ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند. البته بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. عوارض جانبی شایع این دارو که ممکن است بیش از ۱ نفر از هر ۱۰ نفر را تحت تاثیر قرار دهد عبارتند از:
- سندرم ترک دارو شامل سردرد، هیپرهیدروزیس (تعریق)، بی‌خوابی (ناتوانی در خواب)، حالت تهوع و درد عضلانی
- درد شکم
- بی‌قراری و اضطراب
- درد مفاصل و درد استخوان
- ضعف و سرگیجه (برای کاهش سرگیجه و سبکی سر، هنگام برخاستن از حالت نشسته یا خوابیده به آرامی بلند شوید.)
- کمردرد
- برونشیت
- درد قفسه سینه
- لرز
- مشکلات گوارشی مثل سوء‌هاضمه و یبوست یا اسهال (برای جلوگیری از یبوست غذاهای پرفیبر بخورید، آب کافی بنوشید و ورزش کنید.)
- سرفه و تنگی نفس
- کاهش اشتها
- افسردگی
- تنگی مردمک چشم (میوز)
- خشکی دهان
- تپش قلب
- پارانویا
- سوزش یا سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها
- آبریزش یا گرفتگی بینی
- تورم (دست و پا)
- خواب‌آلودگی
- گرگرفتگی
واکنش آلرژیک بسیار جدی به این دارو نادر است. با این حال، در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش/تورم (مخصوصاً در صورت/زبان/گلو)، سرگیجه شدید، مشکلات تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید.
در ضمن این دارو به‌ندرت ممکن است باعث بیماری جدی کبدی شود. در صورت داشتن علائم آسیب کبدی، از جمله تهوع/استفراغی که متوقف نمی‌شود، ادرار تیره، از دست دادن اشتها، زردی چشم/پوست، درد شدید معده/شکم، موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
چه کسانی نباید قرص بوپرنورفین مصرف کنند؟
قبل از مصرف بوپرنورفین باید هر نوع بیماری زمینه‌ای و داروهای مصرفی با پزشک در میان گذاشته شود، زیرا ممکن است با مصرف این قرص عوارض بیماری‌های قبلی بیشتر شود. به‌طور کلی قرص بوپرنورفین برای افراد زیر باید با احتیاط تجویز شود یا اصلا تجویز نشود:
- افرادی که به بوپرنورفین یا هر یک از ترکیبات دیگر این دارو حساسیت دارند
- کودکان و نوجوانان زیر ۱۵ سال
- افراد دارای آسم یا هر مشکل تنفسی دیگر
- افرادی که بیماری شدید کبدی دارند
- افرادی که به‌طور منظم مقادیر زیادی الکل می‌نوشند
- افراد مبتلا به دلیریوم ترمنس (گیجی و لرزش پس از قطع نوشیدن الکل و توهم)
- کسانی که سابقه تشنج یا آسیب سر یا بیماری مغزی دارند
- بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی و اختلالات ادراری (به ویژه مشکلات مرتبط با بزرگ شدن پروستات)
- افراد با فشار خون پایین
- افراد دارای مشکلات تیروئید
- افراد مبتلا به اختلال قشر آدرنال (به عنوان مثال بیماری آدیسون)
- کسانی که با داروهای ضد افسردگی درمان می‌شوند
علاوه بر این‌ها هر قرص زیر زبانی بوپرنورفین حاوی لاکتوز است. پس اگر فردی عدم تحمل لاکتوز دارد، باید این موضوع را قبل از مصرف این دارو به پزشک خود اطلاع دهد.
قرص بوپرنورفین با کدام داروها تداخل دارد؟
تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروها را تغییر دهد یا خطر بروز عوارض جانبی جدی را بیشتر کند. مثلا خطر عوارض جانبی جدی (مانند تنفس آهسته/کم عمق، خواب‌آلودگی/سرگیجه شدید) در صورت استفاده از قرص بوپرنورفین با سایر داروهایی که ممکن است بر تنفس نیز تأثیر بگذارد یا باعث خواب‌آلودگی شوند، بیشتر می‌شود:
- بنزودیازپین‌ها که برای درمان اضطراب یا اختلالات خواب استفاده می‌شوند. به‌عنوان مثال دیازپام، تمازپام، آلپرازولام.
