قطع پریود یا آمنوره: علل، علائم و راه‌های مدیریت
پریود یا چرخه قاعدگی یک روند طبیعی در بدن زنان است که تقریبا از سن ۱۴ یا ۱۵ سالگی تا حدود ۵۰ سالگی آن را تجربه می‌کنند. پریود معمولا زمان‌بندی مشخص و تاریخ معینی در هر ماه یا دوره خود دارد. با این حال حدود یک نفر از هر چهار زن در جهان، در مقطعی از زندگی خود دچار قطع پریودی یا آمنوره می‌شود. آمنوره به‌خودی خود یک شرایط خطرناک و حاد پزشکی نیست اما می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل جسمی نیازمند به درمان باشد. در بهترین حالت قطع پریود می‌تواند باعث استرس فرد شود و بهدلیل مشکلات هورمونی ناشی از آن، خلقیات او را هم تحت تاثیر قرار دهد. در این مقاله همه چیز را درباره علل، عوارض و راه‌های درمان و حتی پیشگیری از آمنوره بررسی کرده‌ایم.
منظور از قطع پریودی یا آمنوره چیست؟
قطع پریود یا آمنوره (Amenorrhea) زمانی اتفاق می‌افتد که حتی با وجود بلوغ، باردار نبودن و عدم یائسگی، پریود نمی‌شوید. آمنوره به معنای داشتن قاعدگی نامنظم نیست؛ بلکه به این معنی است که هرگز پریود نمی‌شوید. آمنوره می‌تواند روی بخشی از سلامتی مثل تراکم استخوان و باروری تاثیر بگذارد.
انواع آمنوره در تعاریف پزشکی
در تعاریف پزشکی دو نوع آمنوره وجود دارد: اولیه و ثانویه. آمنوره اولیه زمانی اتفاق می‌افتد که یک فرد بالای ۱۵ سال هرگز اولین قاعدگی خود را تجربه نکرده باشد. آمنوره ثانویه هم زمانی است که یک فرد بالغ غیر باردار بیش از سه ماه پریود نشود.
به‌طور کلی انواع آمنوره عبارتند از:
- آمنوره اولیه
آمنوره اولیه زمانی است که فرد اولین قاعدگی خود را در سن ۱۵ سالگی یا طی پنج سال پس از اولین علائم بلوغ (مانند رشد سینه‌ها) شروع نکرده باشد. دلیل پریود نشدن در این موارد هم معمولاً برخی شرایط خاص ژنتیکی (بدو تولد) یا ناهنجاری‌های اکتسابی (شرایطی که پس از تولد ایجاد می‌شوند) است.
- آمنوره ثانویه
آمنوره ثانویه زمانی است که شما همیشه عادت ماهانه منظمی داشته‌اید، اما عادت ماهانه شما حداقل برای سه ماه متوقف شده است. در برخی افراد که پریودی نامنظم دارند نیز، قطع قاعدگی به مدت شش ماه آمنوره ثانویه محسوب می‌شود. اصولا آمنوره ثانویه شایع‌تر از نوع اولیه آن است.
علائم آمنوره چیست؟
علامت اصلی آمنوره قطع خونریزی پریود است. البته با توجه به علت قطع پریود و همچنین اولیه یا ثانویه بودن آمنوره ممکن است فرد علائم دیگری را هم تجربه کند.
علائم آمنوره اولیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سردرد
- فشار خون غیرطبیعی
- مشکلات بینایی
- آکنه
- رشد موهای زائد در صورت و بدن
علائم آمنوره ثانویه هم عبارتند از:
- حالت تهوع
- سینه‌های متورم
- سردرد
- مشکلات بینایی
- احساس تشنگی مدام
- گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید)
- تیره شدن پوست
- گر گرفتگی، تغییرات خلقی، افسردگی و خشکی واژن که در موارد کمبود استروژن رایج هستند
دلایل قطع پریود
همانطور که گفته شد انواع مختلف آمنوره دلایل مختلفی دارند. برخی از این دلایل عواملی طبیعی هستند که ممکن است خودبه‌خود برطرف شوند اما برخی دیگر ممکن است نشانه یک بیماری یا مشکل پزشکی باشند.
