آستیگمات چیست؟ علائم و روش‌های درمان آن
آستیگماتیسم بیماری‌ای شایع است که در آن، قرنیه یا عدسی کریستالی به‌روش معمولی منحنی نمی‌شود و معمولاً با لنزهای اصلاحی یا حتی عمل جراحی، قابل درمان است. این بیماری در دسته‌بندی عیوب انکساری قرار می‌گیرد؛ دسته‌ای که در آن می‌توان به بیماری‌های دیگری مثل نزدیک‌بینی، دوربینی و پیرچشمی نیز اشاره کرد. در این مطلب وبلاگ اسنپ دکتر قصد داریم بیشتر درباره بیماری آستیگمات صحبت کنیم، به علائم و ویژگی‌های آن بپردازیم، روش‌های درمانی آن را شرح دهیم و عوارض ناشی از ابتلا به آن را بازگو کنیم.
آستیگمات چیست؟
آستیگماتیسم (Astigmatism) یک بیماری رایج بینایی است که در اثر شکل نادرست قرنیه ایجاد می‌شود. در این بیماری، عدسی چشم یا قرنیه که سطح جلویی چشم را تشکیل می‌دهد، انحنای نامنظمی دارد؛ موضوعی که می‌تواند نحوه عبور یا شکستن نور به شبکیه را تغییر دهد و باعث تاری دید شود.
دوربینی (Farsightedness) و نزدیک‌بینی (Nearsightedness) دو نوع دیگر از مشکلات مربوط به نحوه عبور نور به شبکیه چشم هستند. آستیگماتیسم از دو نوع اصلی قرنیه و عدسی برخوردار است. آستیگماتیسم قرنیه زمانی اتفاق می‌افتد که نقص یا اعوجاجی در قرنیه وجود داشته باشد. از آن طرف، آستیگماتیسم عدسی زمانی اتفاق می‌افتد که انحرافی در عدسی‌ها ایجاد شود.
این بیماری گاهی اوقات به‌صورت عادی یا غیرعادی نیز توصیف می‌شود. آستیگماتیسم عادی زمانی رخ می‌دهد که چشم کاملاً خمیده نباشد؛ به‌دیگر سخن، به جای گرد بودن مانند توپ بسکتبال، شکلی شبیه به بیضی را به‌خود بگیرد. این مشکل در نهایت منجر به تاری دید می‌شود.
آستیگماتیسم غیرعادی که نمونه‌های کمتر دیده‌شده‌ای از آن وجود دارد، زمانی اتفاق می‌افتد که چشم کاملاً گرد نباشد اما برخلاف نوع قبلی، که در آن چشم به‌طور یکنواختی بدشکل است، آستیگماتیسم غیرعادی انحنایی ناهموار را به‌خود اختصاص می‌دهد؛ نقصی که می‌تواند انحراف دید و تاری را به همراه داشته باشد.
عیوب انکساری چیست؟
آستیگماتیسم به‌عنوان یکی از بیماری‌های عیوب انکساری (Refractive Error) شناخته می‌شود؛ اختلالات چشمی رایجی که دید واضح را برای اشخاص دشوار می‌کنند. در این بیماری‌ها، شکل چشم نمی‌تواند نور را به درستی خم کند و در نتیجه دید اشخاص تار می‌شود. در ادامه به دو نوع دیگر از عیوب انکساری اشاره می‌کنیم:
نزدیک‌بینی
نزدیک‌بینی یکی از عیوب انکساری است که می‌تواند تاری دید هنگام دیدن اجسام دور را برای اشخاص به‌همراه داشته باشد. علائم دیگر این بیماری می‌تواند شامل سردرد، خستگی چشم و چشمک‌زدن باشد. نزدیک‌بینی زمانی اتفاق می‌افتد که کره چشم بیش از حد دراز باشد یا قرنیه انحنای بیش از اندازه‌ای پیدا کند.
دوربینی
دوربینی ناتوانی در تمرکز روی اشیاء نزدیک است؛ به عبارتی، در این بیماری امکان تماشای واضح اجسام دور وجود دارد. این مشکل بینایی زمانی اتفاق می‌افتد که کره چشم خیلی کوتاه باشد یا این‌که قرنیه به اندازه کافی منحنی نباشد.
عامل ابتلا به آستیگماتیسم چیست؟
علت مشخصی برای ابتلا به آستیگماتیسم وجود ندارد اما تحقیقات نشان داده که ژنتیک می‌تواند عامل مهمی برای مبتلا شدن به این بیماری باشد. آستیگماتیسم عموماً از بدو تولد در اشخاص وجود دارد اما ممکن است در مراحل مختلفی از زندگی نیز نمایان شود. از طرفی، این امکان وجود دارد که به‌سبب آسیب به چشم یا پس از جراحی چشم، آستیگماتیسم در اشخاص ایجاد شود.
