کم خونی یکی از دلایل شایع برخی از مشکلات جسمانی مثل خستگی، خواب آلودگی، سردرد و سرگیجه است. علائم و نشانه‌های این اختلال شایع بسته به علت اصلی کم خونی شما متفاوت است. اما چندین علائم هشداردهنده وجود دارد که اگر به موقع درمان شود می‌تواند روند درمان کم خونی را به شدت تسریع کند. آزمایش تنها راه فهم میزان کم خونی است. در ادامه این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر به بررسی آزمایش کم خونی خواهیم پرداخت و به شما یاد خواهیم داد که چطور آزمایش کم خونی را بخوانید.
علائم شایع کم خونی
اگرچه علائم کم خونی بسته به میزان و علت آن متفاوت است اما برخی از علائم در افراد مبتلا به کم خونی شایع است. در زیر به برخی از این علائم اشاره خواهد شد.
خستگی
خستگی نشانه بسیار شایع کم خونی است. در حقیقت، خستگی یکی از اولین نشانه‌های یک مشکل در سلامتی بدن انسان است. برخی کم خونی‌ها، مانند کم خونی فقر آهن یا کمبود ویتامین (B12) به دلیل هموگلوبین کم، باعث خستگی مفرط می‌شوند. با این حال علت خستگی همیشه کم خونی نیست. برای مثال یکی از نشانه‌های خونریزی داخلی نیز خستگی است. مصرف یک مولتی ویتامین همراه با قرص آهن یا خوردن غذاهای پر آهن مثل گوشت قرمز و اسفناج ممکن است سطح آهن را افزایش دهد و به رفع کم خونی کمک کند.
افزایش ضربان قلب
بدن برای تولید هموگلوبین به آهن نیاز دارد. آهن یک ماده اساسی است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌ها و اندام‌های مختلف بدن منتقل می‌کند. این بدان معنا است که اگر آهن بدن کم باشد، عملکرد اندام به مشکل بر می‌خورد.
کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها و اندام‌ها به طور چشمگیری بر روی سیستم قلبی عروقی و بافت‌های مربوط به آن تأثیر می‌گذارد. تعداد گلبول‌های قرمز خون در بدن افرادی که به کم خونی مبتلا هستند، به شدت کم است. کمبود گلبول‌های قرمز خون سبب می‌شود تا خون هموگلوبین کافی برای انتقال اکسیژن به سایر اندام‌های بدن از جمله قلب را نداشته باشد.
کمبود خون اکسیژن‌دار، منجر به خستگی شدید می‌شود و در دراز مدت، به اندام‌های بدن (یعنی مغز و قلب) آسیب می‌رساند.
سردرد و تنگی نفس
علاوه بر احساس خستگی مفرط و ضعف عضلانی، کم خونی ممکن است باعث سردرد، سبکی سر و تنگی نفس شود. کسانی که دچار کم خونی شدید هستند ممکن است به دلیل انسداد جریان خون به ویژه در اندام‌های انتهایی مثل پا، دچار ایسکمی شدید شوند و در نهایت ممکن است به قطع پا نیاز داشته باشند. برای بیماران کم خون، شایع‌ترین علائم معمولاً خستگی و تنگی نفس است. این امر حفظ سطح انرژی و فعالیت‌های معمول را دشوار می‌کند. بنابراین می‌تواند تأثیرات بسیار منفی بر زندگی روزمره بیمار داشته باشد.
سرگیجه
سرگیجه یا احساس سبکی سر ناگهانی، اغلب به کم خونی مربوط می‌شود. سرگیجه می‌تواند به اختلالات مغز، مشکلات بینایی، اختلالات داخلی گوش و حتی دستگاه گوارش مرتبط باشد. با این حال در مبتلایان به کم خونی که با کمبود تعداد گلبول‌های قرمز خون مواجه هستند، سرگیجه نیز بسیار شایع است.