به‌طورکلی دلایل طبیعی قطع پریود عبارتند از:
- بارداری (شایع‌ترین علت آمنوره ثانویه)
- شیردهی (یا آمنوره شیردهی)
- یائسگی
- انجام عمل جراحی و برداشتن رحم یا تخمدان
علل شایع آمنوره اولیه هم عبارتند از:
- مشکلات کروموزومی یا ژنتیکی که بر سیستم تولید مثل تأثیر می‌گذارد، مانند سندرم ترنر
- مشکلات هورمونی ناشی از مشکلات سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) یا غده هیپوفیز
- مشکلات ساختاری در اندام‌های جنسی، مانند کمبود بخش‌هایی از رحم یا واژن یا داشتن سیستم تولید مثلی توسعه نیافته
همچنین علل شایع آمنوره ثانویه شامل موارد زیر می‌شود:
- برخی از روش‌های کنترل بارداری مانند Depo-Provera®، دستگاه‌های داخل رحمی (IUD) و برخی از قرص‌های ضد بارداری
- شیمی‌درمانی و پرتودرمانی برای سرطان
- جراحی قبلی رحم همراه با اسکار (مثلا اتساع یا کورتاژ)
- فشار خون بالا
- تغذیه نامناسب
- تغییرات وزن – کاهش یا افزایش شدید وزن
- تمرینات ورزشی شدید
- مصرف برخی از انواع داروها مانند کورتیکواستروئیدها، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد روان‌پریشی، داروهای فشار خون و داروهای آلرژی
علاوه بر این‌ها شرایط پزشکی زیر نیز می‌تواند در برخی موارد باعث آمنوره ثانویه شود:
- نارسایی اولیه تخمدان (POI) یا زمانی که تخمدان‌های فرد قبل از ۴۰ سالگی از کار می‌افتند
- آمنوره هیپوتالاموس، وضعیتی که در آن آمنوره به دلیل مشکل در هیپوتالاموس رخ می‌دهد
- اختلالات هیپوفیز، مانند تومور خوش‌خیم هیپوفیز یا تولید بیش از حد پرولاکتین
- عدم تعادل هورمونی در نتیجه شرایطی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، اختلالات آدرنال یا کم‌کاری تیروئید
- تومورهای تخمدان
- چاقی
- بی‌اشتهایی عصبی
- بیماری مداوم یا بیماری مزمن (مانند بیماری کلیوی، بیماری‌های خود ایمنی یا بیماری التهابی روده)
- استرس یا افسردگی
چه کسانی بیشتر در معرض قطع پریود هستند؟
با توجه به دلایل مختلف و گسترده آمنوره، افراد با شرایط زیر بیشتر در معرض تجربه قطع پریود هستند:
- یائسگی زودرس یا سابقه خانوادگی آمنوره
- شرایط ژنتیکی یا کروموزومی که بر تخمدان‌ها یا رحم تاثیر می‌گذارد
- چاقی یا کمبود وزن
- ابتلا به اختلال خوردن
- ورزش حرفه‌ای سنگین
- رژیم غذایی ضعیف
- بالا بودن فشار خون
- ابتلا به بیماری مزمن
آمنوره چه عوارضی دارد؟
آمنوره یک وضعیت پزشکی حاد یا تهدیدکننده زندگی نیست. با این حال، برخی از علل آن می‌تواند منجر به عوارض طولانی‌مدت در فرد شود. بنابراین دلایل و عوارض آمنوره همیشه باید توسط یک پزشک بررسی و ارزیابی شود. مثلا داشتن آمنوره ممکن است احتمال ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد:
- پوکی استخوان یا بیماری قلبی عروقی (به دلیل کمبود استروژن)
- مشکلات باردار شدن یا ناباروری
- درد لگن (اگر مشکلات ساختاری بدن علت آمنوره باشد)
آمنوره چگونه تشخیص داده می‌شود؟
وقتی بهدلیل قطع پریودی به پزشک مراجعه می‌کنید او از شما در مورد علائم و سابقه پزشکی، از جمله تجربه‌های قبلی قاعدگی‌تان می‌پرسد. مثلا اینکه معمولا قاعدگی شما چند روز طول می‌کشد. در نهایت یک معاینه فیزیکی و یک معاینه لگن انجام می‌دهد تا سلامت دستگاه‌های دخیل در پریود را کنترل کند.
پزشک‌تان همچنین ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر بخواهد آزمایش‌هایی انجام دهید، از جمله:
- تست حاملگی
- آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌ها از جمله هورمون محرک فولیکول (FSH)، هورمون محرک تیروئید، پرولاکتین و هورمون‌های مردانه (مقدار زیاد یا خیلی کم این هورمون‌ها می‌تواند در چرخه قاعدگی اختلال ایجاد کند.)