- دیگر داروهای حاوی مواد افیونی، مسکن‌های قوی یا داروهای سرفه حاوی داروهای مرتبط با مواد افیونی مانند: کدئین، دی‌هیدروکدئین و مورفین
- داروهای مورد استفاده برای درمان افسردگی، از جمله داروهای شناخته‌شده به عنوان مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOI؛ مانند فنلزین)
- داروهای ضد افسردگی مانند موکلوبماید، ترانیل سیپرومین، سیتالوپرام، اسیتالوپرام، فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین، سرترالین، دولوکستین، ونلافاکسین، آمی تریپتیلین، دوکسپین، یا تریمیپرامین.
- داروهای آنتی هیستامین که برای درمان آلرژی یا تب یونجه استفاده می‌شوند مثل پرومتازین و کلرفنامین
- باربیتورات‌ها و سایر داروهای مورد استفاده برای درمان اضطراب یا اختلالات خواب
- داروهای شناخته شده به عنوان داروهای ضد روان‌پریشی که برای درمان اسکیزوفرنی استفاده شوند مثل کلرپرومازین و هالوپریدول
- داروهای خاص برای درمان فشار خون بالا (ضد فشار خون) به‌عنوان مثال کلونیدین
- داروهای درمان اعتیاد به مواد افیونی مثل متادون و نالترکسون
همچنین داروهای مورد استفاده برای درمان صرع مانند فنوباربیتال، کاربامازپین و فنی توئین یا داروی آنتی بیوتیک، ریفامپیسین که برای درمان سل استفاده می‌شود هم ممکن است با این قرص تداخل داشته باشند.
در صورت مصرف هر یک از داروهای زیر، پزشک ممکن است تجویز دوز کمتر بوپرنورفین را صلاح بداند:
- داروی ضد قارچ، کتوکونازول (که می‌تواند سطح بوپرنورفین را در خون در صورت مصرف همزمان افزایش دهد)
- داروهایی که برای درمان عفونت‌های ناشی از ویروس‌ها (عوامل ضد ویروسی) استفاده می‌شوند، به عنوان مثال ریتوناویر، ساکویناویر و ایندیناویر، که در درمان عفونت‌های HIV استفاده می‌شود
- داروهای ضد بارداری خوراکی حاوی ژستودن
- داروهای خاصی به نام «آنتی‌بیوتیک‌های ماکرولید» (که برای درمان عفونت‌ها استفاده می‌شوند)، مانند ترول‌اندومایسین.
اگر فرد داروی ضد انعقاد، فن پروکومون (برای رقیق کردن خون) مصرف میکند، پزشک ممکن است بخواهد دوز بالاتر بوپرنورفین را برای او تجویز کند.
آیا مصرف قرص بوپرنورفین در دوران بارداری مجاز است؟
بوپرنورفین فقط در صورتی باید در دوران بارداری استفاده شود که فواید بالقوه آن بیشتر از خطرات آن باشد. اگر فردی باردار است یا قصد بارداری دارد، باید قبل از مصرف این دارو از پزشک خود مشورت بگیرد. همچنین اگر بیمار در طول درمان با بوپرنورفین باردار شد باید موضوع را فورا به پزشک خود اطلاع دهد. در این شرایط پزشک تصمیم خواهد گرفت که آیا درمان او باید با یک داروی جایگزین ادامه پیدا کند یا خیر.
آیا مصرف قرص بوپرنورفین در دوران شیردهی عوارض دارد؟
از آنجایی که بوپرنورفین به شیر مادر منتقل می‌شود، بهتر است در دوران شیردهی این دارو استفاده نشود.