لازم به ذکر است که در برخی از موارد، بیماری نادری به نام قوز قرنیه (Keratoconus) منجر به ایجاد آستیگماتیسم می‌شود. این بیماری چشمی، قرنیه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث نازک شدن و برآمدگی بافت شفاف روی قرنیه می‌شود؛ موضوعی که در نهایت می‌تواند تاری دید و حساسیت به نورهای روشن را برای اشخاص به همراه داشته باشد.
علت قوز قرنیه نیز ناشناخته است اما اعتقاد بر این است که این بیماری نیز ارثی است. به‌خاطر داشته باشید که در حالی که مطالعه با نور کم می‌تواند تمرکز چشم را سخت‌تر کند، آسیبی به بینایی اشخاص وارد نمی‌کند و نمی‌تواند باعث آستیگماتیسم بشود؛ باوری که به‌غلط در میان جوامع مختلف ایجاد شده است. با این حال، اگر درحال حاضر چشم‌تان به آستیگماتیسم مبتلا شده و در نور کم مطالعه می‌کنید، ممکن است افزایش تاری بیشتری را در بینایی خود احساس کنید.
چه کسانی در معرض خطر آستیگماتیسم هستند؟
امکان ابتلا به آستیگماتیسم در سنین مختلف و گروه‌های سنی متفاوت وجود دارد. در صورت داشتن هر یک از موارد زیر، ممکن است خطر ابتلا به آستیگماتیسم را داشته باشید:
- سابقه خانوادگی در بیماری آستیگماتیسم یا سایر اختلالات چشمی مانند قوز قرنیه
- زخم یا نازک شدن قرنیه
- نزدیک‌بینی بیش از حد که باعث تاری دید در فاصله دور می‌شود
- دوربینی بیش از حد که باعث ایجاد تاری در دید نزدیک می‌شود
- سابقه انواع خاصی از جراحی چشم مانند جراحی آب مروارید (حذف عدسی تیره با جراحی)
علائم آستیگمات چیست؟
علائم آستیگمات ممکن است در هر فردی متفاوت باشد؛ در برخی موارد، اشخاص هیچ علائمی از این بیماری در خود ندارند. با این حال، برخی علائم اولیه عبارت‌اند از:
- دید تار و مبهم بودن تصاویر در همه فواصل (از نزدیک تا دور)
- مشکل دید در شب
- خستگی چشم
- چشمک‌زدن
- سوزش چشم
- سردرد
در صورت داشتن این علائم، پیشنهاد می‌کنیم که به پزشک مراجعه کنید چراکه امکان وجود چنین علائمی به‌سبب ابتلا به بیماری‌های دیگر نیز وجود دارد.
نحوه تشخیص آستیگماتیسم چیست؟
یک چشم‌پزشک یا اپتومتریست، آستیگماتیسم را از طریق معاینه جامع چشم تشخیص می‌دهد. تفاوت این دو شخص در این است که اپتومتریست در شغل خود به تشخیص مشکلات بینایی و بیماری‌های چشمی می‌پردازد، درحالی که چشم‌پزشک درمان پزشکی و جراحی را برای رفع مشکلات بینایی و بیماری‌های چشمی ارائه می‌دهد.
آزمایشات زیادی وجود دارد که اپتومتریست‌ها و چشم‌پزشکان ممکن است در طول معاینه چشم برای تشخیص آستیگماتیسم استفاده کنند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
آزمایش سنجش حدت بینایی
در طول آزمایش سنجش حدت بینایی، پزشک از شما می‌خواهد که حروف نمودار را در فاصله‌ای مشخص بخوانید تا مشخص کند به چه میزان، توانایی دیدن حروف را دارید.
آزمایش انکسار
در این آزمایش از دستگاهی به نام انکسار نوری (Optical refractor) استفاده می‌شود که دارای چندین لنز شیشه‌ای اصلاحی با قدرتهای مختلف است. در طول این آزمایش، پزشک از شما می‌خواهد در حین نگاه کردن به لنزهایی که قدرتهای متفاوتی روی انکسار نوری دارند، نموداری را بخوانید. در نهایت، این آزمایش می‌تواند به پزشکان کمک کند تا لنزی را پیدا کنند که دید شما را به درستی اصلاح می‌کند.
کراتومتری
کراتومتری (Keratometry) آزمایشی است که در آن، پزشکان انحنای قرنیه را اندازه‌گیری می‌کنند. این فرایند با بررسی دقیق چشم از طریق دستگاه کراتومتر انجام می‌شود.
واحد اندازه‌گیری آستیگماتیسم چیست؟
آستیگماتیسم با واحدی به نام دیوپتر اندازه‌گیری می‌شود که در واقع، قدرت نوری یک لنز است. اگر چشم شما آستیگماتیسم نداشته باشد، دیوپتر شما صفر است. با این حال، اگر به این بیماری مبتلا باشید، احتمالاً دیوپتری بیشتر از ۰.۵ خواهید داشت. معمولاً برای آستیگمات خفیف، درمانی در نظر گرفته نمی‌شود اما اگر دیوپتری بالای ۱.۵ داشته باشید، به کنتاکت یا عینک نیاز دارید.