- آزمایش ژنتیک، اگر نارسایی اولیه تخمدان دارید و سن‌تان کمتر از ۴۰ سال است
- غربالگری ژنتیکی برای تشخیص مشکلات ژنتیکی‌ای که می‌تواند مانع از کارکرد درست تخمدان‌ها شود. این آزمایش در واقع به دنبال کروموزوم‌های X است که تا حدی یا به‌طور کامل از بین رفته‌اند (سندرم ترنر)
- تست‌های تصویربرداری برای تشخیص ناهنجاری‌های اندام‌های تناسلی یا محل تومورها. مثلا سونوگرافی برای بررسی احتمال وجود مشکلی در تخمدان یا رحم، توموگرافی کامپیوتری (CT) و تصویربرداری (MRI) برای بررسی احتمال وجود مشکلی در غده هیپوفیز
- انجام هیستروسکوپی که در آن پزشک یک دوربین کوچک با نور را در واژن و دهانه رحم قرار می‌دهد تا به داخل رحم نگاه کند
تشخیص دقیق و درست آمنوره می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. اگر علت آمنوره عوامل طبیعی مانند بارداری یا یائسگی نباشد، ممکن است پزشک از شما بخواهد که تغییرات چرخه قاعدگی خود را ثبت کنید. این تاریخچه قاعدگی می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا دقیق‌تر تشخیص دهد. پزشک همچنین از شما درباره زمانی که آخرین قاعدگی خود را داشته‌اید، داروهایی که مصرف می‌کنید، تغییرات احتمالی در رژیم غذایی یا برنامه ورزشی یا چالش‌های احساسی مانند استرس می‌پرسد.
آمنوره چگونه درمان می‌شود؟
درمان آمنوره در هر فرد به علتی که باعث قطع چرخه پریود در او شده بستگی دارد. گاهی اوقات هورمون‌درمانی جایگزین یا قرص‌های ضد بارداری می‌تواند به شروع مجدد چرخه قاعدگی کمک کند. برای درمان آمنوره بهدلیل اختلال تیروئید یا هیپوفیز هم باید این بیماری‌ها را با دارو درمان کرد. در موارد نادری ناهنجاری‌های فیزیکی ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند، اما اگر قاعدگی شما بهدلیل یائسگی، شیردهی یا بارداری متوقف شده باشد، نیازی به درمان آن نیست.
روش‌های درمان دارویی قطع پریودی
همانطور که گفته شد برنامه درمانی توصیه‌شده پزشک برای آمنوره به علت اصلی آن بستگی دارد. برخی درمان‌های دارویی برای بهبود عوارض و علائم آمنوره ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- قرص‌های ضد بارداری یا هورمون‌هایی که به شروع قاعدگی کمک می‌کنند
- استروژن‌درمانی برای سطح پایین استروژن ناشی از مشکلات تخمدان، هیسترکتومی یا یائسگی. کاربرد اصلی استروژن‌درمانی برای تسکین گرگرفتگی و خشکی واژن است
- پروژسترون برای درمان کیست تخمدان و برخی مشکلات رحم
- متفورمین برای درمان کیست در تخمدان‌ها و کمک به تخمک‌گذاری
- مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برای بهبود سلامت استخوان‌ها
نکته: زنان یائسه‌ای که استروژن کمکی مصرف می‌کنند بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان سینه، سکته، بیماری قلبی و لخته شدن خون در ریه‌ها هستند. حتما برای مصرف این داروها با پزشک خود مشورت کنید تا تصمیم بگیرد چه درمانی برای شما بهتر است.
آیا برای درمان آمنوره نیاز به جراحی است؟
نیاز به انجام جراحی برای درمان آمنوره نادر است. در برخی موارد خاص مانند موارد زیر، ممکن است پزشک درخواست جراحی به‌عنوان درمان قطع پریود داشته باشد:
- شرایط خاص فیزیکی واژن که از خونریزی جلوگیری می‌کند. مانند سپتوم واژن یا پرده بکارت بدون سوراخ
- تومور هیپوفیز
- بافت اسکار رحم
درمان خانگی قطع پریود
به‌طور کلی حفظ وزن مناسب و ورزش منظم می‌تواند به بدن شما برای داشتن یک پریود منظم کمک کند. همچنین اگر عاملی مانند استرس، افزایش یا کاهش وزن یا افسردگی بر چرخه قاعدگی شما تأثیر می‌گذارد، می‌توانید با انجام اقداماتی برای مدیریت آن، نقش فعالی در درمان خود داشته باشید.