پوست رنگ پریده
رنگ پریدگی پوست یکی دیگر از علائم کم خونی است. این رنگ پریدگی، اغلب نشان‌دهنده کاهش جریان خون یا تولید کمتر سلول‌های قرمز خون است. رنگ پریدگی پوست در بیمارانی با کم خونی حاد کمتر اتفاق می‌افتد. کم خونی مزمن می‌تواند به دلیل یک سری شرایط سلامتی مانند کم کاری تیروئید، نارسایی مزمن کلیه و سرطان استخوان ایجاد شود.
گرفتگی عضلات پا
گرفتگی عضلات پا یکی دیگر از علائم شایع کم خونی است. بیمارانی که کم خونی شدید دارند ممکن است گرفتگی دردناک پا را تجربه کنند.
بی‌خوابی
اگر در خوابیدن مشکل دارید، ممکن است از کم خونی رنج ببرید. با مصرف قرص‌های آهن می‌توان مشکل بی خوابی را کنترل کرد.
مشکل در تمرکز
هموگلوبین، پروتئین حامل اکسیژن در داخل گلبول‌های قرمز خون است. کمبود هموگلوبین نه تنها بر تولید گلبول‌های قرمز خون و رساندن اکسیژن خون به اندام‌ها، عضلات و بافت‌های بدن تأثیر می‌گذارد، بلکه هموگلوبین ناکافی بر روحیه، سطح انرژی و توانایی تصمیم‌گیری و تمرکز نیز تأثیرگذار هستند.
فولات، آهن و ویتامین (B12) از جمله مواد مغذی هستند که برای ساخت گلبول‌های قرمز مورد نیاز است. اما این مواد مغذی بسیار محدود است. وقتی بدن فاقد این مواد مغذی حیاتی باشد ممکن است کم خونی رخ دهد. حتی اگر اختلال خون خفیف باشد سطح انرژی به طور غیر منتظره‌ای کاهش می‌یابد و باعث خستگی شدید می‌شود. در نتیجه توانایی تمرکز و تصمیم‌گیری ممکن است کاملاً کاهش یابد.
رژیم غذایی در بیماران مبتلا به کم خونی
برنامه‌های درمانی کم خونی غالباً شامل تغییرات رژیم غذایی است. بهترین برنامه غذایی برای رفع کم خونی، شامل غذاهای غنی از آهن و سایر ویتامین‌های ضروری برای تولید هموگلوبین و گلبول‌های قرمز خون است. همچنین رژیم غذایی شما باید شامل غذاهایی باشد که به بدن کمک می‌کند آهن را بهتر جذب کند. گوشت، مرغ و غذاهای دریایی و گیاهی بهترین سرشار از آهن هستند.
غذاهای دارای آهن
در ادامه برخی غذاهایی که دارای آهن مناسب برای بدن بوده و به افراد کم خون در جذب آهن کمک می‌کند، اشاره شده است.
سبزیجات
سبزیجات برگ‌دار، به ویژه گیاهان تیره از بهترین منابع غذایی دارای آهن هستند. مانند اسفناج و کلم پیچ.
گوشت و مرغ
گوشت و مرغ از جمله مواد غذایی حاوی آهن هستند. گوشت قرمز، گوشت بره و گوساله بهترین منبع غذایی برای دریافت آهن مورد نیاز بدن به حساب می‌آیند.
غذای دریایی
مصرف برخی غذاهای دریایی مانند ماهی، خرچنگ و میگو نیز می‌تواند آهن مورد نیاز بدن را تأمین کند. بیشتر ماهی‌ها حاوی آهن هستند اما برخی از آنها از جمله ماهی کنسرو شده، ماهی تازه، ماهی قزل آلا تازه یا کنسرو شده آهن بیشتری دارند.
توجه کنید که غذاهای پر کلسیم از جمله شیر لبنی، شیرهای گیاهی، ماست و پنیر نباید همزمان با غذاهای غنی از آهن مصرف شوند.
لوبیا
لوبیا منبع خوبی از آهن برای گیاه‌خواران و گوشت‌خواران است و از آنجایی که قیمت کمتری نسبت به گوشت دارد، می‌تواند غذایی مقرون به صرفه باشد.