روش‌های درمان چشم آستیگمات
موارد خفیف آستیگماتیسم عموماً نیازی به درمان ندارند. با این حال، در دیگر شرایط، ممکن است پزشکان از روش‌های درمانی مختلفی برای این بیماری استفاده کنند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
لنزهای اصلاحی
عینک‌های اصلاحی (Corrective Eyeglasses) و کنتاکت لنزها (Contact Lenses) به‌عنوان رایج‌ترین روش درمانی برای آستیگمات شناخته می‌شوند.
ارتوکراتولوژی
ارتوکراتولوژی (Orthokeratology یا به‌اختصار Ortho-K) درمانی است که از کنتاکت لنزهای جامد در زمان محدود برای اصلاح موقت انحنای نامنظم قرنیه استفاده می‌کند. در این روش، بیمار می‌تواند این لنزها را هنگام خواب هم بپوشد و در طول روز، آن را بردارد.
برخی اشخاص هنگام استفاده از روش ارتوکراتولوژی، دید واضحی در طول روز بدون لنزهای اصلاحی دارند. مزایای این روش فقط با استفاده مداوم از لنزها آشکار می‌شود؛ به عبارتی، با توقف در ارتوکراتولوژی، دید شما به حالت قبلی خود بازمی‌گردد.
جراحی انکساری
در صورت داشتن علائم شدید آستیگماتیسم، پزشک ممکن است جراحی انکساری را به اشخاص توصیه کند. این نوع جراحی شامل استفاده از لیزر یا چاقوهای کوچک برای تغییر شکل قرنیه است و می‌تواند آستیگماتیسم را برای همیشه در اشخاص، اصلاح کند. برخی جراحی‌های رایج برای آستیگماتیسم عبارت‌اند از:
- لیزیک چشم: در این جراحی، قسمتی از قرنیه را برش می‌دهد و سپس از لیزر برای تغییر شکل آن استفاده می‌کند.
- فوتورفرکتیو کراتکتومی: در این روش، یک جراح از لیزر برای تغییر شکل قرنیه استفاده می‌کند که نحوه تمرکز پرتوهای نور روی شبکیه را بهبود می‌بخشد.
- لیزر کراتکتومی ساب‌اپیتلیال: این جراحی چشم شامل ضعیف کردن پوشش محافظ روی قرنیه و سپس استفاده از لیزر برای رفع انحنا است.
- جراحی اسمایل: در این روش، جراح با استفاده از لیزر، شکل قرنیه را تغییر می‌دهد تا یک قطعه بافت دیسکی‌شکل در زیر سطح قرنیه ایجاد کند.
- اِپی لیزیک: در این جراحی، جراح لایه بالایی یا خارجی قرنیه را برمی‌دارد و سپس از لیزر برای تغییر شکل آن استفاده می‌کند.
لازم به‌ذکر است که تمامی جراحی‌های عنوان‌شده خطراتی را به‌همراه دارند. قبل از انجام عمل جراحی آستیگماتیسم با پزشک خود در مورد خطرات و فواید هر کدام از روش‌ها گفت‌وگو کنید.
عوارض آستیگمات چیست؟
در صورت عدم درمان، آستیگماتیسم می‌تواند عوارض جدی‌ای را برای اشخاص به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، تنبلی چشم (Lazy eye یا Amblyopia) زمانی رخ می‌دهد که فرد فقط در یک چشم آستیگماتیسم داشته باشد یا آستیگماتیسم در یک چشم، بدتر از چشم دیگر باشد و این وضعیت، اصلاح نشود. جدا از این موضوع، این بیماری گاهی اوقات می‌تواند باعث خستگی چشم و سردرد شود.
انجام عمل‌های جراحی برای این بیماری نیز خطراتی را در هر شخص به‌همراه دارد. با این حال، عوارض جانبی این بیماری مثل خشکی چشم، حساسیت به نور و مشکلات دید در شب اغلب موقتی هستند و در عرض چند هفته بهبود می‌یابند. اما انجام عمل‌های جراحی در برخی موارد می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی یا بازگشت بینایی به حالت قبلی باشد.
علت دقیقی برای ابتلا به آستیگماتیسم وجود ندارد و ممکن است بسته‌به میزان این عارضه، روش‌های درمانی مختلفی برای هر شخص در نظر گرفته شود. استفاده از کنتاکت لنزها یا عینک می‌تواند میزان بینایی را بهبود ببخشد و انجام عمل‌های جراحی، می‌تواند شما را از این بیماری رها کند.
در نهایت به شما پیشنهاد می‌کنیم که آستیگماتیسم را جدی بگیرید چراکه در بلندمدت می‌تواند عوارض بسیار بزرگی مثل تنبلی چشم، خستگی و سردرد را به‌همراه داشته باشد و درمان آن، نه‌تنها به بینایی، بلکه به وضعیت سلامت شما نیز کمک خواهد کرد.