مهم‌ترین درمان‌های جایگزین که می‌تواند به بدن شما در تولید و استفاده صحیح از هورمون‌های مورد نیاز برای پریود کمک کنند عبارتند از:
- پیروی از یک رژیم غذایی و برنامه ورزشی که به شما کمک می‌کند وزنی را که برای سلامت شما مناسب است حفظ کنید.
- انجام تکنیک‌های مدیریت استرس.
علاوه بر این‌ها بسیاری از گیاهان هم مانند هورمون استروژن در بدن عمل می‌کنند. یعنی برخی دمنوش‌ها نیز همیشه یکی از گزینه‌های درمان خانگی قطع پریود هستند. البته فراموش نکنید که این گیاهان می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند یا با گیاهان دیگر، مکمل‌ها یا داروهای شما تداخل داشته باشند. پس حتما قبل از مصرف آنها با پزشک خود صحبت کنید و اگر سابقه یا سابقه خانوادگی سرطان‌های مرتبط با استروژن از جمله سرطان سینه، دهانه رحم، رحم و تخمدان دارید از مصرف این گیاهان و دمنوش‌ها اجتناب کنید.
آیا می‌توان از آمنوره پیشگیری کرد؟
حفظ سلامت کلی می‌تواند به پیشگیری از برخی علل آمنوره ثانویه کمک کند. مثلا برخی از عوامل سبک زندگی -مانند ورزش زیاد یا غذای کم– می‌توانند باعث آمنوره شوند؛ بنابراین برای پیشگیری از آمنوره باید تعادل در کار، تفریح و استراحت را حفظ کنید. در ضمن مهم است که زمینه‌های استرس و درگیری‌های فکری و احساسی را در زندگی خود کاهش دهید.
به‌طور خلاصه برای داشتن یک چرخه پریود منظم سعی کنید:
- حتما از یک رژیم غذایی سالم استفاده کنید. مصرف غذاهای فرآوری‌شده را محدود کنید و به جای چربی‌های اشباع، غذاهایی با چربی‌های مفید برای قلب (چربی‌های غیراشباع) را در وعده‌های غذایی خود قرار دهید. از نوشیدن زیاد کافئین و الکل خودداری کنید. در عوض غلات کامل، سبزیجات و اسیدهای چرب امگا ۳ موجود در ماهی‌های آب سرد، آجیل و دانه‌ها را بیشتر مصرف کنید. یادتان باشد رژیم‌های غذایی بسیار کم‌چربی می‌توانند خطر آمنوره را افزایش دهند.
- خواب منظم و کافی داشته باشید.
- به‌طور منظم ورزش کنید.
- یاد بگیرید استرس‌تان را مدیریت کنید.
- ویزیت‌های منظم پزشک متخصص زنان از جمله معاینه لگن و تست پاپ اسمیر را فراموش نکنید. در مورد هر گونه نگرانی در مورد چرخه قاعدگی با پزشک خود مشورت کنید.
در ضمن از تغییرات در چرخه قاعدگی خود آگاه باشید. زمان وقوع قاعدگی خود را یادداشت کنید. به تاریخ شروع قاعدگی، مدت زمان و علائم دردسرساز که تجربه می‌کنید توجه کنید.
چه زمانی باید در مورد آمنوره به پزشک مراجعه کنیم؟
خوشبختانه در بیشتر موارد آمنوره نشان‌دهنده یک مشکل جدی پزشکی نیست. معمولا پس از درمان علت زمینه‌ای، سیکل پریود دوباره برمی‌گردد. هرچند احتمالا مدتی زمان ببرد تا دوباره چرخه قاعدگی منظم شود. همیشه آمنوره را با پزشک خود در میان بگذارید تا علت آن مشخص شود. مخصوصا اگر بالای ۱۵ سال سن دارید و هنوز اولین قاعدگی خود را تجربه نکرده‌اید یا سه ماه است که پریود نشده‌اید و علائم زیر را هم دارید:
- در تعادل، هماهنگی اعضای بدن یا بینایی مشکل دارید (این علائم ممکن است نشان‌دهنده وضعیت پزشکی جدی‌تری باشد)
- زایمان نکرده‌اید اما پستان‌ها شیر دارند
- با رشد بیش از حد موهای بدن مواجه هستید
همیشه می‌توانید از طریق اسنپ دکتر به بهترین متخصصان زنان دسترسی داشته باشید و سوالات و نگرانی‌های خود را درباره آمنوره از آنها بپرسید.