آجیل و انواع مغزها
دانۀ کدو تنبل، بادام هندی، پسته، تخمه‌های آفتابگردان، تخمه کدو و همچنین بادام منبع خوبی از آهن هستند. آنها به تنهایی طعم خوبی دارند و خوردن آنها برای اغلب افراد لذت بخش است. با این حال می‌توان آنها را روی سالاد یا ماست پاشیده و خورد.
در نظر داشته باشید که هیچ غذایی به تنهایی کم خونی را درمان نمی‌کند. اما داشتن یک رژیم غذایی سالم و سرشار از سبزیجات تیره و برگ‌دار، آجیل و انواع مغزها، غذاهای دریایی، گوشت، لوبیا و میوه‌ها و سبزیجات غنی از ویتامین (C) می‌تواند به شما در تأمین آهن مورد نیاز برای کنترل کم خونی کمک کند.
همچنین توجه کنید که غذاهای غنی از آهن را با غذاها یا نوشیدنی‌هایی که مانع جذب آهن می‌شوند، نخورید. این موارد شامل قهوه یا چای، تخم مرغ و غذاهای سرشار از کلسیم است.
برای بهبود جذب آهن بهتر است، غذاهای غنی از آهن را با غذاهای غنی از ویتامین (C) مانند پرتقال، گوجه فرنگی یا توت فرنگی بخورید.
تشخیص کم خونی
برای تشخیص کم خونی و فقر آهن، پزشک ممکن است آزمایش کم خونی را برای بررسی موارد زیر انجام دهد:
اندازه و رنگ گلبول‌های قرمز
با داشتن کم خونی و فقر آهن، سلول‌های قرمز خون کوچک‌تر و کم رنگ‌تر از حد طبیعی هستند.
هماتوکریت (Hematocrit)
نشان‌دهند درصدی از حجم خون شما است که توسط گلبول‌های قرمز تشکیل شده است. سطح طبیعی به طور کلی برای زنان بزرگسال بین (۵/۳۵ تا ۹/۴۴) درصد و برای مردان بالغ (۳/۳۸ تا ۶/۴۸) درصد است. این مقادیر ممکن است بسته به سن شما تغییر کند.
هموگلوبین
سطح هموگلوبین کمتر از حد طبیعی، نشان‌دهنده کم خونی است. دامنه هموگلوبین طبیعی به طور کلی برای مردان (۲/۱۳ تا ۶/۱۶) گرم در دسی لیتر و برای خانم‌ها (۶/۱۱ تا ۱۵) گرم در دسی لیتر خون تعریف شده است.
فریتین (Ferritin)
این نوع پروتئین، به ذخیره آهن در بدن شما کمک می‌کند و سطح پایین فریتین معمولاً نشان‌دهنده سطح پایین آهن ذخیره شده است.
نتایج و تفسیر آزمایش کم خونی
معنی حروفی را که معمولاً در فرم‌های آزمایشگاه برای آزمایش کم خونی مشاهده می‌کنید. عبارتند از:
- (ALT): آلانین ترانس آمیناز، آنزیمی است که در کبد و کلیه‌ها یافت می‌شود.
- (BAC): غلظت الکل خون یا (BAC)، درصد الکل در خون را نشان می‌دهد.
- (CA): میزان کلیسیم در خون را نشان می‌دهد.
- (CBC): شمارش کامل خون را نشان می‌دهد که قابلیت تشخیص ناهنجاری‌ها در بدن را دارد.
- (ESR): میزان رسوب گلبول قرمز را نشان می‌دهد.
- (Hgb): میزان هموگلوبین شما را اندازه‌گیری می‌کند که برای تشخیص کم خونی استفاده می‌شود.
- (INR): میزان لخته شدن خون را اندازه‌گیری می‌کند.
- (Na): سطح سدیم در خون را نشان می‌دهد که لازمه عملکردهای مناسب عصب است.
- (PT): زمان پروترومبین، آزمایش لخته شدن خون برای دسترسی به مشکلات خونریزی در بدن است.
- (RBC): تعداد سلول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد.
- (TSH): میزان هورمون تحریک‌کننده تیروئید در خون را اندازه‌گیری می‌کند.
- (WBC): تعداد سلول‌های سفید خون را نشان می‌دهد.
